گیاه شنبلیله با نام علمی Trigonella foenum graceum L

شنبلیله (Fenugreek): گیاه شنبلیله با نام علمی  Trigonella foenum- graceum L. به خانواده نخود (Leguminosea) تعلق دارد. شنبلیله گیاهی علفی، یک ساله، ایستاده، تقریبا بدون کرک و به ارتفاع 50 تا 150 سانتی متر می باشد. ساقه ی گیاه، راست، تو خالی و برگدار است. برگ های گیاه بیضی شکل، سه برگچه ای، متناوب و دمبرگدار هستند. گلبرگ ها منفرد، نسبتا بزرگ، به رنگ سفید و گاهی در قاعده دارای لکه های بنفش می باشند. میوه ی شنبلیله به صورت نیام خمیده و محتوی دانه های زاویه دار است. رنگ دانه ها از زرد حنایی تا قهوه ای تغییر می کند. بوی دانه های گیاه قوی و طعم آن تلخ و معطر می باشد. نام این گیاه از کلمه یونانی Trigonou به معنای مثلث، که به مثلثـی بـودن شـکل برگچـه هـا اشاره دارد و foenum-graecum بـه معنـای hay Greek یـا علف یونانی به دلیل کاربردهای فراوان آن در یونان باستان، برگرفته شده است.

شنبلیله بومی نواحی آسیای غربی و اروپای جنوب شرقی است و امروزه در بسیاری از نقاط جهان پرورش می یابد. بیشترین صادرات این گیاه از طریق کشت در کشورهای هند، مراکش، چین و ترکیه صورت می گیرد. این گیاه در ایران کمتر به حالت وحشی می روید و به حالت خودرو در آذربایجان، اصفهان، فارس، خراسان و سمنان دیده شده است. دانه های رسیده و خشک شده، اندام دارویی شنبلیله را تشکیل می دهند.

ترکیبات شیمیایی
- ساپونین های استروئیدی (دیوســژنین Diosgenin و یاموژنین Yamogenin)
- ساپونین استر- پپتیدی (فنوگریکین Fenugreekine)
- موسیلاژ (مانوگالاکتان ها Mannogalactans)
- آلکالوییدها (تریگونلین Trigonelline، جنتیانین Gentianine)
- استرول ها (بتا سیتوسترول beta-sitosterol)
- فلاونوییدها (اورینتین Orientin،  ایزوویتکسین Isovitexin، ویتکسین Vitexin)
- کومارین (اسکوپولتین Scopoletin)
- ترکیبات پروتئینی (لیزین، آرژنین، تریپتوفان)
- اسیدهای چرب غیراشـباع

اثرات
- پایین آورنده ی قند خون
- کاهش دهنده چربی خون
- شیر افزا
- صفرا آور
- خلط آور
- مسهل و ملین
- ضد التهاب
- ضد سرطان
- افزایش دهنده ی میل جنسی
- ضد باروری

موارد مصرف
مصرف خوراکی:
- پایین آورنده قندخون و کمک به درمان دیابت
- پایین آورنده کلسترول و تری گلیسرید و بر طرف کننده اختلالات ترشح صفرا
- افزاینده ی شیر مادر
- درمان بی اشتهایی

مصرف موضعی:
درمان جوش، سوختگی، التهاب و اگزما

موارد مصرف در طب عامه و سنتی
مصرف خوراکی:افزاینده شیر مادر- خلط آور- قاعده آور- ضد نفخ- ضد درد- ملین- درمان سل

مصرف موضعی:
درمان جوش، کورک و اگزما

اثرات گزارش شده
گزارش های متعدد نشان می دهند، دانه شنبلیله باعث کاهش گلوکز و کلسترول خون در افراد مبتلا به دیابت نوع 1 و 2 می شود. بخشی از خواص درمانی شنبلیله، به علت اثرات تحریکی مستقیم اسید آمینه ای به نام 4-هیدروکسی ایزولوسین (4-hydroxyisolecuine) بر ترشح انسولین از سلول های بتا می باشد. این ماده با مکانیسم تحریک آزاد سازی انسولین اثر خود را اعمال می کند. همچنین فیبرهای موجود در شنبلیله به ویژه ترکیب گالاکتومانان ، دارای اثر کاهندگی قند خون است و باعث کنترل قند شده و دارای اثرات ضد دیابتی هستند. ترکیبات فیبری عصاره دانه شنبلیله و ساپونین های موجود در این گیاه، باعث تاخیر و عدم جذب کربوهیدرات ها و کلسترول می شود. ترکیبات آلکالوییدی مانند تریگونلین نیز یک ضد دیابت است. در مجموع این عوامل کنار هم باعث کنترل قند و اثرات ضد دیابتی می گردد.

فیبرهای موجود در دانه ی آن باعث می‌شوند که جذب دوباره نمک‌های صفراوی از کولون محدود شود، در نتیجه این نمک‌ها از بدن دفع شوند. با توجه به اینکه کلسترول پیش‌ساز نمک‌های صفراوی می‌باشد، با افزایش دفع نمک‌های صفراوی، کلسترول جذب‌شده از روده‌ها صرف تولید نمک‌های صفراوی می‌شود و در نتیجه کلسترولی که وارد خون می‌شود، کاهش می‌یابد. همین عامل باعث می‌شود تا شنبلیله به عنوان گیاه کاهنده کلسترول معرفی شود. همچنین این فیبرها با سموم مختلف در روده ترکیب می‌شوند و از جذب آن‌ها جلوگیری می‌کنند. از عملکردهای دیگر این فیبرها محافظت از ماهیچه‌های کولونی در برابر سرطان می‌باشد.

