ملاتونین (Melatonin) و کاربرد های آن

ملاتونین هورمونی است که به طور طبیعی در بدن تولید می شود و به تنظیم خواب و بیداری کمک می کند. این هورمون خواب همچنین به عنوان مکمل غذایی برای بهبود کیفیت خواب، رفع بی خوابی و تنظیم ریتم شبانه روزی بدن موجود است. قرص ملاتونین خواص دیگری مانند تنظیم دمای بدن، کنترل درد، کاهش وزن، کاهش استرس اکسیداتیو و محافظت از پوست و مو را نیز دارد.

آنچه در این مقاله می‌خوانید:

• ملاتونین چیست؟
• اسامی دیگر ملاتونین
• نقش ملاتونین در بدن چیست؟
• خواص قرص ملاتونین
• روش مصرف ملاتونین
• عوارض ملاتونین
• سوالات پر تکرار 

مدت زمان مطالعه : 6 دقیقه

ملاتونین چیست؟

ملاتونین هورمونی است که توسط بدن تولید شده و به تنظیم چرخه خواب و بیداری کمک می‌کند. تولید و آزادسازی ملاتونین در مغز به ساعت شبانه روز بستگی داشته به طوری که شب ها افزایش یافته و صبح ها کاهش می یابد. روشنایی در شب نیز می تواند از تولید آن جلوگیری کند.
در بدن انسان، Melatonin از آمینواسید تریپتوفان مشتق شده است. طی برخی واکنش ها، تریپتوفان به سروتونین تبدیل شده که نتیجه ی آن ساخت ملاتونین می باشد.

در ابتدا این گونه به نظر می‌رسد هورمون ملاتونین فقط در غده پینه ال مغز تولید و ترشح می‌شود، در صورتی که بافت های دیگر به مانند دستگاه گوارش و پوست نیز ملاتونین تولید می کنند.
به عنوان مثال: روده می تواند تا 400 برابر، ملاتونین بیشتری را نسبت به غده پینه آل در خود نگه دارد. دلیل آن این گونه بیان می شود که غده پینه ال، ملاتونین را جهت کنترل فعالیت های شبانه روزی (خواب و بیداری) می سازد حال آنکه تولید ملاتونین، در بافت های دیگر طبق شرایط خاص خود آن بافت ایجاد و مصرف می شود.

اسامی دیگر ملاتونین

بسیاری از مصرف کنندگان ملاتونین، مکمل های ملاتونین را با نام قرص ملاتونین می شناسند. البته، ملاتونین به فرم های دارویی دیگر مانند کپسول، اسپری و قرص زیر زبانی نیز طراحی شده است. در منابع علمی، ملاتونین به شکل اسامی زیر به کار می رود.

N-acetyl-5-methoxytryptamine
5-methoxy-N-acetyltryptamine
Acetamide, N-(2-(5-methoxy-1H-indol-3-yl)ethyl)- (9Cl)

ملاتونین به فرم MT و MLT نوشته و مشخص می شود.

نقش ملاتونین در بدن چیست؟

مهم ترین کار ملاتونین، کمک به خواب و تنظیم ریتم شبانه روزی (فیزیکی، روانی، رفتاری) است. لذا یک هورمون بسیار موثری برای افرادی است که دارای اختلالات خواب هستند. از سوی دیگر به عنوان یک آنتی اکسیدان، تنظیم کننده دمای بدن، گشاد کننده عروق نیز عمل می کند.

در همین راستا مکمل های ملاتونین، کاربردهای متعددی دارند. که در ادامه به بررسی خواص مکمل ملاتونین که به قرص ملاتونین نیز معروف است، می پردازیم.

خواص قرص ملاتونین

قرص ملاتونین برای چیست؟ مکمل های ملاتونین کاربردهای درمانی و تکمیلی بسیار زیادی دارند. مکمل های ملاتونین ممکن است به شرایط خاصی مانند جت لگ، اختلالات خواب، برخی از اختلالات خواب در کودکان و اضطراب قبل و بعد از جراحی کمک کند.

از مهمترین خواص مکمل های ملاتونین می توان به موارد زیر اشاره کرد.

