سروتونین چیست؟

سروتونین یا هورمون شادی یک انتقال دهنده عصبی (نوروترنسمیتر) است که به عنوان هورمون نیز عمل می کند.

سروتونین در زمینه های مختلفی از جمله خلق و خو، هضم غذا، اشتها، بهبود زخم، سلامت استخوان، لخته شدن خون و میل جنسی نقش داشته و به عنوان پیش ساز ملاتونین، به تنظیم چرخه خواب و بیداری و ساعت بدن نیز کمک می کند.

تنظیم هورمون سروتونین حائز اهمیت است چرا که سطح سروتونین خیلی کم یا زیاد می تواند باعث مشکلات جسمی و روحی شود.

در این مقاله قصد داریم تا ضمن پاسخ به سوال هورمون سروتونین چیست؟، به بررسی نقش سروتونین در بدن، کمبود و افزایش هورمون سروتونین و ارائه نکات لازم در رابطه با این که برای کمبود سروتونین چه بخوریم؟ بپردازیم.

آنچه در این مقاله می‌خوانید:

• سروتونین چیست؟
• سروتونین و خلق و خو
• سروتونین و عملکرد دستگاه گوارش
• سروتونین و حالت تهوع
• سروتونین و خواب
• سروتونین و بهبود زخم
• سروتونین و سلامت استخوان
• سروتونین و میل جنسی
• علائم کمبود سروتونین
• علت كم شدن سروتونين مغز
• چگونه هورمون سروتونین را افزایش دهیم؟
• سندروم سروتونین
• تفاوت دوپامین و سروتونین

مدت زمان تقریبی مطالعه: 10 دقیقه

سروتونین چیست؟

سروتونین با نام علمی 5-هیدروکسی تریپتامین (5-HT) یک انتقال دهنده عصبی مونوآمین است که از اسید آمینه ضروری تریپتوفان ساخته می شود و در سیستم عصبی، روده ها و پلاکت های خون یافت می شود.

سروتونین بر عملکردهای مختلف فیزیکی و روانی تأثیر دارد و از جمله این نقش ها می توان به اثر بر یادگیری، حافظه، شادی و همچنین تنظیم دمای بدن، خواب، رفتار جنسی و گرسنگی اشاره کرد. تصور می شود کمبود سروتونین با افسردگی و اضطراب در ارتباط است.

سروتونین به عنوان یک انتقال دهنده عصبی، پیام هایی را بین سلول های عصبی در مغز (سیستم عصبی مرکزی) و سراسر بدن (سیستم عصبی محیطی) مبادله کرده و از این طریق به تنظیم عملکرد بدن کمک می کند. در ادامه برای پاسخ به سوال هورمون سروتونین برای چیست؟، به شرح برخی از مهم ترین نقش های سروتونین در بدن خواهیم پرداخت:

سروتونین و خلق و خو

سروتونین موجود در مغز در تنظیم خلق و خو نقش دارد. مطالعات نشان می دهند سطوح نرمال سروتونین با احساس تمرکز، ثبات عاطفی، شادی و آرامش همراه بوده و کاهش سطح سروتونین با افسردگی مرتبط است.

بسیاری از داروهایی که برای درمان اضطراب، افسردگی و سایراختلالات خلقی استفاده می‌ شوند، اغلب راه ‌هایی را برای افزایش سطح سروتونین در مغز هدف قرار می‌ دهند.

به طور ویژه اثرات سروتونین بر خلق و خو در دسته های زیر مورد مطالعه قرار گرفته است.
 

- سروتونین و افسردگی

طبق فرضیه سروتونین، کاهش سروتونین ممکن است در بروز افسردگی نقش داشته باشد. این فرضیه بر اساس اثرات داروهای ضدافسردگی مانند مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs) و داروهای مهارکننده‌های مونوآمین‌اکسیداز بنا شده است که تأثیر مستقیمی بر تقویت اثرات سروتونین دارند و در نهایت منجر به بهبود علائم افسردگی می‌شوند.

