کبد چرب غیر الکلی، مکمل های غذایی و گیاه درمانی

بیماری کبد چرب غیر الکلی (NAFLD) یکی از شایع تـرین اخـتلالات مزمن کبدی در جهان است که بیشتر افراد چاق، بـی تحـرک و مبتلایان به دیابت نوع دو را درگیر می کند. این بیمـاری از طریق سطوح افزایش یافته ی تری گلیسرید، آنـزیم هـای کبـدی، برخی بیومارکرهای التهابی و میزان چربی تجمع یافته در کبـد قابل تشخیص است. بیمـاری کبــد چـرب غیرالکلــی شـامل طیــف گسترده ای از اختلالات کبدی از اسـتئاتوز سـاده تـا فیبـروز و سیروز کبدی می باشد که در صـورت عـدم درمـان، مـی توانـد به سرطان کبدی و مـرگ منجـر شـود. کبـد چرب غیرالکلی معمولاً به دنبال اختلالات سـندرم متابولیـک ماننـد چـاقی، مقاومـت بـه انسـولین، پرفشـاری خـون، اختلال در سوخت و ساز چربـی و دیـس لیپیدمی ظـاهر مـی شـود و می تواند خطـر مـرگ ناشـی از بیمـاری هـای قلبـی عروقـی را افزایش دهد.

در حال حاضر هیچ درمان دارویی یا روش خاصی برای درمان کبد چرب غیر الکلی وجود ندارد. اولین خط درمان کبد چرب معمولاً کاهش وزن از طریق ترکیبی از یک رژیم غذایی سالم و ورزش است. با در نظر گرفتن اینکه درمان قطعی برای بیماری کبد چرب غیر الکلی وجود ندارد، تمرکز بر استفاده از گیاهان دارویی و یا مکمل های غذایی به علت در دسترس بودن، عوارض جانبی کم و اثرات اثبات شده، افزایش یافته است.

در این مقاله از مجله‌ی داروکده، به آشنایی با برخی گیاهان و مکمل های غذایی موثر در سرعت بخشیدن به روند درمان بیماری کبد چرب می پردازیم.

خارمریم (Milk thistle)
خارمریم گیاهی بومی مناطق مدیترانه است که به صورت سنتی در بسیاری از نقاط جهان برای درمان اختلالات کبدی و صفراوی مورد استفاده قرار می گیرد. ماده فعال دانه ی گیاه خار مریم که به سیلیمارین مشهور است، در واقع کمپلکسی  متشکل از چندین فلاونولیگنان (سیلی بین، ایزو سیلی بین، سیلی دیانین، سیلی کریستین) است. اثرات سیلیمارین در بهبود بیماری های کبدی به صورت گسترده مورد بررسی قرار گرفته است. سیلیمارین دارای قدرت آنتی اکسیدانی بالایی است که باعث افزایش سطوح کاتالاز و گلوتاتیون، به عنوان بخشی از سد آنتی اکسیدانی سلول در مقابل رادیکال های آزاد می گردد و بدین ترتیب از پراکسیداسیون لیپیدها جلوگیری می کند. همچنین سیلیمارین با تاثیر گذاشتن بر گیرنده های انسولینی باعث کاهش مقاومت انسولینی می شود. یکی دیگر از راه های اثربخشی این ترکیب در کاهش التهاب کبدی، به مهار ژن NF-κB و به دنبال آن کاهش تولید سیتوکاین های التهاب زا باز می گردد. همچنین سیلیمارین با تحریک فاکتورهای موثر در سنتز پروتئین، در ترمیم سلول های آسیب دیده کبدی و بازگشت عملکرد طبیعی این سلول ها موثر است. 

