ازدیاد خلط صفرا و راه درمان

صفرا ماده‌ای است که از تغییرات مواد غذایی در دستگاه گوارش به‌وجود می‌آید. آنزیم‌های گوارشی با اثر گذاشتن بر مواد وارد شده به دستگاه گوارش، اخلاط (مواد) متفاوتی تولید می‌کنند که هر کدام از آن‌ها جذب اعضای مختلف بدن می‌شود و بر فعل و انفعالات آن عضو تاثیر می‌گذارند. از دیدگاه طب سنتی ایران این اخلاط شامل سودا، بلغم، خون و صفرا می‌شوند. هر یک از این مواد می‌توانند در حفظ سلامتی یا ایجاد بیماری تأثیرگذار باشند. حفظ تعادل بین این چهار خلط به سلامتی کمک می‌کند، در حالی که عدم تعادل می‌تواند منجر به بروز بیماری شود.

آنچه در این مقاله خواهید خواند:

- صفرا چیست و چه علائمی دارد؟
- مزاج صفراوی
- افراد صفراوی چه خصوصیاتی دارند؟
- تست تشخیص مزاج خود (بلغمی، دموی، صفراوی، سوداوی)
- چرا بدن صفراوی می‌شود؟
- سوء مزاج صفراوی
- آیا صفرا ضرر دارد؟
- تدابیر صفراوی‌ها
- آیا صفرا باعث لاغری می‌شود؟
- آیا صفرا باعث ریزش مو می‌شود؟
- آیا صفرا باعث کبد چرب می‌شود؟
- صفراوی مزاج‌ها چگونه چاق شوند؟
- افراد صفراوی چه بخورند؟
- میوه‌های ضد صفرا
- پرهیزات صفراوی‌ها
- بیماری‌های افراد صفراوی
- آیا صفرا قابل درمان است؟
- درمان مزاج صفراوی
- ضد صفرا قوی
- حجامت برای صفراوی‌ها
- علائم دفع صفرا از بدن

مدت زمان تقریبی مطالعه: 10 دقیقه

ویرایش و نظارت علمی:

دکتر روجا رحیمی، متخصص داروسازی سنتی، استاد دانشکده طب ایرانی دانشگاه علوم پزشکی تهران

رییس مرکز رشد طب و داروسازی سنتی و فرآورده‌های طبیعی

صفرا چیست و چه علائمی دارد ؟

از دیدگاه طب ایرانی، صفرا ماده‌ای مرطوب، روان و دارای قوامی است که از تغییرات انجام شده بر روی غذا در دستگاه گوارش به وجود می‌آید. مواد غذایی بعد از جویده و بلع شدن، با ترشحات معده آمیخته می‌شوند و اخلاط صفرا، سودا، بلغم و دم را تولید می‌کنند. خلط (ماده) صفرا به صورت عمده پس از مصرف غذاهای گرم، شیرین، تند و یا چرب در دستگاه گوارش تولید می‌شود و دارای حرارت معتدل است. این ماده قدرت نفوذ زیادی دارد و می‌تواند مواد را در بدن به حرکت وادارد. وجود خلط صفرا در دستگاه گوارش، به خارج شدن مواد زاید از روده‌ها کمک می‌کند.

تطابق خلط صفرا با مواد خاصی از بدن می‌تواند چالش برانگیز باشد. اما رابطه نزدیکی بین تولید خلط صفرا و ترشح اسیدهای صفراوی از کیسه صفرا وجود دارد. پس از مصرف غذاهای چرب، کیسه صفرا مقادیر زیادی اسیدهای صفراوی تولید کرده و در دستگاه گوارش ترشح می‌کند. از دیدگاه طب سنتی ایران، ماده صفرا، علاوه بر کیسه صفرا، در ریه نیز تجمع می‌یابد. باید دانست که ازدیاد ماده صفرا می‌تواند منجر به بروز مشکلات مختلفی از جمله موارد زیر شود:

