خلط دم چیست و افراد دموی چه ویژگی‌هایی دارند؟

دم یا خون ماده‌ای است که از تغییرات مواد غذایی در سیستم گوارش به وجود می‌آید. بزاق دهان و آنزیم‌های گوارشی با اثر گذاشتن بر مواد غذایی بلع شده، اخلاط (مواد) متفاوتی تولید می‌کنند که وارد اعضای بدن می‌شوند و بر عملکرد آن عضو تاثیر می‌گذارند. از دیدگاه طب سنتی ایرانی این اخلاط شامل دم، بلغم، خون و سودا می‌شوند. کمیت و کیفیت هر یک از این مواد می‌تواند در حفظ سلامتی یا ایجاد بیماری تأثیرگذار باشند. هدف اصلی درمان در طب سنتی، برقراری تعادل بین این چهار خلط و در نتیجه حفظ سلامتی و دوری از بیماری است.

افراد با مزاج گرم و تر معمولا به خوش اخلاقی و گرم بودن معروف هستند. غلبه ماده‌ی دم در بدن می‌تواند موجب گلگون شدن صورت فرد، برآمدگی رگ‌های پوستی و گرمی و نرمی پوست شود. هم‌چنین این افراد معمولا در طول روز دچار حس خستگی و کسالت هستند و گاها به حواس‌پرتی دچار می‌شوند. شیرینی مزه دهان و قرمزی زبان، از دیگر علائم ازدیاد خلط خون است.

آنچه در این مقاله خواهید خواند:

- دم چیست و چه علائمی دارد؟
- مزاج دموی
- تست تشخیص مزاج خود (بلغمی، دموی، صفراوی، سوداوی)
- چرا بدن دموی می‌شود؟
- مضرات دموی بودن
- تدابیر دموی‌ها
- آیا دموی بودن باعث چاقی می‌شود؟
- آیا دم باعث ریزش مو می‌شود؟
- آیا دم باعث بیماری قلبی می‌شود؟
- دموی مزاج‌ها چگونه لاغر شوند؟
- افراد دموی چه بخورند؟
- پرهیزات دموی‌ها
- سوء مزاج دم
- بیماری‌های افراد دموی
- درمان مزاج دموی
- ضد دم قوی
- حجامت برای دموی‌ها
- علائم دفع دم از بدن

مدت زمان تقریبی مطالعه: 10 دقیقه

ویرایش و نظارت علمی:

دکتر روجا رحیمی، متخصص داروسازی سنتی، استاد دانشکده طب ایرانی دانشگاه علوم پزشکی تهران

رییس مرکز رشد طب و داروسازی سنتی و فرآورده‌های طبیعی

دم چیست و چه علائمی دارد؟ 

دم یا خلط خون، یکی از اخلاط چهارگانه (دم، سودا، صفرا، بلغم) در طب سنتی ایرانی است. این ماده در اثر تغییرات مواد غذایی حاصل از فعالیت بزاق دهان و آنزیم‌های معده ایجاد به وجود می‌آید. خلط دم از خوردنی‌ها و نوشیدنی‌هایی با مزاج معتدل مانند گوشت بره و نان گندم حاصل می‌شود. هدف از تولید این خلط، تغذیه اعضای بدن، گرم نگه‌داشتن بدن و تامین انرژِی لازم برای فعالیت‌های روزانه است. خلط دم با خون در گردش در رگ‌ها مطابقت دارد و نقش اصلی را در رشد و نمو بدن ایفا می‌کند. باید توجه داشت که اخلاط تولید شده از بدن در صورت خروج از حالت تعادل کیفی و کمی، می‌تواند منجر به بروز علائم خاصی شود. به عنوان مثال ازدیاد خلط دم می‌تواند باعث موارد زیر شود:

• گرم و نرم بودن پوست

• عطش

• برجسته بودن رگ‌های بدن

• قرمزی رنگ چهره

• کسالت و خواب زیاد

• قرمزی صورت و زبان

• شیرینی مزه دهان

• حواس پرتی، کسالت، پرخوابی

• خستگی بدون علت

• احساس سنگینی در بدن

• سنگینی پلک، سر و شقیقه

مزاج دموی 

عبارت "مزاج دموی" که در میان مردم رواج یافته، در واقع توصیفی دقیق از شرایط فیزیولوژیکی فرد نیست. بهتر است به جای آن از اصطلاحات دقیق‌تری مانند "غلبه دم" یا "تجمع ماده‌ی دم" استفاده کنیم. این اصطلاحات به ما نشان می‌دهند که منظورمان افزایش بیش از حد ماده‌ای به نام دم و یا خون در بدن است. خلط دم یکی از چهار خلط اصلی در طب سنتی است که طبیعتی گرم و تر دارد. زمانی که این ماده در بدن به مقدار زیاد تجمع یابد، می‌تواند منجر به بروز طیف وسیعی از مشکلات قلبی-عروقی شود. این علائم را به طور کلی "علائم دموی" می‌نامیم. علائم دموی بسیار متنوع هستند و از فردی به فرد دیگر متفاوت می‌باشند. این تفاوت‌ها به عواملی مانند میزان تجمع دم و ترکیب دم با سایر اخلاط بستگی دارد.

در صورت بروز مشکلات گفته شده لازم است برای تشخیص دقیق و درمان مناسب، به پزشک متخصص طب سنتی مراجعه شود.

تست تشخیص مزاج خود (دموی، بلغمی، صفراوی، سوداوی)

مزاج در طب سنتی ایرانی مفهومی بسیار مهم و اساسی دارد که به بیان ساده به کیفیت هر چیز، از جمله بدن انسان، اشاره دارد. به عبارت دیگر، مزاج مانند یک اثر انگشت منحصر به فرد برای هر فرد است که نشان‌دهنده ویژگی‌های بدنی، روحی و حتی روانی اوست. این مزاج می‌تواند سرد، گرم، خشک، تر و یا ترکیبی از آن‌ها باشد. مزاج‌های ترکیبی مانند گرم و تر یا سرد و خشک، رایج‌تر هستند. مزاج معتدل ایده‌آلی است که در آن تمام عناصر در حالت تعادل هستند و باعث سلامتی کامل بدن می‌شوند. اما این مزاج بسیار نادر است و اکثر افراد مزاجی ترکیبی دارند.

برای پی بردن به مزاج خود می‌توانید از پرسشنامه‌های مزاج‌شناسی استفاده کنید. این پرسشنامه‌ها بر اساس اصول طب سنتی ایرانی طراحی شده‌اند و با پرسیدن سوالاتی درباره عادات غذایی، خلق‌وخو، ظاهر فیزیکی و سایر ویژگی‌ها، به شما کمک می‌کنند تا مزاج خود را تشخیص دهید.

باید توجه داشته باشید که با شناخت مزاج خود می‌توانید سبک زندگی سالم‌تر و مناسب‌تری برای خود انتخاب کنید.

چرا بدن دموی می‌شود؟

دموی بودن و یا به عبارت دیگر ازدیاد خلط دم در بدن می‌تواند به دلایل متعددی رخ دهد. از جمله مهم‌ترین دلایل برای ازدیاد خلط خون در بدن، پرخوری مداوم و مصرف مقادیر زیادی نشاسته‌ی گندم و گوشت گوسفند است. این مواد مولد خلط خون هستند. باید توجه داشت که ازدیاد خلط دم بیشتر در آقایان و در سنین جوانی دیده بروز پیدا می‌کند. در این حالت مزاج بدن گرم است و مصرف بیش از اندازه مواد غذایی می‌تواند منجر به تجمع خلط خون در بدن شود. باید توجه داشت که بانوان به دلیل وجود چرخه قاعدگی، ماهانه مقدار اضافی خون تولید شده را از بدن دفع می‌نمایند. به همین دلیل معمولاً سوء مزاج مادی دموی در خانم‌ها کمتر از آقایان دیده می‌شود.