1- تنظیم و القای خواب

افرادی که با بی خوابی مواجه هستند، معمولا در طول شبانه روز دچار اختلالاتی می شوند. استفاده از مکمل های تنظیم خواب همچون ملاتونین می تواند به تنظیم خواب شما کمک کند. قرص تنظیم خواب ملاتونین می تواند بازه ی زمانی که به خواب می روید را کوتاه کند، این اثر ملاتونین سبب می شود که افراد شب زنده دار، زودتر به رختخواب رفته و صبح ها زودتر از خواب بیدار شوند. 

2- پیشگیری از Jetlag

برخی محققان معتقدند که بالا بردن سطح ملاتونین، می تواند در بی خوابی ناشی از jetlag (بی خوابی و ناراحتی ناشی از مسافرت طولانی با هواپیما)موثر باشد. مصرف 0.5 تا 5 میلی گرم قرص ملاتونین چند روز قبل از سفر و بعد از سفر می تواند در رفع این حالت موثر باشد.

برای کسب اطلاعات بیشتر به مقاله (جت لگ یا پرواز زدگی: علل، نشانه ها و درمان) تالیف و ترجمه دکتر الهه عبدالهی دکتر داروساز مراجعه کنید.

3- تنظیم خواب و اختلالات مربوط به خواب در کودکان

ملاتونین می‌تواند به کودکانی که مشکل خواب دارند، کمک کند تا سریع‌تر به خواب رفته و خوابی با کیفیت‌تر داشته باشند. با این حال، مهم است که این مکمل فقط با تجویز پزشک و با رعایت نکات ایمنی مصرف شود. برای کسب اطلاعات بیشتر، به مقاله ملاتونین برای کودکان مراجعه کنید.

4- تنظیم دمای بدن و کنترل درد 

ملاتونین می تواند سطح تمرین های کم تنش به مانند دو ماراتون را از طریق پایین آوردن دمای بدن بالا ببرد. این هورمون محرک گشاد شدن عروق داخل بافت سطحی دست ها و پاها بوده که نتیجه ی آن افزایش خروج حرارت از بدن شده و به عنوان یک ضددرد عمل می کند. (سبب کاهش درد می شود). اگر ملاتونین قادر به کاهش دما و کاهش حساسیت به درد شود، استفاده از این مکمل می تواند در رفع علایمی همچون خستگی در حین تمرین در دمای بالا موثر و کمک کننده باشد.

5- کاهش وزن

ملاتونین می تواند در کاهش وزن موثر باشد. 

خواب خوب یعنی کنترل بهتر هورمون های کنترل کننده اشتها (Leptin) و متابولیسم. 

همچنین ملاتونین، تولید و آزادسازی انسولین را کاهش می دهد.

6- کاهش استرس اکسیداتیو 

ملاتونین می تواند به عنوان یک آنتی اکسیدان عمل کند، بدین معنی که قادر است به رادیکال های آزاد ایجاد شده در حین تمرین، رژیم های کم کالری، فشار محیطی و حتی پیری متصل و از بدن دفع کند.
ملاتونین به عنوان یک آنتی اکسیدان خاص در درون میتوکندری فعال است. مصرف آن باعث شود که بازسازی عضله سریعتر صورت گرفته و سرعت پیری را کاهش دهد.
در مطالعه ی دیگر عنوان شده که مصرف مکمل ملاتونین می تواند میزان آسیب به DNA را کاهش داده و ظرفیت آنتی اکسیدانی را بعد از تمرین های سنگین افزایش دهد.

7- پوست و مو

ملاتونین در پوست و فولیکول های مو گیرنده دارد. مصرف ملاتونین به عنوان یک مکمل خوراکی یا موضعی، این قسمت ها را از آسیب رادیکال های آزاد محافظت کرده، می تواند آنها را سالم و مرطوب نگه دارد.

8- ملاتونین برای بدن سازی

ملاتونین به عنوان مکمل کمکی برای بدنسازان و ورزشکاران و یک آنتی اکسیدان می تواند:
- بازسازی عضله را سرعت بخشد.
- میزان حجم تمرینی را بالا ببرد.
- با اثرات ملاتونین در روده می توان آن را در چربی سوزی مفید دانست.