• پایین بودن آستانه تحریک و زود خشم بودن

• تلخی مزه دهان

• خشکی پوست، بینی، زبان

• زردی رنگ پوست، چشم‌ها و زبان

• حس تشنگی شدید

• کم اشتهایی و حالت تهوع

• سوزن‌سوزن شدن پوست

• تنفس سریع

• خواب سبک و گاها بی‌خوابی

• بی‌قراری و حس نگرانی

مزاج صفراوی

مزاج صفراوی در واقع اصطلاح نادرست، اما رایجی است که به افراد با مزاج گرم و خشک اطلاق می‌شود. در این افراد، ازدیاد ماده صفرا وجود دارد و همین امر منجر به بروز مجموعه علائمی می‌شود که به آن‌ها علائم صفراوی گفته می‌شود. بهتر است به جای اصطلاح مزاج صفراوی از عبارت ماده صفرا و یا خلط صفرا استفاده کنیم.

ذکر این نکته ضرورت دارد که ماده صفرای سالم، سبک، تلخ، رقیق و مایل به زرد است اما گاها به دلیل ترکیب با سایر اخلاط (سودا و بلغم) می‌تواند اشکال متفاوتی به خود بگیرد و منجر به بروز علائم متفاوتی شود.

افراد صفراوی چه خصوصیاتی دارند؟ 

افراد صفراوی و یا افراد با ازدیاد خلط صفرا خصوصیات فیزیکی و روانشناختی مخصوص به خود دارند. در طب ایرانی، ویژگی‌های روان‌شناختی به طور قابل توجهی با ساختار مادی بدن مرتبط است. به این معنا که با دفع اخلاط زائد جمع‌شده در اندام‌ها، می‌توان رفتارها و نوع واکنش افراد را به سمت تعادل هدایت کرد.

از لحاظ فیزیکی، افراد صفراوی بدنی لاغر و پوستی مایل به زرد دارند. از آن‌جایی که خشکی مانع رشد می‌شود، این افراد معمولا ریزنقش هستند. 

افراد با مزاج گرم و خشک معمولا واکنش سریعی به محرک‌های بیرونی نشان می‌دهند. تندخو، زودخشم و بی‌قرارند. هم‌چنین این افراد بسیار فعال و پرکار هستند و دارای قدرت تجزیه و تحلیل بالا به همراه حافظه قوی هستند.

باید توجه داشت که افراد با ازدیاد خلط صفرا دارای بیشترین مشکلات مربوط به خواب هستند. کیفیت خواب این افراد پایین است و به سختی به خواب می‌روند. هم‌چنین این افراد به سرعت از خواب می‌پرند و معمولا به سختی وارد مرحله خواب عمیق می‌شوند.

این افراد معمولا دچار تپش قلب، تنش فکری، اضطراب و مستعد ابتلا به میگرن هستند. 

باید به این نکته توجه کرد که این ویژگی‌ها نسبی هستند و در افراد مختلف، بسته به جنسیت، شرایط فردی و محیطی، ممکن است متفاوت باشند. هم‌چنین، وجود صفرا همراه با سایر اخلاط در بخش‌های مختلف بدن می‌تواند باعث ظهور ویژگی‌های ظاهری و رفتاری متفاوت گردد.

تست تشخیص مزاج خود (بلغمی، دموی، صفراوی، سوداوی)

در زبان، "مزاج" به معنای ترکیب است و در طب ایرانی به کیفیت یا طبع جدیدی اشاره دارد که از ترکیب چهار عنصر اصلی (آب، خاک، آتش و هوا) و تعاملات آن‌ها در یک اندام به وجود می‌آید. به طور کلی، مزاج‌ها به 9 دسته تقسیم می‌شوند: مزاج‌های سرد، گرم، خشک و تر، که به آن‌ها مزاج‌های مفرد یا تک گفته می‌شود. به همراه مزاج‌های گرم و خشک، گرم و تر، سرد و خشک، سرد و تر، که به آن‌ها مزاج‌های مرکب یا ترکیبی گفته می‌شود. در نهایت مزاج معتدل نیز وجود دارد که بسیار نادر است.

شما نیز می‌توانید برای شناسایی نوع مزاج خود، از پرسش‌نامه‌هایی که بر اساس مبانی طب سنتی ایرانی طراحی شده‌اند، استفاده کنید. 