دانه شنبلیله از مقادیر فراوانی موسیلاژ تشکیل شده است که التهاب روده و معده را به وسیله پوشاندن جدار معده و روده کاهش می‌دهد. همچنین این گیاه به علت وجود ترکیبات فیبری اثرات مسهلی و ملینی از خود نشان می دهد.
شنبلیله از طریق کاهش اشتها و ایجاد احساس سیری در افراد دارای اضافه وزن، نیاز به مصرف مواد غذایی را در این افراد کاهش می دهد.
شنبلیله به علت دارا بودن فسفر، آهن، کلسیم، ویتامین ها، کربوهیدرات ها و ... می تواند در درمان برخی از بیماری های ناشی از بی اشتهایی، ضعف و لاغری موثر باشد.

مطالعات حیوانی اثربخشی مصرف گیاه شنبلیله بر رشد مو را تایید می کند. علت این امر می تواند مربوط به غنی بودن این گیاه از ترکیبات فنلی باشد که فعالیت آنتی اکسیدانی دارند. اثر آنتی اکسیدانی این ماده روی نمونه های جانوری متعددی ثابت شده است. گفته می شود استروژن های گیاهی موجود در این گیاه تبدیل تستسترون به دی هیدروتستسترون (DHT) را مهار می کند. DHT یکی از دلایل اصلی الگوی ریزش موی مردانه است. استروژن ها، در فعالیت بسیاری از عوامل رونویسی ژنتیکی مربوط به رشد مو دخیل اند. استروژن های گیاهی می توانند به عنوان یک محرک رشد مو استفاده شوند. محتوای بالای روی و سایر عناصر معدنی گیاه در افزایش رشد مو موثر است.  همچنین احتمال دارد که آلکالوئید تریگونلین موجود در شنبلیله، باعث افزایش خون رسانی به پوست سر شود. افزایش خون رسانی از طریق تغذیه بهتر فولیکول های مو، باعث رشد بهتر موها می شود.

منع مصرف
در زنان باردار به علت اثرات تحریکی رحم و سقط آوری از مصرف مقادیر زیاد دانه ی گیاه اجتناب شود.

احتیاط مصرف
- در کودکان به علت احتمال افت قند خون باید با احتیاط مصرف شود.
- در افرادی که به خانواده گیاهان نخود حساسیت دارند به علت ایجاد واکنش های متقاطع باید با احتیاط مصرف شود.
- در بیمارانی که از داروهای ضد انعقاد استفاده می کنند به علت بالا رفتن احتمال خونریزی باید با احتیاط مصرف شود.
- در بیمارانی که خطر افت پتاسیم وجود دارد، کسانی که داروهای گلیکوزیدی قلبی مصرف می کنند و یا بیمارانی که دارای بیماری قلبی زمینه ای می باشند به دلیل افت پتاسیم باید با احتیاط مصرف شود.

مصرف در کودکان
در کودکان به علت احتمال افت قند خون باید با احتیاط مصرف شود.

مصرف در دوران بارداری
با توجه به اثرات سقط آور دانه های این گیاه و فعالیت محرک رحمی، مصرف مقادیر زیاد آن در بارداری ممنوع است.

مصرف در دوران شیردهی
با توجه به نبود مستندات علمی کافی، بهتر است با مشورت پزشک مصرف شود. چنانچه به علت خاصیت افزایش دهندگی شیر مصرف می گردد، از مصرف طولانی مدت آن پرهیز نمایند. توصیه می گردد آزمایش زمان انعقاد خون و قند خون در مدت زمان مصرف انجام شود.

تداخلات دارویی
- دانه شنبلیله به علت دارا بودن فیبرهای موسیلاژی، در جذب بسیاری از داروها تداخل ایجاد می‌کند. از این رو بهتر است با فاصله 2 ساعت قبل یا بعد از دارو استفاده شود.
- مصرف همزمان دانه شنبلیله با داروهای کاهش دهنده قند خون موجب افزایش اثر این داروها می شود. بیمار باید از نظر هیپوگلیسمی (افت قند خون) تحت کنترل باشد.  
- در صورت مصرف دانه شنبلیله با انسولین، به علت اثرات کاهشی قند خون باید دوز انسولین تنظیم گردد.
- به دلیل ترکیبات کومارینی موجود در گیاه شنبلیله، در صورت مصرف همزمان شنبلیله با این داروها احتمال خونریزی افزایش می‌یابد.
- مصرف همزمان دانه شنبلیله با فرآورده های حاوی آهن موجب مهار جذب آهن می شود، بنابراین مصرف مکمل های آهن باید 2 ساعت از زمان مصرف دانه شنبلیله فاصله داشته باشد.

اثرات جانبی
- سوء هاضمه، اسهال، ایجاد گاز در معده و روده
- واکنش های آلرژیک مانند کهیر، خارش، تورم در لب ها و زبان در برخی افراد
- تغییر رنگ و بوی ادرار

فرآورده‌های حاوی گیاه شنبلیله در بازار دارویی

برای مشاهده محصولات بر روی نام آنها کلیک کنید.

دیانسول
گلی بورکس
دیاسین آرایکس
گلیکوگل
رونا پرفکت
فیتوفاژ
گلوکورکس - بی 
لیپوهرب
شیرافزا
قطره شیرافزا
لاکتاول
لاکتوگان
ماکسی کرو
کیندر اپتایزر
شیکوریدین
جنرال تونیک دینه
پومئول برولر
نورکرین آقایان
فرش هیر