9- تسکین علائم سندروم روده تحریک پذیر

مصرف مکمل ملاتونین در بیماران مبتلا به IBS (سندروم روده تحریک پذیر) با بهبود قابل توجه علائم کلی بیماری، شدت درد IBS و کیفیت زندگی همراه است. البته تاثیری بر نفخ شکم و کیفیت خواب ندارد.

10 - سایر خواص ملاتونین 

- کمک به خواب بهتر پس از ترک اعتیاد 

- کمک به بی خوابی در مبتلایان به افسردگی 

روش مصرف قرص ملاتونین

برخی از مکمل های ملاتونین به صورت آهسته رهش (جذب تدریجی) و برخی دیگر به سرعت جذب بدن می شوند. برخی از فرآورده های ملاتونین را می توان زیر زبان یا در دهان قرار داد تا سریعتر جذب شوند. ملاتونین همچنین به صورت کرم، دهانشویه و ژل نیز وجود دارد. برای اینکه بفهمید چه نوع محصول و دوزی برای وضعیت خاص شما مناسب است، با یک پزشک خود یا متخصصین داروکده مشورت کنید.

بهتر است قرص ملاتونین را همراه غذا مصرف کنید. قرص های ملاتونین آهسته رهش را به طور کامل قورت دهید و آنها را خرد یا له نکنید.

مقدار مصرف ملاتونین

مقدار مصرف ملاتونین به دلیل مصرف آن بستگی دارد. به طور کلی، ملاتونین بیشتر در بزرگسالان با دوزهایی تا ۸ میلی گرم به صورت خوراکی و روزانه تا ۶ ماه استفاده شده است. در کودکان، این ماده بیشتر با دوزهایی تا ۳ میلی گرم به صورت خوراکی و روزانه تا ۳ ماه مصرف شده است. مصرف 1 تا 5 میلی گرم مکمل ملاتونین، 20 دقیقه قبل خواب می تواند آن را در سطح خون 10 تا 100 برابر افزایش دهد. اثر آن معمولا 4 تا 8 ساعت ادامه خواهد داشت. 

در صورتیکه، پزشک روش مصرف را مشخص نکرده باشد، با 1 میلی گرم ملاتونین شروع کرده و هر شب 1 میلی گرم اضافه شود تا به دوز مورد نظر برسید.

زمان مصرف قرص ملاتونین

قرص ملاتونین را کی بخوریم؟ به طور کلی، بهترین زمان مصرف قرص ملاتونین 30 دقیقه تا یک ساعت قبل از خواب است. ولی ممکن است در یک سری شرایط با تجویز پزشک، در زمان های دیگری نیز تجویز شود. در ادامه مقدار و زمان مصرف قرص ملاتونین را در شرایط گوناگون با جزئیات بیشتری بررسی می کنیم.

برای مشکلات کوتاه مدت خواب (بی خوابی) در بزرگسالان

دوز معمول یک قرص آهسته رهش 2 میلی گرمی است که 1 تا 2 ساعت قبل از خواب مصرف می شود. در برخی موارد، پزشک ممکن است توصیه کند برای بهبود خواب، تنها 2 یا 3 بار در هفته ملاتونین مصرف کنید. مصرف ملاتونین برای درمان مشکلات کوتاه مدت خواب در بزرگسالان نباید بیش از 13 هفته طول بکشد، اما دوره های طولانی تر ممکن است با توصیه متخصص انجام شود.

برای مشکلات بلند مدت خواب (بی خوابی) در بزرگسالان

برخی شرایط مانند اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD)، فلج مغزی و سندرم خستگی مزمن می توانند بر خواب تأثیر بگذارند. در صورت ابتلا به مشکلات خواب ناشی از بیماری، متخصص ممکن است ملاتونین را به صورت بلند مدت تجویز کند.
دوز اولیه معمول یک قرص آهسته رهش 2 میلی گرمی است که 30 دقیقه تا 1 ساعت قبل از خواب مصرف می شود.
گاهی ممکن است دوز مصرفی به تدریج تا 2 تا 3 قرص قبل از خواب افزایش یابد، بسته به اینکه چقدر موثر است و آیا عوارض جانبی دارد یا خیر. حداکثر دوز مجاز 5 قرص (10 میلی گرم) در روز است.