چرا بدن صفراوی می‌شود؟

دلایل متعددی برای تولید بیش از اندازه خلط صفرا در بدن وجود دارد. از جمله این دلایل می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

مزاج پایه گرم و خشک: بعضی افراد دارای مزاج پایه گرم هستند به این معنا که از بدو تولد نسبت به سایر افراد، متابولیسم پایه بیشتری دارند. این امر می‌تواند با دلایل ژنتیکی و یا شرایط دوران بارداری در ارتباط باشد. اگر این افراد در طول دوران رشد و نمو به فعالیت فیزیکی بیش از حد، مانند کار و ورزش زیاد، بپردازند، مزاج آن‌ها رو به خشکی می‌رود و مستعد تجمع ماده صفرا در بدن می‌شوند.

استرس و اضطراب: استرس، دلشوره و نگرانی با تغییر فعالیت آنزیم‌های بدن، می‌تواند باعث تولید بیشتر خلط صفرا و مایل شدن رنگ پوست به زردی شود. 

رژیم غذایی صفرازا: مصرف زیاد ادویجات گرم و تند مانند پیاز و سیر، مواد غذایی سرخ شده، قند و چربی به خصوص در زمان جوانی می‌تواند منجر به ازدیاد خلط صفرا و بروز علائم صفراوی شود. 

زندگی در اقلیم‌های گرم و خشک: مزاج بدن انسان تا حدود زیادی تحت تاثیر آب و هوای محل زندگی خود، قرار می‌گیرد. از این رو، افرادی که در اقلیم‌های گرم و خشک زندگی می‌کنند، معمولا دارای مزاج گرم و خشک هستند و جثه ریزی دارند. این افراد مستعد ازدیاد تولید صفرا در بدن هستند. 

بیماری‌های کبدی: بیماری‌های کبدی و بیماری‌های سایر اعضای دستگاه گوارش نیز می‌تواند منجر به ازدیاد تولید ماده صفرا شود. 

سوء مزاج صفراوی

سوء مزاج به معنای "خارج شدن مزاج بدن یا عضو از حالت اعتدال" است. سوءمزاج می‌تواند منجر به بروز بیماری شود. سوءمزاج صفراوی هنگامی بروز پیدا می‌کند که ماده صفرا در بدن به مقدار زیادی تولید شود. آنقدر که بر مزاج کلی بدن و هم‌چنین مزاج اعضا تاثیر بگذارد. در این صورت اصطلاحا سوءمزاج صفراوی رخ داده است. 

آیا صفرا ضرر دارد؟

ماده صفرا یکی از موادی است که به صورت طبیعی در بدن تولید می‌شود. اما تولید بیش از حد این ماده در بدن می‌تواند آن را دچار مشکلات متعدد کند. افراد گرم و خشک در صورت عدم رعایت تدابیر غذایی و سبک زندگی، می‌توانند به بیماری‌هایی مانند وزوز گوش، تپش قلب، اضطراب، میگرن، اسهال خونی، التهاب کبد و زردی دچار شوند. هم‌چنین در خانم‌های دارای مزاج گرم و خشک، لکه بینی و افزایش خون قاعدگی دیده می‌شود. آقایان دارای مزاج گرم و خشک نیز می‌توانند دچار انزال زودرس و سوزش ادرار غیر عفونی شوند. لاغری شدید، تلخی دهان، بی‌خوابی و سرفه خشک از سایر علائم صفراوی هستند. هم‌چنین در صورت ترکیب خلط صفرا با سایر اخلاط، مانند بلغم، علائم درد و التهاب مفاصل در فرد بروز پیدا می‌کند.

تدابیر صفراوی‌ها

افراد با مزاج گرم و خشک می‌توانند با رعایت دستوراتی در مورد غذا و سبک زندگی، از تولید و تجمع بیش از حد خلط صفرا جلوگیری کنند.

• از نوشیدن بیش از اندازه چای و قهوه دوری کنند.

• در هوای تازه و خنک، تنفس و مدیتیشن انجام دهند.