برای مطالعه بیشتر بخوانید: گیاه خارمریم حاوی ماده موثره سیلیمارین

کنگرفرنگی (Artichoke)
کنگر فرنگی، گیاهی بومی مناطق مدیترانه ای و از قدیمی ترین گیاهان دارویی جهان است. این گیاه در بین یونانیان و رومی ها، به عنوان غذا و دارو بسیار حائز اهمیت بوده است. امروزه اثرات کمک درمانی کنگر فرنگی در کاهش چربی خون و  قند خون مورد ارزیابی قرار گرفته است. گیاه کنگر فرنگی و به ویژه ترکیبات سینارین و کافئیک اسید موجود در آن، می توانند سطوح لیپید و کلسترول را کاهش دهند. بررسی های انجام شده نشان داد که این گیاه از طریق دخالت در مسیر سنتز کلسترول و کاهش لیپیدها و همچنین اثر افزایشی بر تولید و ترشح صفرا در کبد اثرات خود را اعمال می کند. اثر کنگرفرنگی در ترمیم و نوسازی بافت کبدی نیز گزارش شده است. براساس این یافته ها سینارین، یکی از شاخص ترین ترکیبات این گیاه، دارای اثر حفاظتی قابل توجهی بر کبد است. همچنین ترکیبات موجود در برگ گیاه کنگر فرنگی می توانند با کاهش جذب روده ای گلوکز، افزایش ورود گلوکز به داخل سلول و ترمیم و بازسازی سلول های بتای پانکراس موجب بهبود قند خون شوند.

زردچوبه (Turmeric) 
از بین ادویه جات مصرفی، زردچوبه بیشترین تحقیقات علمی را به خود اختصاص داده است. ترکیب فعال بیولوژیکی موجود در زردچوبه، کورکومین نام دارد که بیشترین مقدار این ترکیب در گیاه Curcuma longa شناسایی شده است. ترکیب کورکومین از طریق خنثی سازی رادیکال های آزاد و گونه‌های فعال اکسیژن که می‌توانند پروتئین ها، لیپیدها و DNA را اکسید کنند، باعث کاهش آسیب سلولی می شود. این ترکیب طبیعی همچنین قادر است با بهبود پروفایل چربی و مقاومت انسولینی که از ریسک فاکتورهای ابتلا به کبد چرب غیر الکلی هستند، موثر باشند. به علاوه، این ترکیب ارزشمند می تواند از طریق باز تنظیمی فاکتورهای موثر در سنتز اسیدهای چرب، شانس ابتلا به استئاتوهپاتیت را نیز کاهش دهد. همچنین تصور می شود که کورکومین از طریق کاهش عوامل التهابی باعث کنترل التهاب در کبد شود. مطالعات بالینی متعدد نیز حاکی از  اثربخشی مصرف کورکومین بر کبد چرب غیر الکلی است. سازمان غذا و دارو آمریکا (FDA) به عنوان یک مرجع نظارتی، فرآورده های حاوی کورکومین را ایمن معرفی کرده است و تاکنون در مصرف دوزهای متداول این محصولات، عارضه جانبی جدی گزارش نشده است. 

قاصدک (Dandelion)
قاصدک گیاهی بومی اروپاست که در کاهش التهاب، نارسایی کلیوی، سنگ های صفراوی و عفونت های مجاری ادراری به طور گسترده مورد استفاده قرار می گیرد. استفاده از گیاه قاصدک در طب سنتی ایران و سایر کشورها مانند چین و هند قدمتی طولانی دارد و در این کشورها به عنوان تونیک مقوی کبد و صفرا آور بکار گرفته می شود. علاوه بر این، این گیاه در درمان اختلالات طحال، ناراحتی های هاضمه و سنگ کلیه نیز مورد استفاده قرار می گیرد. در سال های اخیر پژوهش هایی پیرامون اثرات آنتی اکسیدانی، ضد التهابی، حفاظت کبدی، صفراآوری، کاهندگی کلسترول، ضد چاقی و تنظیم قند خون این گیاه انجام شده است. پلی فنول ها، فلاونویید ها، پلی ساکاریدها، تانن ها، لاکتون ها و اینولین موجود در قاصدک از طریق مکانیسم های متعددی از جمله مقابله با استرس اکسیداتیو، بهبود حساسیت به انسولین و کاهش التهاب کبد، اثرات محافظتی بر کبد را اعمال می کنند.