- گیرنده‌های سروتونین و اضطراب

برخی از گیرنده‌های سروتونین مانند 5-HT1A در تنظیم اضطراب و رفتارهای عاطفی نقش دارند. مدل‌های حیوانی نشان داده‌اند که حذف گیرنده‌های 5-HT1A منجر به افزایش اضطراب می‌شود و بازگرداندن این گیرنده‌ها در نواحی خاص مغز مانند هیپوکامپ می‌تواند این رفتارها را بهبود بخشد.

مطالعه مقاله "قرص های آرامبخش بدون نسخه" که در مجله علمی داروکده منتشر شده است، می تواند برای انتخاب مکمل مناسب در این زمینه راهنمای مناسبی باشد.
 

- اثر بر پردازش اطلاعات عاطفی

دستکاری سطح سروتونین می‌تواند بر توجه به اطلاعات عاطفی، شناسایی احساسات چهره و حافظه عاطفی تأثیر بگذارد.

به ‌طور مثال، درمان‌های ضدافسردگی که سروتونین را هدف قرار می‌دهند، به سرعت باعث تغییراتی در پردازش اطلاعات عاطفی می‌شوند که به بهبود وضعیت بالینی افراد کمک می‌کند.

نقش سروتونین در تنظیم خلق و حافظه به تعامل آن با محور روده-مغز نیز مرتبط است. کمبود سروتونین مغزی ممکن است به خلق پایین و حافظه ضعیف مرتبط باشد و تغییرات در میکروبیوم روده نیز می‌تواند به تغییرات خلقی منجر شود.

سروتونین و عملکرد دستگاه گوارش

بیشتر سروتونین موجود در بدن در روده است و به کنترل عملکرد روده و محافظت از آن کمک می کند. روده قادر است ترشح سروتونین را برای تسریع هضم افزایش دهد و از این طریق از بدن در برابر مواد غذایی سمی و تحریک کننده محافظت کند.

سروتونین همچنین در کنترل و کاهش اشتها هنگام غذا خوردن نیز نقش دارد.

مکانیسم اثر سروتونین در هضم غذا و عملکرد دستگاه گوارش از طریق مکانیسم های زیر اعمال می‌شود:
 

- تنظیم حرکات دستگاه گوارش

سروتونین عمدتاً در سلول‌های انتروکرومافین (EC) دستگاه گوارش ذخیره می‌شود و با فعال‌سازی نورون‌های حسی داخلی و خارجی، باعث تحریک رفلکس‌های حرکتی و ترشحی می‌شود. این فرآیندها شامل حرکات موجی (پریستالتیک) است که به جابجایی مواد غذایی در روده کمک می‌کنند.
 

- تأثیر بر جذب الکترولیت‌ها

سروتونین با مهار جذب سدیم و کلرید، موجب افزایش ترشح آب و الکترولیت‌ها در روده می‌شود. این خاصیت به عنوان مکانیسمی برای ایجاد اسهال ترشحی شناخته شده و ممکن است در شرایطی مانند اسهال ناشی از عفونت مؤثر باشد.
 

- فعالیت گیرنده‌های سروتونینی در دیواره روده

در دیواره روده گیرنده‌های متعددی برای سروتونین مانند 5-HT3 و 5-HT4 وجود دارند که هر کدام اثرات متفاوتی بر عملکرد گوارشی دارند. به‌عنوان مثال، گیرنده‌های 5-HT4 با مهار فعالیت تبادلگر Na+/H+ موجب کاهش جذب سدیم و افزایش دفع آن می‌شوند، که می‌تواند در شرایط بیماری‌های التهابی روده نقش داشته باشد.
 

- جذب و انتقال سروتونین توسط سلول‌های روده

سروتونین در روده از طریق ترانسپورتر سروتونین (SERT) در سلول‌های روده جذب و غیرفعال می‌شود. مهار این ترانسپورتر می‌تواند منجر به افزایش سطح سروتونین در فضای خارج ‌سلولی و در نتیجه افزایش واکنش‌های فیزیولوژیکی روده شود.

بنابراین می توان گفت سروتونین از طریق تنظیم حرکات دستگاه گوارش، تأثیر بر جذب الکترولیت‌ها و تعامل با گیرنده‌های مختلف، نقشی کلیدی در هضم غذا و حفظ هموستاز روده‌ای دارد. این نقش‌ها می‌تواند در شرایط مختلف بیماری‌های گوارشی نیز مؤثر باشد.

