راهنمای مبارزه با کرونا، بهداشت دستگاه های تهویه هوا

با توجه به آخرین شواهد، انتقال ویروس کرونا (کووید- 19) از انسان به انسان از طریق سرفه، عطسه، صحبت کردن، تخلیه ترشحات بینی و دهان می باشد. این ویروس می تواند در فاصله 1 تا 2 متری از طریق سرفه یا عطسه منتقل شود. تعداد ذرات آلوده ای که از این مسیرها از بدن فرد ناقل بیماری خارج میشوند، بنا بر نوع و شرایط انتقال، از 10 تا صدها هزار ذره آلوده متغیر است. راه دیگر انتقال، تماس دست ها با محیط و سطوح آلوده به ویروس مانند تجهیزات، دستگیره درب ها، میز و صندلی، شیرآلات، نرده پله ها، پریز و کلیدهای برق و کلیه وسایلی است که به طور عمومی و مشترک استفاده می شوند شامل اسکناس، اسناد و مدارک دست به دست شده و نظایر آن. بنابراین حائز اهمیت است پس از تماس با هر فرد یا اشیاء مشکوک دست و صورت با آب و صابوب شستشو گردد.

از آنجایی که ویروس کووید 19 از طریق عطسه، سرفه و حتی صحبت کردن از فرد آلوده می تواند به فضای اطراف آن منتشر شود، تهویه هوا یکی از ملزومات جلوگیری از انتقال ویروس می باشد. تعداد پاتوژنها و عوامل بیماریزا در فضاهای محصور می تواند به میزان قابل توجهی افزایش یابند. بنابراین تهویه منظم و مناسب خطر عفونت را کاهش می دهد و تأمین هوای تازه یا افزایش مقدار هوای تازه یک اقدام ارزشمند در جهت کنترل عفونت ها می باشد.
در فصول گرم سال تهویه با ا ستفاده از انواع سیستم های خنک کننده هوا نظیر کولرهای گازی، کولر های آبی، چیلر و پنکه صورت می گیرد.

طبق توصیه انجمن سرمایش و گرمایش آمریکا فضاهای بدون تهویه ممکن است ایجاد استرس حرارتی نموده و باعث کاهش مقاومت افراد به عفونت شود و بنابراین عدم استفاده از وسایل خنک کننده هوا برای جلوگیری از انتشار ویروس پیشنهاد نمی شود اما تهویه به تنهایی قادر به پوشش دادن همه جنبه های کنترل بیماری نیست. امید است در کنار رعایت توصیه های بهداشتی از قبیل فاصله گذاری اجتماعی، استفاده از ماسک، شستن و ضدعفونی دست، گندزدایی سطوح و راه کارهای ارائه شده در این راهنما به منظور تهویه مناسب فضاهای عمومی، خطر انتقال ویروس را به حداقل ممکن برسانیم.

نکات مهم در استفاد ه از کولر های آبی
کولر های آبی بهتر است در فضایی بیرون از ساختماب قرار داده شوند و در این صورت با توجه به این که تامین هوای آن، کاملا از هوای بیرون صورت می گیرد تهویه مناسبی را می تواند تامین کند.
1. تامین هوای تازه حتما از بیرون ساختمان باشد و هوای داخل مجددا وارد کولر آبی نشود.
2. توصیه می شود دما بین 24 تا 30 درجه سانتی گراد و رطوبت بین 40 تا 70 درصد حفظ شود.
3. سیستم تهویه مکانیکی در آشپزخانه و سرویس های بهداشتی تعبیه شده و روشن باشد.
4. در زمان استفاده از کولر های آبی به خصوص در اماکن عمومی و در زمانی که تجمع افراد زیاد است بهتر است کولر با حداکثر سرعت جهت تامین هوای تازه راه اندازی شود.
5. در زمان استفاده از کولر های آبی در اماکن عمومی حداقل یک ساعت پیش از شروع ساعت کاری، جهت بهبود رقیق سازی هوا پیش از حضور افراد روشن شده و حداقل یک ساعت بعد از اتمام ساعت کاری جهت اطمینان از پاکسازی هوا خاموش گردد.
6. جهت برقراری جریان و عبور هوا و جایگزینی هوای تازه با هوای داخل ساختمان، چند دریچه یا پنجره باز گذاشته شود.
7. بهتر است دریچه های کولر طوری تنظیم گردد تا باد مستقیم به طرف افراد پرتاب نشود.
8. در فضاهای عمومی که از این سیستم ها استفاده می شود تو صیه می شود افراد حاضر از ماسک استفاده نمایند.