رزوراترول (Resveratrol) 
رزوراترول، ترکیبی پلی فنولی است که در گیاهانی مثل انگور، انواع توت و بادام زمینی یافت می شود. رزوراترول متعلق به دسته ی فیتو آلکسین ها بوده که در گیاهان نقش دفاعی دارند و در پاسخ به استرس، تنش های محیطی، صدمات مکانیکی، نور فرابنفش و آلودگی به وسیله میکروارگانیسم های بیماری زا مخصوصا قارچ ها تولید می شود. با بررسی رابطه ی میان رژیم غذایی مردم فرانسه که سرشار از این ماده ی ارزشمند است، با درصد کم ابتلا به بیماری های قلبی-عروقی، به نقش حفاظتی این ماده پی برده شد. تحقیقات بعدی نشان داد که رزوراترول می تواند در پیشگیری از بسیاری بیماری ها مانند سرطان، بیماری های قلبی-عروقی و صدمات ایسکمیک موثر باشد. از رزوراترول به صورت گسترده به عنوان یک ترکیب کمک درمانی در کاهش علائم کبد چرب استفاده می شود. این ترکیب همچنین می تواند با کاهش استرس اکسیداتیو در شبکه ی آندوپلاسمی، باعث افزایش کارایی این اندامک سلولی و به نوبه خود در کاهش تجمع چربی در سلول های کبدی دخیل است. همچنین رزوراترول از طریق فعالسازی AMPK و کاهش بیان ژن آنزیم اسید چرب سنتاز در کاهش تجمع چربی در سلول های کبدی اثرگذار است. رزوراترول می تواند با کاهش سطح فاکتورهای التهابی و افزایش آنزیم های آنتی اکسیدانی از قبیل سوپراکسید دیسموتاز، گلوتاتیون پراکسیداز و کاتالاز در کنترل علائم کبد چرب مؤثر باشد. کاهش سطح آنزیم های کبدی، یکی دیگر از مکانیسم شناخته شده از رزوراترول می باشد.

زنجبیل (Ginger)
زنجبیل به عنوان یکی از پرکاربردترین ادویه های مورد استفاده، به عنوان یک درمان موثر در تهوع، نفخ، سوهاضمه، کرامپ‌های قاعدگی و همچنین پیشگیری از بیماری حرکتی بکار می‌رود. با وجود مطرح بودن زنجبیل، به عنوان یک گیاه دارویی با اثرات بالقوه در کبد چرب غیر الکلی، مطالعات بالینی کافی در این باره وجود ندارد. نتایج چنـدین مطالعـه به اثرگذاری عصاره ی زنجبیل بر تعدیل پاسخ هـای ایمنی التهابی  اشاره دارد. همان طور که پیشتر گفته شد عوامل التهابی در پاتوژنز بیماری کبد چرب غیرالکلـی موثر است و زمینه ی آسیب و فیبروزه شـدن کبـد را فراهم می کند. اجـزای فعـال ایـن گیاه دارای فعالیت آنتی اکسیدانی بوده و اثراتی مشابه داروهای ضدالتهاب غیراسـتروئیدی اعمـال مـی کننـد و از طریـق مهـار مســیرهای سیکلواکســیژناز و لیپواکســیژناز ســبب توقــف متابولیسم آراشیدونیک اسید می شوند. همچنین پژوهش های انجام گرفته بر روی بیمـاران مبـتلا بـه دیابت نوع دو و هایپرلیپیدمی، نشان می دهد کـه زنجبیـل قادر بـه کـاهش مقاومـت بـه انسـولین و سـطح سـرمی تـری گلیسرید، از دیگر عوامل موثر در بیمـاری کبـد چرب غیرالکلی می باشد. همچنین پژوهش ها نشان داده است که مصرف زنجبیل در کاهش آنزیم های کبدی و در پی آن بهبود وضعیت کبدی موثر است.