• از مصرف غذاهای صفرازا مانند غذاهای پرچرب، ادویه‌های تند و شیرینی جلوگیری کنند.

• از آب و مایعات به اندازه کافی بهره‌مند شوند.

• فعالیت ورزشی ملایم در هوای خنک صبحگاه و یا شامگاه انجام دهند.

• در صورت امکان، از زندگی در اقلیم‌های گرم و خشک دوری کنند.

• در طول شب، بیشتر از 5 ساعت خواب پیوسته داشته باشند.

• از عصبانیت، هیجانات روانی و صحبت زیاد پرهیز کنند.

• روزانه دو نوبت بینی داخل بینی را با روغن بادام شیرین چرب نمایند.

• از خیره شدن طولانی مدت به صفحه گوشی و یا نمایشگر رایانه پرهیز نمایند. 

آیا صفرا باعث لاغری می‌شود؟

خلط صفرا با داشتن مزاجی گرم و خشک می‌تواند باعث لاغری شود. معمولا فاکتوری که منجر به لاغری و کمبود رشد می‌شود، خشکی بیش از اندازه است. هم‌چنین افراد گرم مزاج به دلیل سطح بالاتر متابولیسم پایه، مستعد لاغری و از دست دادن ذخایر چربی و پروتئین هستند. به علاوه وجود بیش از حد خلط صفرا در معده منجر به کم اشتهایی و حالت تهوع می‌شود که از رسیدن مواد غذایی لازم و کافی به بدن جلوگیری می‌کند. بنابراین لازم است با مصرف آب، ورزش ملایم و تغذیه مناسب از گرمی و خشکی بیش از اندازه بدن جلوگیری کرد.

آیا صفرا باعث ریزش مو می‌شود؟

اگرچه در مطالعات، ارتباط مستقیم بین ازدیاد صفرا و ریزش مو وجود ندارد، اما ازدیاد صفرا در بدن می‌تواند از طرق مختلف ریزش مو را تحریک کند. عدم عملکرد مناسب کبد، به‌هم خوردن تعادل هورمونی، استرس و اضطراب مداوم، کم‌خونی و اختلالات گوارشی از جمله دلایلی هستند که می‌توانند باعث ریزش مو در افراد صفراوی شوند. برای مدیریت ریزش مو لازم است علاوه بر پاکسازی بدن از خلط صفرا، از مکمل‌های غذایی و فرآورده‌های موضعی جلوگیری کننده از ریزش مو استفاده شود.

آیا صفرا باعث کبد چرب می‌شود؟

عدم تعادل در میزان خلط صفرا و تولید بیش از حد مواد صفراوی می‌تواند با کبد چرب و یا سیروز کبدی در ارتباط باشد. افزایش مواد صفراوی می‌تواند متابولیسم چربی‌ها را مختل کند، باعث وارد آمدن فشار زیاد بر کبد شود و احتمال بروز التهاب‌های کبدی را افزایش دهد. همه‌ی این عوامل در نهایت می‌تواند منجر به بروز کبد چرب شود. برای اطلاع بیشتر از شایع‌ترین علل بروز کبد چرب می‌توانید به مقاله "کبد چرب، قاتل خاموش جوامع امروزی"، تالیف و ترجمه سرکار خانم دکتر محدثه شوقی مراجعه فرمایید.

صفراوی مزاج‌ها چگونه چاق شوند؟

لاغری یکی از علائم ازدیاد صفرا در بدن است. برای جلوگیری از لاغری بیش از حد و کمک به افزایش وزن، توصیه می‌شود تدابیر افراد گرم و خشک به خوبی رعایت شود. خواب و استراحت کافی، تغذیه مناسب، تنفس در هوای خنک و آرامش ذهن می‌تواند به توازن متابولیسم بدن کمک کند. هم‌چنین این افراد می‌توانند با مصرف بیشتر سبزیجات و میوه‌های آب‌دار رطوبت مورد نیاز بدن را تامین نمایند. به علاوه این افراد با مصرف داروهای دفع کننده صفرا، زیر نظر پزشک متخصص طب ایرانی، می‌توانند بدن را از ماده صفراوی پاکسازی نمایند. یکی از محصولات مناسب برای وزن‌گیری افراد صفراوی پروتئین بار زردآلو و آلو با برند کیتاریچ است که توسط شرکت توسعه بازار راسن تولید و عرضه می‌شود. برای خرید این محصول می‌توانید به سایت داروخانه آنلاین مراجعه فرمایید. 