مصرف برای کودکان و نوجوانان

درمان بلند مدت برای کودکان و نوجوانان معمولا توسط متخصص تجویز می شود. دوز اولیه معمول یک قرص آهسته رهش 2 میلی گرمی است که 30 دقیقه تا 1 ساعت قبل از خواب مصرف می شود. دوز مصرفی ممکن است به تدریج افزایش یابد (حداکثر تا 10 میلی گرم در روز)، بسته به اینکه چقدر موثر است و آیا عوارض جانبی دارد یا خیر. در صورت تجویز شربت ملاتونین توسط پزشک، باید طبق دستورالعمل همراه دارو مصرف شود.

برای درمان jet lag در بزرگسالان

دوز معمول برای jet lag یک قرص 3 میلی گرمی است. هنگام رسیدن به مقصد، اولین دوز را در زمان خواب معمول خود مصرف کنید. زمان مصرف نباید قبل از ساعت 8 شب یا بعد از 4 صبح باشد. در صورت نیاز به مصرف دوزهای بعدی، سعی کنید آنها را در زمان مشابه مصرف کنید. همچنین، صورت نیاز می توانید دوز مصرفی را تا دو قرص 3 میلی گرمی (6 میلی گرم) افزایش دهید.
 

عوارض ملاتونین 

ملاتونین به احتمال زیاد برای اکثر بزرگسالان زمانی که برای مدت کوتاه مصرف شود، بی خطر است. مصرف بلندمدت ملاتونین نیز احتمالا ایمن باشد. مصرف ایمن آن تا 2 سال گزارش شده است. با این حال، از مهمترین عوارض قرص ملاتونین می توان به سردرد، خواب آلودگی، سرگیجه و حالت تهوع اشاره کرد. توصیه می شود 4 تا 5 ساعت بعد از مصرف ملاتونین رانندگی نکنید.

داروهای تداخلی با ملاتونین

ملاتونین ممکن است با داروها تداخل داشته باشد، بنابراین مهم است که قبل از مصرف ملاتونین با پزشک خود صحبت کنید، به خصوص اگر داروهای زیر را مصرف می کنید:

• داروهای رقیق کننده خون و ضد پلاکت: مصرف همزمان این داروها با ملاتونین می تواند خطر خونریزی را افزایش دهد.
• داروهای ضد تشنج: ملاتونین ممکن است اثر داروهای ضد تشنج را کاهش دهد و باعث افزایش تشنج شود، به خصوص در کودکان مبتلا به اختلالات عصبی.
• داروهای فشار خون: ملاتونین ممکن است باعث بدتر شدن فشار خون در افرادی شود که داروهای فشار خون مصرف می کنند.
• داروهای خواب آور: مصرف ملاتونین همراه با این داروها می تواند باعث خواب آلودگی بیشتر شود.
• داروهای دیابت: ملاتونین ممکن است بر قند خون تاثیر بگذارد. در صورت مصرف داروهای دیابت، قبل از استفاده از ملاتونین با پزشک خود صحبت کنید.
• داروهای ضد بارداری: مصرف همزمان داروهای ضد بارداری با ملاتونین می تواند باعث خواب آلودگی بیشتر و افزایش عوارض جانبی ملاتونین شود.
• داروهای خاص: در صورتی که داروهایی مصرف می کنید که تحت تاثیر آنزیم های CYP1A2 و CYP2C19 قرار دارند با احتیاط از ملاتونین استفاده کنید.
• فلووکسامین: این دارو که برای درمان اختلال وسواس فکری-عملی استفاده می شود، می تواند سطح ملاتونین را افزایش داده و باعث خواب آلودگی بیش از حد شود.
• داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی: ملاتونین می تواند عملکرد سیستم ایمنی را تحریک کند و با داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی تداخل داشته باشد.
• داروهای پایین آورنده آستانه تشنج: مصرف ملاتونین همراه با این داروها ممکن است خطر تشنج را افزایش دهد.

موارد منع مصرف ملاتونین

قبل از مصرف ملاتونین با پزشک خود صحبت کنید، به خصوص اگر هر گونه بیماری زمینه ای دارید یا دارو مصرف می کنید. ملاتونین می تواند باعث خواب آلودگی در طول روز شود، بنابراین از رانندگی یا کار با ماشین آلات به مدت 5 ساعت پس از مصرف آن خودداری کنید. 