قهوه (Coffee)
قهوه یک نوشیدنی محبوب در سراسر جهان است که شامل طیف گسترده ای از ترکیبات موثر بر سلامتی است. در دهه های پیشین، تحقیقات مختلفی با تمرکز بر اثرات مفید قهوه به ویژه قهوه سبز بر بیماری های کبدی انجام شده است. قهوه سبز به دانه خام میوه قهوه اشاره می کند که پس از برشته شدن به رنگ قهوه ای روشن تا تیره تبدیل می شوند. متاسفانه ترکیبات فعال قهوه سبز تحت تاثیر فرآیند برشته شدن قرار می گیرند و محتوای ترکیبات فنولی، اسیدهای کلروژنیک و ظرفیت آنتی اکسیدانی آن کاهش می یابد. برای اولین بار در محققان دانشگاه کالیفرنیا اعلام کردند که بین مصرف مصرف قهوه و ابتلا به سیروز کبدی رابطه ای معکوس وجود دارد. با وجود اینکه تاکنون مکانیسم دقیق اثرات قهوه بر کبد چرب شناسایی نشده است، اما ویژگی های ضد التهابی، آنتی اکسیدانی و تاثیر قهوه بر متابولیسم انرژی، می توانند مطرح باشند. قهوه حاوی پلی فنول هایی با ساختاری بسیار مشابه سیلیمارین می باشد که می تواند باعث افزایش پروتئین های آنتی اکسیدانی شود. با توجه به تأثیرات آنتی اکسیدانی قهوه و کاربرد بالینی آن در این زمینه و با توجه به تأثیرات تشدید کننده استرس اکسیداتیو در بروز استئاتوز، می توان اذعان داشت این گیاه از طریق سیستم آنتی اکسیدانی اثرات درمانی خود را اعمال می کند. همچنین در پی مصرف قهوه، در افراد مبتلا به کبد چرب غیر الکلی، کاهش سطح سرمی کلسترول LDL و تری گلیسیرید و بازگشت آنزیم های کبدی به سطح نرمال مشاهده شده است. قهوه می تواند از طریق کاهش تجمع لیپیدها در سرم وکبد مانع از پیشرفت استئاتوز به استئاتوهپاتیت می گردد. 

بیشتر بخوانید: هر آنچه درباره قهوه سبز باید بدانیم 

چای سبز (Green tea)
چای سبز یکی از قدیمی ترین نوشیدنی های جهان است که نخستین بار توسط چینیان باستان کشف شد و پس از آن، سایر ملل روش تولید آن را آموختند. چای سبز و سیاه منابع غنی از پلی فنول ها با فعالیت آنتی اکسیدانی می باشند. در چای سبز به دلیل غلظت بالای پلی فنول های غنی از هیدروکسیل ظرفیت آنتی اکسیدانی بیشتر از چای سیاه است. در چای سیاه اکثر پلی فنول ها اکسید شده و طعم و رنگ را به وجود می آورند. عامل اصلی درمانی کبد چرب غیر الکلی در چای سبز ترکیب اپی گالوکاتشین گالات (EGCG) است که علاوه بر فعالیت آنتی اکسیدانی، سبب کاهش پروستاگلاندین ها و سایر عوامل التهابی در سلول های کبدی می شود. 

دارچین (Cinnamon)
پاتوژنز کبد چرب غیرالکلـی ارتبـاط نزدیکی با چاقی و مقاومت به انسولین دارد. چـاقی و مقاومـت به انسولین سبب افزایش لیپولیز در بافت چربی و سرازیر شدن اسیدهای چـرب آزاد بـه سـمت کبـد شـده و زمینـه را بـرای افزایش التهاب در کبد فـراهم مـی کنـد. همچنـین بخـش دیگـری از پـاتوژنز ایـن بیمـاری حاصـل اخـتلال در عملکـرد میتوکندری است که به دنبال آن استرس اکسـیداتیو، سـطوح سایتوکاین ها و عوامل التهاب زا افزایش می یابد که این امر زمینه را برای آسیب بافت کبد فراهم می کننـد. با توجه به اثرات دارچین در کاهش مقاومت انسولینی و مقابله با استرس اکسیداتیو، می توان از آن به عنوان گزینه ای مناسب در بهبود یا کاهش علائم کبد چرب به ویژه در افراد دیابتی یاد کرد. 

سیر (Garlic)
گیاه سیر در طول تاریخ در کشورهای مختلف به عنوان یک گیاه دارویی مورد استفاده قرار می گرفته است. مواد موثره ی موجود در سیر  شامل آلیسین، s-آلیل سیستئین و سایر ترکیبات حاوی سولفات هستند. براساس شواهد موجود، مصرف سیر خطر ابتلا به بیماری های قلبی عروقی و سرطان را کاهش می دهد. همچنین تحقیقات بالینی به اثرات مفید این گیاه دارویی بر مقاومت به انسولین و چاقی اشاره داشته اند که هر دو این عوامل با پاتوژنز بیماری کبد چرب غیر الکلی مرتبط هستند. در نتیجه، مصرف سیر در رژیم غذایی، می تواند به پیشگیری از ابتلا به این بیماری کمک کند. اخیرا مطالعات بیشتری به نقش مفید سیر در کبد چرب و اثر آن بر آنزیم های کبدی پرداخته اند. 