افراد صفراوی چه بخورند؟

بهترین غذاها برای افراد با مزاج گرم و خشک، غذاهای مرطوب و آب‌دار هستند. میوه‌ها و سبزیجات آبدار، مانند کاهو، اسفناج، هلو و هندوانه، انواع سوپ و آش به خصوص آش انار ملس (ترش و شیرین) و آش غوره از بهترین مواد غذایی برای این افراد است. بادام شیرین و شفتالو از سایر میوه‌های توصیه شده هستند. لازم به ذکر است که در غذاهای افراد با مزاج گرم و خشک باید از استفاده از سیر، پیاز و ادویه‌جات گرم و تند، پرهیز نمود. 

میوه‌های ضد صفرا

بیشتر میوه‌های ضد صفرا، دارای مزه میخوش (ملس) و یا ترش هستند. از جمله میوه‌هایی که به دفع خلط صفرا کمک می‌کنند می‌توان به زرشک، آلو بخارا، هلیله، آمله و تمبرهندی اشاره کرد. این میوه‌ها با زدودن معده از خلط صفرا، به افزایش اشتها و تقویت معده کمک می‌کنند. کاهو نیز با تامین رطوبت مورد نیاز بدن می‌تواند از تولید خلط صفرا جلوگیری کند و کیفیت خواب را بهبود بخشد.

پرهیزات صفراوی‌ها

مصرف غذاهای با طبع گرم و خشک، ادویه‌جات، غذاهای خیلی شیرین و چرب، سیر، پیاز، فلفل سبز و قرمز، تره، شاهی، خردل، زعفران، شوید، دانه کرفس، دانه شنبلیله، بالنگو، دارچین، زنجبیل، جوز، میخک و رازیانه، برای افراد صفراوی پرهیز دارد. مصرف آجیل و میوه‌های خیلی گرم مانند انگور، انجیر، خرما، نارگیل، موز، گردو، فندق و کشمش نیز مجاز نیست. عسل، نخود، سیاهدانه و روغن آفتابگردان نیز می‌تواند صفرازا باشند. بنابراین باید از استفاده بیش از حد آن‌ها پرهیز نمود.

بیماری‌های افراد صفراوی

افراد صفراوی مزاج کلی گرم و خشک دارند. این افراد نسبت به سایرین استعداد بیشتری برای بروز برخی بیماری‌ها دارند. از جمله این بیماری‌ها می‌توان به بی‌خوابی، وزوز گوش، میگرن، سوزش بدون علت ادرار، انزال زودرس، اسهال خونی، التهاب کبد، تنش فکری، سرفه خشک، تلخی دهان و اختلالات قاعدگی اشاره کرد. باید توجه داشت که درمان مشکلاتی هم چون انزال زودرس و اختلالات قاعدگی در صورت مصرف هم زمان مکمل‌های مربوطه، موثرتر است.

آیا صفرا قابل درمان است؟

علائم ناشی از ازدیاد صفرا و هم‌چنین سوء مزاج صفرای می‌تواند با تدابیر غذایی، دارویی و اصلاح سبک زندگی مدیریت شود. باید توجه داشت که در بیشتر موارد، ازدیاد صفرا در مراحل اولیه قابل درمان است. به این صورت که توصیه می‌شود از مواد غذایی و دارویی با مزاج تر استفاده شود. اما مواردی نیز وجود دارد که ازدیاد صفرا مزمن بوده و باعث آسیب به بافت کبد و یا سایر بافت‌های بدن شده است که در این حالت مراحل درمانی پیچیده‌تر می‌شود.

درمان مزاج صفراوی

درمان سوءمزاج صفراوی باید زیر نظر پزشک متخصص طب ایرانی و همراه با تدابیر غذایی، دارویی و اصلاح سبک زندگی باشد. استراتژی درمان به طور عمده بر اسهال صفرا (خروج صفرا از بدن) و جلوگیری از تجمع مجدد آن، بنا شده است. استفاده از داروهای تجویز شده توسط پزشک متخصص می‌تواند به این امر کمک کند.

