گیاه رازیانه با نام علمی Foeniculum vulgare

گیاه رازیانه دارای خواص درمانی بسیاری است و در فراورده های زیادی از این گیاه استفاده شده است. با مطالعه این مقاله با خواص گیاه رازیانه آشنا شوید.

نویسنده: دکتر شیدا احمدی کولایی

تحریریه داروکده

آخرین به روزرسانی:

11 فروردین 1398

آیا این مطلب برای شما مفید بود؟

11 فروردین 1398

15K

گیاه رازیانه با نام علمی Foeniculum vulgare

رازیانه (Fennel): گیاه رازیانه با نام علمی Foeniculum vulgare به خانواده چتریان (Apiacea) تعلق دارد. رازیانه گیاهی علفی، دو یا چند ساله، به ارتفاع تا دو متر می باشد. رازیانه دارای برگ هایی با بریدگی های زیاد است، به طوری که برگ ها به صورت نخی شکل در آمده اند. دم برگ ها در اتصال به ساقه به صورت غلاف مانند هستند. گل ها دارای رنگ های زرد هستند و به صورت چتر مرکب قرار گرفته اند. اشعه ی چترها نسبتا بلند و از نظر طول نامساوی اند. میوه های رازیانه کوچک و به طول تا 12 میلی متر و عرض تا 4 میلی متر هستند. طعم میوه ها معطر، کم و بیش شیرین بوده و بوی آن ملایم و در حالت تازه ناپسند است. نوع مزه دانه در واریته های مختلف متفاوت می باشد، به طور مثال در واریته فرانسوی دانه ها شیرین تر از نوع ساکسون است.

واریته هندی نیز دارای مزه شیرین و طعـم دانه های واریته ایران و ژاپن حد واسط واریته های فرانسوی و ساکسونی می باشند. واریته های وحشی دارای طعـم تلخـی هستند .ظاهرکلی رازیانه به ویژه از نظر نوع برگ، بی شباهت به شوید نیست ولی بوی معطر و مطبوع، ساقه هـای مرتفـع و ریشه ضخیم و غده مانند گیاه به سهولت آن را از شوید متمایز می سازد.
مردم یونان و روم باستان از خواص دارویی گیاه رازیانه اطلاع کاملی داشته و برای درمان برخی از بیماری ها از آن استفاده می کردند. در یونان باستان رازیانه را نشانه موفیقت می دانستند و به آن ماراتون می گفتند که اشاره به نبردی مشهور است که در مقابل ایرانیان داشته اند. در افسانه های قدیمی آمده است که مارها در زمان پوست اندازی چشمان خود را با مالیدن به گیاه رازیانه قوی می نمایند، لذا مردم برای رازیانه اثر تقویت کنده نیروی بینایی قائل بودند.

رازیانه بومی نواحی مدیترانه بوده و در اروپا، آسیا، قسمت هایی از آفریقا و آمریکای جنوبی کشت می گردد. این گیاه از چین، مصر، بلغارستان، مجارستان و رومانی صادر می شود. محل رویش گیاه در ایران شامل گلستان، مازندران، کردستان، آذربایجان، خراسان و کرمان می باشد. دانه و میوه رسیده ی رازیانه اندام دارویی گیاه می باشد.

ترکیبات شیمیایی
-اسانس ها (آنتول anethol، لیموننLimonene، فنکون Fenchone، استراگول Estragole و ...)
-هیدروکسی کومارین ها (آمبلی فرون Umbelliferone، اسکوپولتین Scopoletin، اسکوپارین Scoparin و ...)
-فورانوکومارین ها (برگاپتن Bergapten، پسورالن Psoralen، زانتوتوکسین Xanthotoxin و ...)
-پیرانوکومارین ها
-فلاونوییدها (کامفرول Kaempferol، کوئرستین -3-روتینوزید Quercetin-3-rutinoside و ...)
-اسیدهای فنلیک
-لیگنان ها
-فیتو استروژن ها
-چربی ها

اثرات
-افزاینده ترشح شیر
- ضد نفخ و ضد اسپاسم
-قاعده آور و کاهنده درد دیسمنوره (قاعدگی دردناک)
-خلط آور
-ضد دیابت
-ضد التهاب
-ضد ترومبوز
-ضد باکتری و ضد انگلی
-آنتی اکسیدانی
-ضد پرمویی (آنتی هیرسوتیسم)