رزماری، نعنا فلفلی، ریحان، اسطوخودوس، مرزنجوش و مریم گلی (Rosemary, Peppermint, Basil, Lavender, Oregano and Sage)
اورسولیک اسید و کارنوزیک اسید از ترکیبات طبیعی موجود در بسیاری از سبزیجات هستند. اورسولیک اسید در رزماری، ریحان، نعنا فلفلی، مرزنجوش، مریم گلی و اسطوخودوس وجود دارد در حالی که کارنوزیک اسید در رزماری و مریم گلی یافت می شود. ترکیب ترپنی اورسولیک اسید می تواند باعث کاهش تجمع چربی در بافت های غیر چرب و تنظیم چرخه سنتز اسیدهای چرب شود. کارنوزیک اسید نیز با اثرگذاری بر واسطه های سلولی باعث اثرات آنتی اکسیدانی و ضد التهابی به خصوص در سلول های کبد می شود. با وجود اینکه هنوز مستندات علمی کافی در مورد اثبات اثر گذاری این گیاهان در کبد چرب غیر الکلی وجود ندارد، اما مصرف روزانه سبزیجات حاوی این ترکیبات می تواند جهت سلامت عمومی بدن مفید باشد.  

روغن ماهی (Fish Oil)
روغن ماهی به طور عمده از ماهی های چرب تهیه می گردد و سرشار از امگا 3 می باشد. این روغن به طور عمده از اسید ایکوزاپنتانوئیک (EPA) و اسید دوکوزا هگزانوئیک (DHA)، تشکیل شده است و یکی از پرمصرف ترین و پر استفاده ترین انواع مکمل ها برای کمک به بهبود بسیاری از بیماری های متابولیکی است. با وجود اینکه تاکنون کلیه ی مکانیسم های درمانی این مکمل غذایی شناخته نشده است، اما اسید های چرب امگا 3 با تاثیر بر واسطه های التهابی می توانند مقدار پروستاگلاندین‌های التهابی را کاهش دهند که به نوبه خود باعث بهبود بیماری یا کاهش علائم آن خواهد شد.

جینکو بیلوبا (Ginkgo Biloba)
گیاه جینکو بیلوبا قدیمی‌ترین گیاه روی زمین و فسیلی زنده به جا مانده از زمان دایناسورهاست. جینکو بیلوبا عمدتا جهت تقویت حافظه و تمرکز بکار می‌رود، اما می‌تواند در برخی بیماری‌های گوش داخلی و هم چنین اختلال عروق محیطی و تقویت قوای جنسی نیز کاربرد داشته باشد. بیش از 200 ترکیب شیمیایی از این گیاه شناسایی شده است که عمدتا به دسته ی فلاونویید ها و ترپن ها متعلق هستند. تحقیقات اخیر نشان داده است که برخی از  پلی ساکارید های موجود در جینکو بیلوبا می توانند فعالیت آنتی اکسیدانی، ضد التهابی و ضد تومور از خود نشان دهند. با توجه به این اثرات و سمیت پایین، این گیاه نیز در زمره ی گیاهان مورد توجه محققین در درمان بیماری کبد چرب قرار گرفته است. به نظر می رسد که جینکو بیلوبا با تاثیر بر آنزیم های مسیر متابولیسم اسید های چرب و کاهش تجمع چربی در سلول های کبدی، می تواند در روند بهبود این بیماران مفید باشد. البته به منظور تایید اثربخشی این گیاه در بیماری کبد چرب نیاز به مطالعات بیشتری است. 

جینسنگ (Ginseng)
جینسنگ، یکی از پر مصرف‌ترین گیاهان دارویی است که عمدتا به منظور افزایش توانمندی ذهنی و جسمی، کنترل استرس، افزایش تمرکز، کاهش خستگی مفرط، تقویت قوای جنسی و تقویت سیستم ایمنی بکار می‌رود. این گیاه در طب سنتی چینی به عنوان درمان کمکی در بسیاری از بیماری های مزمن همانند بیماری های کبدی مورد استفاده قرار می گیرد. این گیاه دارویی در مطالعات حیوانی سبب کاهش التهاب، کاهش آنزیم های کبدی و فیبروز می شود، اثبات چنین اثراتی در بیماران مبتلا به کبد چرب غیر الکلی، نیازمند بررسی های بالینی است.

برای اطلاع از کلیه فرآورده های موثر در کبد چرب موجود در داروکده، بر روی این لینک کلیک کنید.