ضد صفرا قوی

از قوی‌ترین داروهای ضد صفرا می‌توان به فرآورده‌های طب سنتی و مکمل حاوی انار، زرشک، آلو و تمبر هندی اشاره کرد. در بازار دارویی ایران، این فرآورده‌ها در قالب داروهای تقویت کننده اشتها عرضه می‌شوند. برای تهیه این داروها می‌توانید به سایت داروخانه آنلاین داروکده مراجعه فرمایید.

حجامت برای صفراوی‌ها

گفته شده است حجامت برای افرادی که تنها غلبه‌ی خلط صفرا دارند مناسب نیست. اما می‌تواند برای افرادی که غلبه خلط بلغم و صفرا و یا سودا و صفرا به صورت هم‌زمان دارند، مفید باشد. 

علائم دفع صفرا از بدن

دفع صفرا از بدن با تجویز مسهل صفرا میسر می‌شود. پس از دفع صفرا، شاهد کاهش زردی پوست، بهبود اشتها، کاهش استرس و نگرانی و بهبود خواب خواهیم بود.

سخن پایانی

خلط صفرا در بسیاری از افراد به صورت طبیعی تولید می‌شود. اما تولید بیش از اندازه و تجمع آن در بدن می‌تواند منجر به بروز مشکلات مختلف جسمی و عصبی شود. ترکیب خلط صفرا با سایر اخلاط می‌تواند باعث بروز التهابات مزمن در اعضای بدن شود. بنابراین لازم است افراد، قبل از بروز علائم بیماری، تدابیر توصیه شده برای افراد با مزاج گرم و خشک را جدی بگیرند. مصرف فرآورده‌های طب ایرانی صفرا زدا نیز می‌تواند به کاهش علائم کمک کند. 

تیم علمی داروکده با هدف افزایش سطح آگاهی عمومی و بهبود اطلاعات جامعه در حوزه سلامت، به طور مداوم در تلاش است تا با نگارش و انتشار مقالات علمی و به‌روز، اقداماتی مؤثر در این زمینه انجام دهد. این تیم با اتکا به منابع معتبر و تحقیقات علمی، اطلاعات دقیق و مفیدی را به عموم ارائه می‌دهد. هم‌چنین، توجه ویژه‌ای به جمع‌آوری نکات کلیدی در خصوص مصرف و احتیاطات مربوط به محصولات مکمل و طبیعی دارد تا شرایطی فراهم کند که افراد بتوانند از این محصولات به‌طور ایمن‌تری استفاده کنند.

با این رویکرد، مجله داروکده به عنوان یک بستر آموزشی و اطلاع‌رسانی عمل می‌کند. این سایت به افراد کمک می‌کند تا با آگاهی کامل و درک صحیح از بیماری‌ها و محصولات دارویی، تصمیمات بهتری در زمینه سلامت خود بگیرند. این تلاش‌ها به منظور افزایش سطح دانش عمومی و توانمندسازی افراد در انتخاب‌های درمانی و بهداشتی انجام می‌شود.

شما می‌توانید با مراجعه به سایر مقالات منتشر شده در مجله داروکده، به اطلاعات جامع‌تری دست یابید. هم‌چنین، برقراری ارتباط با مشاوران ما و به اشتراک‌گذاری نظرات و سوالات شما می‌تواند به درک بهتر موضوعات کمک کند. این تعامل نه تنها به شما در کسب اطلاعات بیشتر کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به ما نیز در بهبود خدمات و محتوای ارائه شده یاری رساند.

در پایان، امیدواریم مطالب ارائه شده در این مقاله برای شما عزیزان مفید واقع شود و مورد توجه شما قرار گیرد. ما همواره در تلاشیم تا با ارائه محتوای با کیفیت و علمی، به ارتقاء سطح آگاهی و سلامت جامعه کمک کنیم و در مسیر بهبود آن قدم برداریم.