مصرف کنندگان این خنک کننده ها باید شرایط بهداشتی مناسبی را هنگام راه اندازی آنها در آغاز فصول رعایت کنند تا با کمترین ورود و پخش گرد و خاک به درون منزل مواجه شوند. این گرد و غبار میتوانند مشکلاتی را برای سیستم تنفسی فوقانی و تحتانی، مخصوصا برای بچه ها، سالمندان یا افراد مبتلا به ناراحتی های تنفسی ایجاد کند. هنگام استفاده از کولرهای آبی، اولین توصیه سلامتی که باید مورد توجه قرار بگیرد، تعویض سالانه پوشال های کولر و قرار نگرفتن در معرض باد مستقیم کولر می باشد.
پوشال ها و دریچه های ورود هوای کولر در طول چند ماهی که از آن استفاده نشده، به شدت پر از گرد و خاک و ذرات معلق موجود در هوا شده و زمانی که کولر راه اندازی می شود، تمام این گرد و غبار به درون منزل هدایت می شود. به همین دلیل توصیه می شود پوشال های کولر سالیانه تعویض و دریچه های کولر هم تا حد امکاب از وجود گرد و غبار هوا پاک کنید. در چند روز ابتدایی استفاده از کولر، در و پنجره ها باز گذاشته شوند.

^*نکته: افرادی که مبتلا به بیماری هستند و یا در زمان قرنطینه بیماری به سر می برند حتما می بایست از ماسک استفاده کنند و حتی الامکان اتاقی جدا از سایرین برای آن ها در نظر گرفته شود که پنجره به بیرون داشته و امکان برقراری تهویه طبیعی وجود داشته باشد.

نکات مهم در استفاد ه از کولر گازی
کولرهای گازی هوای اتاق را داخل پنل به جریان میاندازند و با جذب رطوبت و گرمای محیط، هوا را خنک می کنند؛ در واقع هوای داخل محیط را به گردش در می آورند. همانطور که اشاره شد انتقال ویروس کرونا عمدتا از طریق قطرات تنفسی صورت می گیرد و این قطرات به دلیل وزن بالا به سمت پایین حرکت می کنند و به دلیل این که هوای ورودی کولر گازی از بالا گرفته می شود عمدتا در داخل کولر گازی نمی چرخد، اما هوایی که کولرگازی جابجا می کند ممکن است منجر به جابجایی ویروس شود.
در ذیل نکاتی که در زمان روشن کردن کولرهای گازی باید مورد توجه قرار گیرد اشاره شده است:
1. دما بین 24 تا 30 درجه سانتی گراد و رطوبت بین 40 تا 70 درصد تنظیم گردد.
2. سیستم تهویه مکانیکی در آشپزخانه و سرویس های بهداشتی تعبیه شده و روشن باشد.
3. در زمان استفاده، پنجره ها به میزان کمی باز گذاشته شود (چرخش هوای خنک توسط دستگاه ها باید با ورودی هوای آزاد از طریق پنجره کمی باز انجام شود و به گونه ای هوا در جریان قرار داشته باشد).
4. بهترین سرعت دستگاه ها را انتخاب کنید (با توجه به شرایط در صورتی که فقط گردش داخلی صورت می گیرد بهتر است سرعت فن را بالا انتخاب نکنید تا هوای در گردش با شدت کمتری در محیط جریان یابد و سرعت حرکت فن را در آرامترین حالت قرار دهید).
5. فیلترهای کولر گازی مورد استفاده در فضاهای عمومی بطور روزانه شستشو و تمیز شود.
6. بهتر است دریچه های کولر طوری تنظیم گردد تا باد مستقیم به طرف افراد پرتاب نشود.
7. اگر در فضاهای عمومی که از این سیستم ها استفاده گردد، تو صیه می شود افراد حاضر از ماسک استفاده نمایند.
8. در فضاهایی که هیچ گونه پنجره و دریچه ای برای تامین هوا از بیرون وجود ندارند وضعیت انتقال ویروس خطرناک است و حتی الامکان نباید روشن شود و استفاده از ماسک توسط همه افراد حاضر الزامی است.
9. در زمان استفاده از کولر های گازی در اماکن عمومی حداقل یک ساعت پیش از شروع ساعت کاری
روشن شده و حداقل یک ساعت بعد از اتمام ساعت کاری خاموش گردد.