سروتونین و حالت تهوع

سروتونین (5-HT) نقش مهمی در بروز حالت تهوع ایفا می‌کند و مکانیسم‌های آن به خصوص از طریق فعال‌سازی گیرنده‌های 5-HT3 توجیه می شوند.

سروتونین با اتصال به گیرنده‌های 5-HT3 در دستگاه عصبی مرکزی و محیطی، مسیرهایی را فعال می‌کند که به ایجاد احساس تهوع منجر می‌شوند. این گیرنده‌ها به ویژه در ناحیه‌ای به نام منطقه تحریک‌پذیری شیمیایی (CTZ) در ساقه مغز و اعصاب واگ در دستگاه گوارش نقش دارند.

افزایش ناگهانی سروتونین در اثر داروهای شیمی‌درمانی، به ویژه در سلول‌های انتروکرومافین دستگاه گوارش، باعث فعال‌سازی گیرنده‌های 5-HT3 و به دنبال آن بروز تهوع و استفراغ می‌شود.

به همین دلیل هدف بسیاری از داروهایی که برای کاهش احساس تهوع و استفراغ استفاده می شوند، گیرنده های خاص سروتونین در مغز است.

سروتونین و خواب

ترشح هورمون سروتونین یکی از عوامل کلیدی در تنظیم چرخه خواب و بیداری است و از طریق مکانیسم های زیر به این فرآیند کمک می کند:
 

- تأثیر بر چرخه خواب و بیداری

هورمون سروتونین از کجا ترشح میشود؟ مطالعات محل تولید سروتونین در مغز را هسته رافه ذکر کرده اند. سروتونین در طول بیداری فعال‌تر است و با آغاز خواب به‌ ویژه در خواب REM (مرحله‌ای از خواب با حرکات سریع چشم)، فعالیت آن کاهش می‌یابد. این کاهش به بدن اجازه ورود به خواب REM را می‌دهد.
 

- گیرنده‌های مختلف سروتونین و خواب

گیرنده‌های متنوع سروتونین مانند 5-HT1A-5 ،HT2A و 5-HT7  هرکدام اثرات متفاوتی بر روی خواب دارند. گیرنده 5-HT1A با تقویت خواب موج آهسته (SWS) مرتبط است، در حالی که گیرنده‌های 5-HT2A و 5-HT7 با کاهش خواب REM در ارتباط هستند.

این گیرنده‌ها با تنظیم نورون‌های دخیل در چرخه خواب، نقش اساسی در تعادل بین خواب و بیداری دارند.
 

- اثر سروتونین بر خواب موج آهسته (SWS)

ترشح سروتونین در طول بیداری ممکن است سبب تنظیم برخی از فرآیندهای ژنتیکی در نورون‌های خواب‌آور شود که در نهایت باعث القای خواب موج آهسته می‌شود. این مرحله از خواب، به بازسازی فیزیولوژیکی و تنظیم عاطفی کمک می‌کند.

سروتونین و بهبود زخم

مکانیسم های پیشنهادی برای اثر سروتونین بر بهبود زخم موارد زیر را شامل می شود:

- تسریع رشد سلولی و حرکت کراتینوسیت‌ها

 سروتونین با افزایش بقای سلول‌ها و تحریک تکثیر و حرکت کراتینوسیت‌ها و فیبروبلاست‌ها در ناحیه زخم، به ترمیم سریع‌تر زخم کمک می‌کند. این تاثیر به ویژه در مدل‌های زخم‌های حرارتی قابل مشاهده است و باعث کاهش اندازه زخم و تسریع بهبودی می‌شود.
 

- کنترل التهاب و جلوگیری از فیبروز

سروتونین با اثرگذاری بر گیرنده‌های 5-HT مانند گیرنده 5-HT2A، می‌تواند با کاهش التهاب و جلوگیری از تشکیل زخم‌های مزمن و فیبروز، نقش مهمی در بهبود زخم ایفا کند.
 

- ارتباط با سیستم ایمنی

سروتونین، با تحریک گیرنده‌های خاص خود، به جذب نوتروفیل‌ها در محل زخم و تحریک پاسخ‌های ایمنی کمک می‌کند که این عمل موجب افزایش سرعت ترمیم و کاهش زمان التهاب می‌شود.
 