مضرات دموی بودن

مزاج گرم و تر یکی از بهترین مزاج‌ها برای انسان است. اما ازدیاد خلط دم در این افراد می‌تواند علائم مرتبط با غلبه خلط خون را نشان دهد. از جمله این علائم می‌توان به چرت زدن، حواس پرتی، کند فهمی، کسالت و خوابیدن بسیار، عطش، قرمزی رنگ چهره و احتمال بالای بروز بیماری‌های قلبی-عروقی اشاره کرد.  

تدابیر دموی‌ها

تدابیر غذایی و سبک زندگی مناسب برای افراد دموی به شرح زیر است:

• استفاده از مقادیر مساوی میوه، سبزی و گوشت و هم‌چنین اضافه کردن غذاهای دریایی به رژیم غذایی

•  این افراد بهتر است در هوای گرم خود را خنک کنند و در هوای سرد خود را بپوشند.

•  پیاده‌روی صبحگاهی حدود ۳۰ دقیقه می‌تواند به این افراد کمک کند.

•  خواب شبانه ۷ ساعته برای این افراد مفید است اما باید توجه داشت که نباید بیشتر از ۸ ساعت بخوابند. چرت هنگام بعد از ظهر در تابستان نیز می‌تواند برای این افراد مفید باشد.

•  افراد دموی بهتر است از غذاهای با فیبر بالا استفاده کنند و به طور مداوم اجابت مزاج داشته باشند.

•  بهتر است این افراد در اقلیم‌های گرم و مرطوب زندگی نکنند. همچنین فعالیت زیاد و ورزش‌های سخت در هوای شرجی مفید نیست.

• مصرف بیش از اندازه برخی از مواد غذایی برای این افراد جایز نیست که در ادامه مقاله به آن‌ها پرداخته می‌شود.

آیا دموی بودن باعث چاقی می‌شود؟

در پاسخ به این سوال که آیا دموی بودن باعث چاقی می‌شود باید گفت، یکی از اصلی‌ترین دلایل ازدیاد خلط دم در بدن، پرخوری است. پرخوری در افراد با مزاج گرم و تر می‌تواند باعث بروز سوء مزاج دموی شود. این افراد باید توجه داشته باشند که ورودی مواد غذایی خود را کم کنند و به طور مرتب اجابت مزاج داشته باشند.

آیا دم باعث ریزش مو می‌شود؟

ریزش مو در افراد با ازدیاد خلط دم کمتر از سایر افراد دیده می‌شود. چرا که یکی از دلایل ریزش مو، کم خونی است. این افراد به دلیل تجمع خلط خون معمولا ریزش موی شدید را تجربه نمی‌کنند. گاها ممکن است در این افراد به دلیل ترشح زیاد غدد عرق، شاهد چرب شدن کف سر و ریزش مو باشیم.

آیا دم باعث بیماری قلبی می‌شود؟

تولید بیش از اندازه خلط خون می‌تواند به دستگاه قلبی عروقی فشار آورد و احتمال بروز بیماری پرفشاری خون، سکته، ایجاد لخته‌های خونی و آریتمی را افزایش دهد. 

دموی مزاج‌ها چگونه لاغر شوند؟

یکی از مناسب‌ترین تدابیر برای افراد دموی انجام منظم حجامت و فصد است. به علاوه این افراد باید از پرخوری و مصرف غذاهای پرنشاسته و پرچربی و گوشت قرمز پرهیز کنند. بهترین غذاها برای این افراد میوه‌جات و سبزیجات و غذاهای سبک است که می‌تواند به کاهش وزن و دفع منظم در این افراد کمک کند.

افراد دموی چه بخورند؟

در واقع افراد دموی باید از مصرف بیش از اندازه غذا جلوگیری کنند و حجم وعده‌های غذایی خود را کاهش دهند. استفاده از میوه‌جات و سبزیجات به صورت منظم می‌تواند به بهبود عملکرد دستگاه گوارش آن‌ها کمک کند. همچنین مصرف غذاهای دریایی برای این افراد مفید است.