ضرورت سرویس دوره ای کولرگازی برای جلوگیری از شیوع کووید- 19
در پنل کولرهای گازی قطعه ای به نام اوپراتور قرار دارد که شامل لوله های مارپیچ و تعداد زیادی ورقه ی فلزی در کنار هم است و وظیفه ی آن جذب حرارت محیط و انتقال آب از طریق گاز یا همان مبدل به بیرون است. با توجه به اینکه دمای این مبدل بسیار پایین است، گرما و رطوبت هوایی که از میان لوله ها عبور می کند را جذب کرده و سرمایش لازم را ایجاد می کند. حال اگر از قبل گرفتگی و آلودگی میان این لوله ها وجود داشته باشد، گرفتگی ها باعث ماندگاری رطوبت و ذرات در میان کویل های اوپراتور می شود و در نهایت فضایی برای رشد قارچ، ویروس و باکتری فراهم خواهد شد. بنابراین توصیه می شود کولر گازی را قبل از شروع استفاده در فصل جدید، برای سرویس دوره ای و گندزدایی به کارشناس ماهر بسپارید.

تاثیر شستشوی فیلتر کولر گازی در پیشگیری از انتشار ویروس کووید- 19
فیلترهای کولرگازی، قسمتی از دستگاه است که دائم از آن هوای اتاق عبور می کند. تمیز نگه داشتن این فیلتر بسیار ضروری است. اگر فیلتر شستشو نشود، آنچه بر روی آن قرار گرفته دائم در هوای اتاق گردش می کند. همانطور که در همه ی زمینه های دیگر نکات بهداشتی را در مقابل ویروس کرونا رعایت می کنید، شستشوی فیلترهای کولرگازی مورد استفاده در فضاهای عمومی را در برنامه ی روزانه ی خود قرار دهید تا هوای اتاق پاک و تمیز باشد.

تنظیم دمپر کولر گازی برای محافظت در مقابل ویروس کووید- 19
کولرهای گازی دارای دو دریچه خروجی هوا هستند. به این دریچه ی خروجی هوا "دمپر" گفته می شود. دمپر بیرونی همان دریچه ای است که به صورت عمودی حرکت می کند و قابل مشاهده است. این دریچه می تواند به صورت متحرک یا ثابت باشد. علاوه بر این دریچه، دستگاه یک دمپر داخلی دارد که به صورت افقی است و باد را به سمت راست و چپ هدایت می کند. بهتر است دریچه های کولرگازی را طوری تنظیم کنید تا باد مستقیم به طرف افراد پرتاب نشود.

استفاده از عملکرد تمیزکنندگی خودکار کولرگازی
کولرهای گازی قابلیتی به نام "تمیزکنندگی خودکار" دارد و زمانی که این برنامه را فعال می کنید، بعد از خاموش کردن پنل، دستگاه وارد مرحله ی "تمیز کننده خودکار" می شود؛ در این حالت دمپر (دریچهخروج هوا از پنل) به شکل نیمه بسته قرار می گیرد و فن با سرعت پایین گردش می کند. این عملکرد به منظور از بین بردن رطوبت داخل پنل و فقط در حالت سرمایش یا حذف رطوبت انجام می شود. حذف رطوبت ها باعث جلوگیری از رشد و دوام باکتری، قارچ و ویروس می شود و می توان برای جلوگیری از انتشار ویروس کووید 19 با این روش رطوبت ها را از بین برد. در صورتی که کولرگازی شما این قابلیت را ندارد، می توانید نیم ساعت قبل از خاموش کردن دستگاه، آب را از حالت سرمایش خارج کرده و بر روی حالت فن قرار دهید تا رطوبت داخل دستگاه خشک شود.