همچنین، کسانیکه مبتلا به بیماری خود ایمنی هستند؛ ملاتونین می تواند سیستم ایمنی را تحریک کند و با داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی تداخل داشته باشد.
 

سوالات پر تکرار در مورد ملاتونین

ملاتونین همراه چه مواد غذایی نباید مصرف گردد؟ 

کافئین و الکل می توانند اثر ملاتونین را کاهش دهند. یک مطالعه عنوان کرد که با این که یک نوشیدنی الکلی نتوانست تغییری در اثر ملاتونین ایجاد کند، 2 نوشیدنی میزان ملاتونین را تا 9 %، 3 نوشیدنی تا 15% و 4 نوشیدنی تا 17% اثر آن را کاهش داد. برعکس، مکمل زینک و قرص منیزیم می توانند میزان ساخت ملاتونین را از سروتونین افزایش دهند.

آیا ملاتونین برای پیشگیری یا درمان کرونا مفید است؟

تحقیقات فعلی در مورد اثرات ملاتونین بر ای کرونا تنها در مراحل اولیه است. چندین کارآزمایی بالینی (مطالعاتی که اثرات ملاتونین را در افراد ارزیابی می‌کنند) در حال انجام است. در حال حاضر، برای نتیجه گیری در مورد اینکه آیا ملاتونین برای COVID-19 مفید است یا خیر، زود است.

ملاتونین در چه غذاهایی وجود دارد؟

از مهمترین مواد غذایی حاوی ملاتونین می توان به صیفی جات، قارچ و جلبک اشاره کرد ولی برخی غذاها و مواد گیاهی بیشتر از بقیه دارای این ترکیب می باشند. پسته بیشترین مقدار ملاتونین گیاهی را داراست. حاوی  0.25 میلی گرم به ازاء 1 میلی گرم می باشد. این به این معنی است که با مصرف 25 میلی گرم پسته می توانید به دوز موثر ملاتونین دست پیدا کنید.

در مقایسه ، گردو و گوجه فرنگی که منابع خوبی از ملاتونین می باشند، حدود 0.0000015-0.000002 میلی گرم ملاتونین به ازای 1 میلی گرم دارند. عدس نیز حاوی0.001. میلی گرم به ازاء 1 میلی گرم می باشد.

دانه های جوانه منابع خوبی از ملاتونین می باشند. دانه های خردل با بیشترین غلظت (حداقل 4 برابر بیشتر از دانه های آفتاب گردان، 10 برابر بیشتر از آنچه که در کتان یافت می شود ولی باز 1200 بار کمتر از مقدار موجود در پسته می باشد.

اگر از طرفداران قهوه می باشید، دانه های بو داده و سبز قهوه حاوی حدود 0.006 -0.001میلی گرم ملاتونین در هر گرم می باشد، البته این مقدار بعد از دم کردن تا 100 برابر مقدار اولیه کاهش می یابد.

ماهی سالمون و پودر تخم مرغ بیشترین مقدار ملاتونین را در بین غذاهای حیوانی را دارا هستند.
گیلاس نیز حاوی ملاتونین بوده، البته به نوع گیلاس نیز بستگی دارد (گیلاس Rainier و گیلاس Tart) بیشترین مقدار ملاتونین را دارا هستند. کرن بری خشک شده نیز حاوی 0.096 میلی گرم ملاتونین در 1 گرم می باشد.

برخی داروهای گیاهی نیز حاوی ملاتونین می باشند. میزان 0.002-0.007 میلی گرم ملاتونین را در 1 گرم از گیاه خشک شده می توان یافت.

نتیجه گیری

ملاتونین هورمونی است که در بدن ساخته می‌شود و چرخه‌های شبانه‌روز یا چرخه‌های خواب و بیداری را تنظیم می‌کند. ملاتونین موجود در مکمل‌ها معمولاً در آزمایشگاه ساخته می‌شوند.

شایع‌ترین کاربرد ملاتونین برای درمان بی‌خوابی و بهبود کیفیت خواب در شرایط مختلف مانند jet lag است. همچنین از ملاتونین برای درمان افسردگی، درد مزمن، زوال عقل و بسیاری از بیماری‌های دیگر استفاده می‌شود.