موارد مصرف
-افزاینده ی شیر مادر
-درمان علامتی سو هاضمه و نفخ
-به عنوان خلط آور و ضد عفونی کننده در التهاب دستگاه تنفسی فوقانی
-درمان سرفه و التهاب نایژه ها
-قاعده آور
-افزاینده میل جنسی

موارد مصرف در طب عامه و سنتی
-افزایش دهنده شیر مادر
-قاعده آور
-ضد نفخ
-ادرار آور
-دفع کننده سنگ های مجاری ادراری
-ملین

اثرات گزارش شده
پرولاکتین برای ترشح شیر ضروری است و توسط دوپامین (فاکتور مهار کننده ی پرولاکتین) مترشحه از هیپوتالاموس سرکوب می شود. ترکیب آنتول موجود در رازیانه به علت شباهت ساختاری با دوپامین، مانع از اتصال دوپامین به گیرنده های مربوطه شده و بدین ترتیب سطح پرولاکتین و به تبع آن ترشح شیر را افزایش می دهد.
آنتول موجود در گیاه رازیانه به عنوان ماده موثره آن، سبب کاهش یا توقف اسپاسم های دستگاه گوارش و تشدید ترشح شیرابه های گوارشی، در نتیجه بالا رفتن کیفیت هضم و رفع سوء هاضمه می گردد. در بررسی های متعدد، اثرات ضد اسپاسم رازیانه از طریق مهار انقباضات ناشی از استیل کولین و هیستامین اثبات شده است .
رازیانه با افزایش فعالیت مژک های مجاری تنفسی، اثرات خلط آوری (expectorant) دارد. ساختمان شیمیایی آنتول ترکیب عمده موجود در اسانس رازیانه شبیه به کاتکولامین‌ها (آدرنالین، نورآدرنالین و دوپامین) است و همانند آدرنالین، رازیانه گشاد کننده برونش ها (bronchodilator) می‌باشد. همچنین تجویز اسانس رازیانه به صورت بخور دارای اثر خفیف ضد سرفه می‌باشد.
اسانس رازیانه با مهار انقباضات ناشی از اکسی توسین و پروستاگلاندین در رحم، قادر است تواتر و شدت انقباضات همانند داروی مفنامیک اسید، کاهش دهد و از این رو سبب کاهش شدت و مدت دیسمنوره گردد.

منع مصرف
-مصرف گیاه در افراد حساس به گیاهان خانواده ی چتریان ممنوع می باشد.
-مصرف گیاه در بیماران مبتلا به سرطان های وابسته به استروژن به علت وجود ترکیبات فیتواستروژنی در گیاه ممنوع می باشد.

احتیاط مصرف
-افرادی که سابقه ی تشنج دارند بهتر است از مصرف اسانس گیاه اجتناب نمایند.
-اسانس خالص گیاه می تواند باعث التهاب گردد و اثر تحریکی بر دستگاه گوارش داشته باشد.

مصرف در کودکان
مصرف اسانس خالص گیاه در نوزادان و اطفال کم سن به دلیل احتمال تنگی نفس و تحریک سیستم عصبی مرکزی ممنوع می باشد.

مصرف در دوران بارداری
با توجه به اثرات قاعده آور میوه گیاه به خصوص در اشکال تغلیظ شده مثل اسانس و فعالیت فیتو استروژنی ترکیبات گیاه از جمله آنتول، مصرف مقادیر زیاد در بارداری ممنوع است.

مصرف در دوران شیردهی
با توجه به نبود مستندات علمی کافی، بهتر است با مشورت پزشک مصرف شود.

تداخلات دارویی
- در صورت مصرف همزمان با سیپروفلوکساسین، فراهمی زیستی دارو به طور قابل ملاحظه ای کاهش می یابد.
- در صورت مصرف همزمان با داروهای کاهنده ی آستانه ی تشنج و ضد تشنج ها، احتمال افزایش خطر تشنج وجود دارد.

اثرات جانبی
- درماتیت تماسی، فتودرماتیت و واکنش های آلرژیک در برخی افراد
- تشنج، تهوع، استفراغ در صورت مصرف اسانس