استفاده از فیلترهای ضد ویروس کولرگازی
برخی دستگاه ها بسته به مدل ممکن است فیلتر M3 و فیلتر پلاسما و یا هر دو را داشته باشند. توصیه می شود در صورتی که دستگاه این فیلترها را دارد، از آن استفاده کنید؛ این فیلترها تا حدی از انتشار ویروس کووید 19 جلوگیری می کند.

بیشتر بخوانید: آلودگی هوا در داخل منزل

نکات مهم در استفاد ه از پنکه
استفاده از پنکه می تواند به صورت پنکه های سقفی و پنکه های ایستاده جهت تهویه و خنک سازی هوای داخل ساختمان استفاده شود. پنکه های سقفی در صورتی که در داخل ساختماب استفاده شوند بدون باز گذاشتن درب یا پنجره ها می تواند در جابجایی هوای داخل موثر باشد و فقط هوای آلوده فضای داخل را به جریان در آورد بنابراین می تواند در انتقال ویروس ها و عوامل پاتوژن هوا برد موثر باشد بنابراین موارد ذیل بهتر است در زمان استفاده از پنکه ها در نظر گرفته شوند:
1- در زمان استفاده از پنکه های سقفی می بایست تمامی درب و پنجره های موجود به صورت حداکثری باز باشند و سرعت چرخش پره ها خیلی زیاد نباشد.
2- افراد در مجاورت باد مستقیم پنکه قرار نگیرند.
3- در زمان استفاده از پنکه های ایستاده، به محل قرار گیری پنکه توجه شود تا باعث انتقال هوا از محل آلوده به محل تمیز نشود و محل قرار گیری آن به گونه ای باشد که از تامین هوای آن از فضای آزاد (مثلا در محل پنجره با هوای آزاد و بدون حضور افراد) باشد.
4- در زمان استفاده از هر دو نوع پنکه، پنجره های موجود در ساختمان برای تعویض هوا باز باشند.

نکات مهم در استفاد ه از دستگاه های تهویه مطبوع مرکزی (فن کویل یا هواساز-چیلر)
1. ساعات بهره برداری از این سستم ها افزایش یابد. حداقل یک ساعت قبل از حضور افراد در ساختمان با سرعت شروع به کار کرده و یک ساعت بعد از خروج کلیه افراد به سرعت حداقل کاهش یابد.
2. فن های با قابلیت جابجایی هوا در بیشترین ظرفیت فعالیت خود قرار گیرند.
3. تاسیسات تهویه در ساعات غیر کاری و تعطیلی خاموش نشوند بلکه با کمترین سرعت خود کار کنند.
4. دما بین 24 تا 30 درجه سانتی گراد و رطوبت بین 40 تا 70 درصد تنظیم گردد.
5. سیستم تهویه مکانیکی در آشپزخانه و سرویس های بهداشتی تعبیه شده و روشن باشد. در فضاهای بدون تهویه مکانیکی، پنجره ها و دریچه های بیرونی تنها راه تامین هوای تازه هستند و باید به طور دائم باز باشند.
6. پنجره و دریچه ها به صورت نیمه باز باشند تا هوا راحت تر به بیروب جریان یافته، تعویض هوا و رقیق سازی بهتر انجام شود.
7. بهتر است دریچه ها طوری تنظیم گردد تا باد مستقیم به طرف افراد پرتاب نشود.
8. باید توجه شود فشار هوای فضاهای مختلف یکسان باقی بماند. اختلاف فشار میان فضاهای مختلف، موجب جابجایی هوا میان بخش های مختلف شده و به پراکندگی عامل بیماری زا کمک می کند.
9. در سیستم های تهویه مرکزی که از هوای برگشتی استفاده می کنند، در صورت امکان دمپرهای هوای برگشتی باید تماما بسته شوند (وجود فیلتر در کانال هوای برگشتی دلیلی برای استفاده از آن نمی شود زیرا فیلترهای استاندارد موجود قادر به حذف ویروس نیستند. تنها فیلترهای هپا (HEPA) با حداقل راندمان گزارش شده (MERV) بالاتر از 13 این توانایی را دارند که به دلیل افت فشار ایجاد شده و هزینه بالا در همه جا قابلیت کاربرد ندارند و فقط در موارد خاص می توان از آنها استفادهنمود).
10. در مورد سیستم های تهویه مطبوع مرکزی که قادر به تامین تمامی هوای مورد نیاز از هوای بیرون نیستند همچنان توصیه می شود، در صورت وجود زیرساخت کافی در تجهیز، هوای برگشتی به طور کامل به خارج از ساختمان تخلیه گردد. در این صورت نرخ جریان هوای ورودی کاهش یافته ولی در عوض تمام هوای تامین شده برای ساختمان، از هوای تازه به دست خواهد آمد.