- تاثیر بر پروتئین‌سازی و رشد بافتی

سروتونین با تحریک گیرنده‌های 5-HT1A و بهبود پروتئین‌سازی در بافت‌های آسیب‌دیده می‌تواند به بهبود ساختار و عملکرد بافت در طول فرایند ترمیم کمک کند.

سروتونین و سلامت استخوان

سطح سروتونین ممکن است در تراکم استخوان نقش داشته باشد. اما اثرات آن بسته به محل تولید متفاوت است:

1. سروتونین تولید شده در مغز

سروتونین تولید شده در مغز از طریق سیستم عصبی سمپاتیک به افزایش تراکم استخوان و تکثیر استئوبلاست‌ها (سلول‌های سازنده استخوان) کمک می‌کند. این فرآیند از طریق گیرنده‌های خاصی مانند Htr2c در نورون‌های هیپوتالاموس انجام می‌شود که در نهایت باعث کاهش تاثیرات بازدارنده بر استخوان می‌شود و منجر به افزایش تراکم استخوان می‌شود.
 

2. سروتونین تولید شده در روده

سروتونین تولید شده در روده تأثیری متضاد با سروتونین مغز دارد و از طریق مهار تکثیر استئوبلاست‌ها، باعث کاهش تشکیل استخوان و افزایش جذب آن می‌شود. این فرآیند با فعال‌سازی گیرنده‌های خاص بر روی پیش‌استئوبلاست‌ها (پیش‌سازهای سلول‌های استخوان‌ساز) به کاهش تراکم استخوان منجر می‌شود و در نهایت می‌تواند به شرایطی مانند پوکی استخوان دامن بزند.
 

3. تأثیرات داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین (SSRIs)

استفاده از SSRIs، که بازجذب سروتونین را مهار می‌کنند، با کاهش تراکم استخوان و افزایش ریسک شکستگی در برخی از بیماران همراه بوده است. این داروها ممکن است به علت تأثیر بر سیستم سروتونین محیطی و مغزی، باعث اختلال در تشکیل و بازسازی استخوان شوند.

سروتونین و میل جنسی

سروتونین نقش مهمی در عملکرد جنسی دارد و اثرات آن از طریق مکانیسم‌های متعددی اعمال می‌شود. به طور کلی، افزایش سطح سروتونین معمولاً منجر به کاهش فعالیت جنسی می‌شود. در ادامه به برخی از مهم‌ترین مکانیسم‌های اثرگذاری سروتونین در این زمینه اشاره می‌کنیم:

- ایجاد تأخیر در انزال

سروتونین می‌تواند از طریق فعال‌سازی گیرنده‌های خاص، آستانه انزال را افزایش دهد. این اثر با افزایش فعالیت گیرنده‌های 5-HT1A و 5-HT2 در مغز، بویژه در مناطق مرتبط با رفتار جنسی مانند هیپوتالاموس، رخ می‌دهد که منجر به تأخیر در انزال می‌شود.
 

- کاهش میل جنسی در مردان

تحقیقات نشان می‌دهد که افزایش سروتونین به وسیله داروهای بازدارنده بازجذب سروتونین (SSRI) می‌تواند میل جنسی را در مردان کاهش دهد. افزایش سطح سروتونین در نواحی خاصی از مغز است که با مهار نعوظ و کاهش تمایل جنسی مرتبط است، در این امر دخیل است.
 

- تأثیر بر رفتار جنسی زنان

اثر سروتونین در زنان به نوع گیرنده بستگی داشته دارد. مطالعات نشان داده اند تحریک گیرنده‌های 5-HT1A در زنان به کاهش فعالیت جنسی منجر می‌شود. در حالیکه، گیرنده‌های دیگر سروتونین نظیر 5-HT2 و 5-HT3 می‌توانند اثرات مثبتی بر عملکرد جنسی داشته باشند.
 

- اثرات عروق محیطی و انقباض عضلانی

سروتونین علاوه بر نقش آن در سیستم عصبی مرکزی، در محیط بدن نیز اثرات مستقیمی دارد؛ برای مثال، به عنوان یک منقبض کننده عروقی عمل کرده و باعث انقباض عضلات صاف سیستم تناسلی می‌شود. این اثرات به نظر می‌رسد در عملکرد جنسی و برانگیختگی نیز تاثیرگذار باشند.