پرهیزات دموی‌ها

افرادی که در بدن آن‌ها خلط دم به مقدار زیاد تولید می‌شود باید از مصرف بعضی نوشیدنی‌ها و خوراکی‌ها پرهیز کنند تا دچار بروز علائم بیماری نشوند. این افراد باید از نوشیدنی‌های گرم مانند آب انبه و انگور، آبگرم، عسل، شکر و نمک، دمنوش‌های با طبع گرم و غذاهای شور و شیرین پرهیز کنند. مصرف ادویه‌جات و چاشنی‌های گرم مزاج مانند زنجبیل خشک شده، فلفل سیاه، رازیانه، فلفل سفید، شوید، نعنا، آویشن به افراد دموی توصیه نمی‌شود. استفاده از غلات و حبوبات مانند گندم به دلیل تولید خلط خون، در افراد با تجمع خلط دم، جایز نیست. سبزیجات، میوه‌جات و آجیل با طبع گرم مانند خرما، انبه، بادام، فندق، پسته، موز، انگور، انجیر، پیاز، سیر، زیتون و زنجبیل توصیه نمی‌شود. گوشت‌ها و غذاهایی مانند گوشت گوسفند، بره، بوقلمون، جگر، اردک، تخم مرغابی، رشته فرنگی، ماکارونی، کیک و بیسکویت نیز در این افراد نباید به مقدار زیاد مصرف گردد. رعایت این پرهیزات برای افراد دموی می‌تواند از ابتلا به نشانه‌های ازدیاد خلط دم جلوگیری کند.

سوء مزاج دم

سوء مزاج به معنای خارج شدن مزاج کلی بدن یا مزاج یک عضو از اعتدال است بیماری‌های تابع سوء مزاج به دو دسته ساده و مادی تقسیم می‌شوند. سوء مزاج ساده به معنای این است که طبع بدن به سمت گرمی، سردی، خشکی و یا تری بیش از اندازه می‌رود. در این حالت با پدیده‌ی ازدیاد اخلاط چهارگانه مواجه نیستیم. اما اگر یکی از اخلاط چهارگانه و یا چند تا از آن‌ها، از نظر کیفی و یا کمی از اعتدال خارج شود، در این صورت می‌گوییم فرد دچار سوء مزاج مادی شده است. در مجموع ۱۶ نوع سوء مزاج وجود دارد. اگر در فردی سوء مزاج گرم با غلبه خلط دم وجود داشته باشد می‌تواند مشکلات متعددی را به وجود آورد. ازدیاد خلط خون می‌تواند به دلیل تغذیه نامناسب و پرخوری بیش از اندازه به وجود بیاید.

بیماری‌های افراد دموی

افراد گرم و تر در صورت عدم رعایت دستورات غذایی و سبک زندگی می‌توانند به بیماری‌های قلبی-عروقی، پرفشاری خون، تپش قلب، سردرد، پرخوابی و خستگی دچار شوند. به علاوه در این افراد هماچوری، ضعف جنسی، اضافه وزن و چاقی نیز بروز پیدا می‌کند. غلبه خلط دم در نهایت می‌تواند منجر به سکته‌های قلبی و یا مغزی شود. هم‌چنین این افراد استعداد بیشتری برای ظهور ضایعات مخاطی در اعضایی مانند بینی، لثه‌ها و مقعد دارند. 

درمان مزاج دموی

ازدیاد خلط دم معمولاً به عنوان یک بیماری جدی تلقی نشده و در نتیجه درمان دارویی خاصی برای این افراد تجویز نمی‌شود. بهترین راه کاهش خلط دم و یا خروج آن از بدن، انجام حجامت و فصد به خصوص در فصل بهار است. انجام فصد و حجامت برای این افراد می‌تواند به جلوگیری از بیماری پرفشاری خون و سایر عوارض قلبی عروقی ناشی از ازدیاد خلط دم منجر شود. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد داروهای فشار خون می‌توانید به مقاله "داروهای ضد‎فشار خون" تالیف و ترجمه آقای دکتر احسان عمادی مراجعه فرمایید.