11. در حالت کلی، هوای تامین شده از خارج ساختمان تمیز در نظر گرفته می شود مگر در مواقع نادری از قبیل نزدیکی دریچه تامین هوای تازه به کانال خروجی هوا.
12. فیلترهای نصب شده در تجهیزات هواساز قابلیت جذب ویروس ها را نداشته ولی قادر به جذب ذرات بزرگ تر حامل عوامل بیماریزا می باشند.
13. در حالت کلی، تغییر فیلتر های موجود و یا نحوه بهره برداری از آن ها توصیه نمی شود.
14. فیلترهای مسدود شده منبع آلودگی به شمار نمی آیند اما به دلیل افت فشار هوای تامینی، تاثیر منفی بر حفاظت افراد داخل ساختمان دارند. توصیه می شود فیلتر تجهیزات مطبوع مطابق با برنامه معمول تعمیر و نگهداری تاسیسات ساختمان تعویض گردند.
15. پرسنل تعمیر و نگهداری تاسیسات مکانیکی به طور بالقوه در خطر قرار گیری در معرض عامل بیماریزا هستند. جهت اطمینان از سلامت این افراد فیلتر ها باید آلوده در نظر گرفته شوند. فیلتر ها باید در زمان خاموشی دستگاه تعویض شوده و فیلترهای مستعمل باید در محفظه های دربسته قرار داده شوند. استفاده از دستکش، ماسک و محافظ صورت توصیه می شود.

16. نیازی به گندزدایی کانال های هوا، علاوه بر برنامه نظافت معمول نیست. ذرات ناقل ویروس به سختی بر روی سطوح قرار می گیرند. حفظ جریان هوای کافی و عدم استفاده از هوای برگشتی برای تمیز نگه داشتن کانال ها کافی است.
17. در صورت نصب تجهیزات تصفیه هوا نصب فیلترهای هپا لازم است.
18. افزایش تعویض هوای داخلی روش موثرتری برای حذف آلاینده های میکروبی داخل ساختمان می باشد.
19. نصب لامپ ماورابنفش ضدمیکروب با طول موج 254 نانومتر می تواند تاثیرگذار باشد اما به طور معمول این تجهیزات صرفا در مراکز درمانی و بیمارستان ها مورد استفاده قرار می گیرد.
20. در فضاهای عمومی و ادارات که از این سیستم ها استفاده می شود تو صیه می شود افراد حا ضر از ماسک استفاده نمایند.
21. افزایش جریان هوای تازه و جلوگیری از چرخش هوای آلوده در داخل ساختمان بسیار مهمتر است و در زمان استفاده از چیلرها، دستگاه طوری تنظیم شود که تامین هوای آن بیشتر از هوای بیرون باشد. هواسازها از 100 درصد هوای تازه استفاده کنند.
نکته: از آنجا که اطلاعات موجود نشان می دهد بعید به نظر می رسد که این ویروس همانند باکتری، قارچ و کپک ها در فضای داکت (مجاری) تهویه مطبوع تکثیر یابد و بار عفونت زایی خود را افزایش دهد، در حال حاضر اقدامات گندزدایی اضافی و ویژه برای این مجاری ها در محیط مسکونی و اداری توصیه نمی شود و روش های معمول نظافت و نگهداری داکت ها کفایت می کند.
سیستم های تهویه به عنوان منبع آلودگی در نظر گرفته نمی شوند، به خصوص اگر دستورالعمل های لازم برای جلوگیری از راهبردهای صرفه جویی در مصرف انرژی (به عنواب مثال تهویه کنترل شده توسط تقاضا  که توسط یک تایمر یا ردیاب های CO 2 کنترل می شود) و چرخش هوا آلوده انجام شود.