علائم کمبود سروتونین

کمبود هورمون سروتونین می‌تواند تاثیرات گسترده‌ای بر عملکردهای مختلف بدنی و روانی داشته باشد. این کمبود با علائم مختلفی همراه است که در ادامه، برخی از مهم‌ترین علائم کمبود سروتونین را بررسی خواهیم کرد.

- اختلالات خواب و ریتم شبانه‌روزی

کمبود سروتونین می‌تواند منجر به اختلال در الگوی خواب و ریتم شبانه‌روزی شود. مطالعه‌ای نشان داده است که کاهش سروتونین در مایع مغزی نخاعی باعث افزایش زمان خواب و تغییر الگوهای خواب-بیداری می‌شود.
 

- افزایش استرس و اضطراب

کمبود گیرنده‌های سروتونین (به ویژه 5-HT1A) می‌تواند با افزایش اضطراب و واکنش به شرایط استرس‌زا همراه باشد و افراد دچار این کمبود، تمایل بیشتری به فرار از موقعیت‌های ترسناک دارند.

در صورت تمایل به کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با راهکارهای کمک به کاهش استرس، مطالعه مقاله "جدیدترین قرص های ضد استرس گیاهی" که در مجله علمی داروکده منتشر شده است، توصیه می شود.
 

- تاثیر بر رفتار پرخاشگرانه

کاهش سروتونین در مغز، بر افزایش رفتارهای پرخاشگرانه نیز اثر دارد. تحقیقات نشان داده اند که موش‌های دارای کمبود سروتونین رفتارهای پرخاشگرانه بیشتری را بروز می‌دهند.
 

- اختلال در حافظه و یادگیری

کمبود سروتونین در هیپوکامپ باعث ضعف در حافظه و یادگیری می‌شود. این اثرات به ویژه در حافظه شناختی و حافظه شیء به وضوح دیده شده و با تغییرات در عملکرد سیناپسی هیپوکامپ همراه است.
 

- افزایش استرس اکسیداتیو و تغییرات متابولیکی

مطالعات نشان داده‌اند که کمبود سروتونین منجر به افزایش استرس اکسیداتیو و تغییرات در مسیرهای متابولیکی می‌شود. این تغییرات می‌تواند منجر به بروز بیماری‌های مختلف و اختلالات شناختی شود.

به طور کلی، کمبود سروتونین می‌تواند به طیفی از مشکلات عصبی و روانی شامل افسردگی، اضطراب، مشکلات خواب، مشکلات گوارشی، رفتار خودکشی، اختلال وسواس فکری عملی، اختلال استرس پس از سانحه، اختلالات پانیک، روان‌گسیختگی، فوبیاها، اختلالات خواب و حافظه و سایر مشکلات خلقی نیز منجر شود.

علت كم شدن سروتونين مغز

چرا سروتونین مغز کم میشود؟ موارد زیر را می توان به عنوان علت كم شدن سروتونين مغز ذکر نمود:

• عدم تولید سروتونین کافی
• مشکلات مربوط به گیرنده های سروتونین (عدم کارایی یا تعداد ناکافی)

چگونه هورمون سروتونین را افزایش دهیم؟

به طور کلی راه های افزایش هورمون سروتونین عبارتند از:

• مصرف بیشتر غذاهای حاوی تریپتوفان
• دریافت نور خورشید بیشتر
• مصرف برخی مکمل ها

از جمله مکمل های تغذیه ای تریپتوفان، پروبیوتیک ها و SAMe یا همان S آدنوزیل متیونین و مکمل های گیاهی همچون عصاره جینسینگ و خار مریم که به عنوان قرص سروتونین گیاهی نیز شناخته می شوند.

مطالعه مقاله با عنوان "قوی ترین داروی گیاهی برای افزایش سروتونین" که در مجله علمی داروکده منتشر شده است، می تواند در این زمینه برای شما مفید باشد.

