مقدمه ای بر طب سنتی ایرانی

از دیرباز بشر در معرض چالش های جدی از جمله بحث سلامت بوده و همیشه تلاش وافری برای یافتن راهکارهایی برای حفظ و بازگرداندن سلامتی داشته است. در بین تمام ملل و اقوام، طب و طبیب به درجات مختلف وجود داشته است؛ ولی از نظر استمرار، تعداد دانشمندان، منابع و نوآوری ها درخشش طب سنتی ایران چشمگیرتر است. طب سنتی ایرانی میراث کهن و گرانبهایی است که از گذشتگان ما به یادگار مانده و احیای آن با در نظر گرفتن اصول و قوانین حاکم بر علم نوین مسئولیت خطیری است که بر عهده امروزیان نهاده شده است. 

بحث دارو و داروسازی در طب سنتی ایران از جایگاه محکم و بسیار ویژه ای برخوردار بوده و منابع مکتوب متعددی در خصوص داروسازی و داروشناسی در طب سنتی ایران به قلم دانشمندان و نام آوران این عرصه نگاشته شده است. داروسازی در طب سنتی به دو بخش اصلی قابل تقسیم بندی است: بخش مفردات و بخش مرکبات. 

در بخش مفردات؛ اجزای گیاهی، حیوانی و معدنی به صورت انفرادی از دیدگاه های گوناگون شامل ماهیت، طبیعت، افعال و خواص، مضرات و مصلحات، میزان مجاز مصرف و بدل مورد بررسی قرار می گیرند. در مقابل، بحث مرکبات یا قرابادین به داروهای مرکب می پردازد؛ به عبارتی داروهایی در این حیطه مورد بررسی قرار می گیرند که از بیش از یک جزء گیاهی، حیوانی یا معدنی تشکیل شده اند. در بخش مرکبات، داروهای مرکب از جنبه های مختلف شامل اجزا، کاربرد درمانی، روش ساخت و میزان مجاز مصرف بررسی می شوند. 

دیدگاهی برخاسته از عدم اطلاع و دانش کافی منجر به برداشت غلط و نادرست در خصوص گیاهان دارویی و فرآورده های طبیعی شده و مبنای آن عدم دارا بودن عوارض و جایز بودن مصرف در هر شخصی و به هر میزانی می باشد. این دیدگاه نادرست چالشی بسیار اساسی و جدی است در حالیکه حتی پیشینیان نیز به عوارض داروهای طبیعی کاملا واقف بوده اند و این موضوع را در قالب های مختلف نظیر درجه دارو، مضرات و مصلحات و حتی سمیت و راه‌های سم زدایی عنوان نموده اند. حتی این نگرش دقیق در خصوص مصرف مفردات در بارداری و شیردهی نیز به چشم می خورد. 

تحقیقات علمی نوین نیز مشخص کرده که گیاهان، حاوی مجموعه­‌ای از ترکیبات شیمیایی هستند که پس از ورود به بدن قادرند گیرنده ها و نوروترانسمیترها و هورمون های مختلفی را درگیر نمایند و در نتیجه علاوه بر اثرات درمانی می توانند عوارض جانبی و تداخلاتی با سایر مواد و داروها داشته باشند. 

بخشی از فرآورده هایی که به منظور حفظ و ارتقای سلامت و پیشگیری و درمان بیماری ها در بازار دارویی ایران عرضه می شوند تحت عنوان فرآورده های طب سنتی شناخته می شوند و این شامل آن دسته از فرآورده هایی است که در منابع مکتوب طب سنتی ایرانی از آنها یاد شده است. این فرآورده ها علاوه بر این که توسط پزشکان به خصوص متخصصین طب سنتی تجویز می شوند عمدتا به صورت بدون نسخه هم در دسترس عموم هستند و می توانند از داروخانه تهیه شوند. لذا ارائه اطلاعات صحیح در خصوص موارد مصرف و ملاحظات مصرف این دسته از فرآورده ها امری ضروری و بدیهی به نظر می رسد.