ضد دم قوی

برای افراد با ازدیاد خلط دم معمولاً دارویی تجویز نمی‌گردد. این افراد باید با انجام تدابیر گفته شده و همچنین انجام منظم فصد و یا حجامت در زمان مخصوص، از تجمع خلط دم در بدن جلوگیری نمایند.

حجامت برای دموی‌ها

یکی از بهترین راه‌های متعادل کردن مقدار خلط خون در بدن، از طریق حجامت مرطوب و فصد است. این تدابیر درمانی به خروج خون اضافی و تجمع یافته در اعضا کمک می‌کند. حجامت می‌تواند از بروز بیماری پرفشاری خون و سکته‌های قلبی و مغزی در افراد دموی، جلوگیری کند. 

علائم دفع دم از بدن

بعد از انجام فرایند حجامت و یا فصد و خروج خون اضافی از بدن معمولاً به فرد حس سبکی دست می‌دهد. به علاوه، علائم ازدیاد خلط دم مانند خستگی، کسالت و تپش قلب کنترل می‌گردد و از برافروختگی صورت و قرمزی رنگ زبان کاسته می‌شود.

سخن پایانی

چاقی یکی از بیماری‌های رایج در عصر حاضر است. استفاده بیش از اندازه از گوشت قرمز و فرآورده‌های حاوی نشاسته‌ی گندم می‌تواند باعث اضافه وزن و در نتیجه بروز بیماری‌های قلبی-عروقی شود. هم‌چنین در این افراد به دلیل وزن بالا مشکلات متعدد اسکلتی-عضلانی بروز پیدا می‌کند. در این افراد معمولاً غلبه خلط دم دیده می‌شود و باید تدابیر غذایی، دارویی و سبک زندگی مخصوص را رعایت کنند و به صورت منظم انجام حجامت و فصد را در برنامه خود قرار دهند.

تیم علمی داروکده با هدف افزایش سطح آگاهی و دانش عمومی در زمینه سلامت، کوشش می‌کند تا با تولید محتواهای علمی و به‌روز، راهنمایی‌های جامعی را در ارائه کند. این تیم با تکیه بر دانش روز و منابع معتبر علمی، اطلاعاتی دقیق و قابل اعتماد را در قالب مقالاتی روان و قابل فهم برای همگان ارائه می‌دهد. یکی از مهمترین اهداف داروکده، کمک به افراد برای استفاده صحیح و ایمن از مکمل‌های غذایی و محصولات طبیعی است. این تیم با جمع‌آوری و ارائه اطلاعاتی درباره نحوه مصرف صحیح، عوارض احتمالی و تداخلات دارویی، شرایطی را فراهم می‌کند تا افراد بتوانند با آگاهی کامل و بدون نگرانی از این محصولات بهره‌مند شوند.ما در داروکده معتقدیم که ارتقای سلامت جامعه تنها با ارائه اطلاعات کافی امکان‌پذیر نیست. به همین دلیل، همواره به دنبال ایجاد ارتباطی نزدیک با مخاطبان خود هستیم. شما می‌توانید با مطالعه سایر مقالات منتشر شده در مجله داروکده، به اطلاعات جامع‌تری دست پیدا کنید. هم‌چنین، می‌توانید سوالات و ابهامات خود را با مشاوران ما در میان بگذارید تا به بهترین نحو به شما پاسخ داده شود.

امید است با افزایش اطلاعات و آگاهی، افراد بتوانند تصمیمات بهتری در مورد سلامت خود بگیرند. داروکده با ارائه اطلاعات دقیق و قابل اعتماد، تلاش می‌کند تا این امکان را برای شما فراهم کند تا با آگاهی کامل و درک صحیح از محصولات، سبک زندگی سالم‌تری را برای خود انتخاب کنید.

در انتها، امیدواریم مطالب ارائه شده در این مقاله برای شما مفید واقع شده باشد. ما متعهد هستیم که با ارائه محتوای باکیفیت و قابل اعتماد، به ارتقای سطح سلامت جامعه کمک کنیم.