• ورزش و کاهش سطح استرس
• استفاده از منابع غذایی برای افزایش سطح سروتونین

برخی غذاها به عنوان منبع احتمالی سروتونین ذکر می شوند. اما با توجه به اینکه سروتونین نمی تواند از سد خونی مغزی عبور کند، مغز باید سروتونین مورد نیاز خود را تولید کند.

یکی دیگر از روش های تأمین سروتونین مورد نیاز، استفاده از داروهای مؤثر در این زمینه است که باید حتما توسط پزشک متخصص تجویز شود.

البته داروهای تجویزی برای درمان کمبود سروتونین و افسردگی، مستقیماً سروتونین را تأمین نمی‌کنند، بلکه واکنش‌هایی را ایجاد می‌کنند که می‌توانند سطح هورمون سروتونین مغز را افزایش دهند.

سندروم سروتونین

سندرم سروتونین زمانی رخ می دهد که سطح سروتونین بیش از حد افزایش یابد. این سندروم معمولاً در اثر افزایش دوز داروهای افزاینده سطح سروتونین، که به عنوان قرص سروتونین نیز از آنها یاد می شود، رخ می دهد.

علائم سندرم سروتونین خفیف شامل لرز، تعریق شدید، گیجی، بی قراری، فشار خون بالا، انقباضات عضلانی و اسهال است و علائم نوع شدید آن شامل تب بالا، تشنج، غش و ضربان قلب غیر طبیعی است.

سندرم سروتونین شدید در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع و سریع، می تواند منجر به مرگ شود.

تفاوت دوپامین و سروتونین

هورمون سروتونین و دوپامین هر دو انتقال دهنده عصبی هستند.

سروتونین با شادی، تمرکز و آرامش و تنظیم عملکردهای گوارشی از جمله عملکرد روده و اشتها مرتبط بوده و دوپامین با پاداش و انگیزه، کنترل حرکات و هماهنگی بدن و احساس گرسنگی همراه است.

در صورت تمایل به کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با دوپامین، مطالعه مقاله با عنوان "دوپامین چیست؟" که در مجله علمی داروکده منتشر شده است، به شما پیشنهاد می شود.

سخن پایانی

سروتونین انتقال دهنده عصبی است که به عنوان هورمون شادی نیز شناخته می شود و در عملکردهای مختلف فیزیکی و روانی نقش دارد. سروتونین از طریق گیرنده‌های متنوع و تعاملات شیمیایی با سایر انتقال‌دهنده‌ها و همچنین محور روده-مغز نقش حیاتی در تنظیم خلق و خو دارد و این سیستم می‌تواند در بروز و درمان اختلالات خلقی مانند افسردگی و اضطراب مؤثر باشد. از دیگر اثرات سروتونین می توان به بهبود هضم و کنترل اشتها و تنظیم خواب اشاره کرد.

عدم تنظیم سروتونین (کمبود یا سطوح افزایش یافته آن) می تواند با مشکلاتی همراه باشد. کمبود سروتونین با افسردگی، اضطراب، مشکلات خواب و مشکلات گوارشی در ارتباط است. راهکارهایی در این مقاله برای کمک به افزایش سطح سروتونین ذکر شد که استفاده از مکمل ها یکی از مهمترین این راه ها است.
انواعی از بهترین قرص برای افزایش سروتونین در داروکده موجود و قابل دسترسی هستند. داروخانه آنلاین داروکده نخستین و بزرگترین داروخانه آنلاین کشور است که محصولات سلامت محور غیردارویی را با تضمین اصالت و بهترین قیمت به کاربران ارائه می دهد. 

امیدواریم مقاله "سروتونین چیست؟" برای شما حاوی اطلاعات مفیدی باشد. هدف ما در مجله علمی داروکده افزایش آگاهی مخاطبان در حیطه سلامت و ارائه پاسخ هایی علمی در رابطه با دغدغه های موجود در این زمینه است. تیم علمی داروکده متشکل از داروسازان متخصص و دانش آموختگان رشته تغذیه به تألیف و ترجمه مقالات پیرامون موضوعات حائز اهمیت در حوزه سلامت می پردازند. در صورت وجود هر گونه پرسش در رابطه با سروتونین، می‌توانید در بخش نظرات سوال خود را مطرح کرده تا تیم علمی داروکده در اسرع وقت به آن پاسخ دهند.