همه چیز درباره ویتامین B5 یا پانتوتنیک اسید

آنچه در این مقاله می‌خوانید:

• ویتامین B5 چیست؟
• نیاز روزانه بدن به ویتامین B5
• ویتامین B5 در چه غذاهایی است؟ 
• مکانیسم عملکرد ویتامین B5 در بدن
• علائم کمبود ویتامین B5
• چه گروه هایی در خطر مصرف ناکافی ویتامین B5 هستند؟
• با کدام تست آزمایشگاهی می توانیم کمبود ویتامین B5 را تشخیص دهیم؟
• تداخلات دارویی ویتامین B5
• سوالات پرتکرار در مورد ویتامین B5

ویتامین B5 چیست؟

ویتامین B5 یا پانتوتنیک اسید عضوی از ویتامین های خانواده B است که در آزادسازی انرژی از مواد غذایی نقش دارد. ریشه نام گذاری این ویتامین از کلمه یونانی پانتوتن به معنی "از همه جا" است. علت این نام‌گذاری این است که این ویتامین به مقدار کم تقریباً در همه غذاها یافت می‌شود. از آنجا که این ویتامین محلول در آب است فقط به مقدار کمی در بدن ذخیره می شود، پس به طور مداوم باید توسط رژیم غذایی مصرف شود.

نیاز روزانه بدن به ویتامین B5

جدول زیر مقادیر توصیه شده برای مصرف روزانه ویتامین B5 را نشان می دهد:

ویتامین B5 در چه غذاهایی است؟ 

منابع اصلی ویتامین B5 زرده تخم مرغ، جگر و قلوه، قارچ شیتاکه، دانه آفتابگردان و شیر است. انواع گوشت، آواکادو، سیب زمینی و غلات سبوس دار نیز مقدار بالایی پانتوتنیک اسید دارند. همچنین این ویتامین توسط باکتری های موجود در کولون تولید می شود. مقادیر اضافی پنتاتونیک اسید تبدیل به cysteamine و pantothenate می شود و از طریق کلیه دفع می شود.

مکانیسم عملکرد ویتامین B5 در بدن

ویتامین B5 درون سلول فسفریله می شود و کوآنزیم A (coA) را تولید می کند. coA شکل بیولوژیکی فعال ویتامین B5 است. coA کوفاکتور ضروری برای بسیاری از واکنش های استیلاسیون (چرخه کربس، سنتز و تجزیه اسیدهای چرب و ...) و انواع واکنش های سیتوزولی، هسته ای و میتوکندریایی است.
برخی عملکردهای این کوآنزیم شامل:

- سنتز و تخریب مولکول های: ویتامین A- ویتامین D- کلسترول- استروئیدها- هِم- اسیدهای چرب- کربوهیدرات ها- اسیدهای آمینه - پروتئین ها
- فعال و غیر فعال سازی هورمون های پپتیدی مانند ACTH
- استیلاسیون کولین برای تولید نوروترنسمیتر استیل کولین

علائم کمبود ویتامین B5

به دلیل آن که ویتامین B5 تقریبا در همه غذاها وجود دارد، کمبود آن نادر است و فقط در کسانی که سوء تغذیه شدید دارند دیده می شود. علائم کمبود پانتوتنیک اسید در زندانیان جنگ جهانی دوم دیده شد. این افراد علائمی مثل بی حسی و سوزش دست و پاها، سردرد، خستگی، تحریک پذیری، بی قراری، اختلال خواب، اختلال گوارشی همراه با بی اشتهایی داشتند.

چه گروه هایی در خطر مصرف ناکافی ویتامین B5 هستند؟

افراد با اختلال ژنتیکی خاص: این اختلال وراثتی نادر است. نقص در آنزیم پانتوتنیک اسید کیناز، باعث اختلال در مسیرهای متابولیکی مورد نیاز برای سنتز coA می شود.
 

خواص ویتامین B5

چربی خون بالا

از آنجا که پانتوتنیک اسید در سنتز تری گلیسیرید و متابولیسم لیپوپروتئین نقش دارد، متخصصین تصور می کردند که مکمل های حاوی پانتوتنیک اسید بتواند چربی خون را در بیماران مبتلا به چربی خون بالا کاهش دهد. چندین مطالعه بالینی در این زمینه انجام شد و مشخص شد که فرم خاصی از پانتوتنیک اسید به نام پنتتین (pantethine) هنگامی که در مقادیر بالا استفاده شود می تواند چربی خون را کاهش دهد. همچنین در این مطالعات مشخص شد که خود پانتوتنیک اسید نمی تواند اثری بر پروفایل چربی داشته باشد. چندین مطالعه دوز متوسطی از پنتتین (900 میلی گرم در روز) را استفاده کردند و اثر این مکمل را در کاهش چربی خون بعد از 1 و 4 ماه بررسی کردند. نتایج در جدول زیر نشان داده است و اثرات پنتتین در کاهش چربی خون قابل توجه بوده است.

پوست

فرم های مختلفی از ویتامین B5 (دکسپانتنول، Panthenol (pantothenol) و ...) به صورت موضعی برای درمان انواع زخم ها، کبودی، جای زخم، سوختگی ها و درماتوزا وجود دارد. این ویتامین همچنین در بسیاری از فرآورده های آرایشی به عنوان رطوبت رسان، محافظ پوست، ضد پیری و بهبود ظاهر وجود دارد.
گفته می شود ویتامین B5 با افزایش ساخت لیپید باعث بهبود زخم می شود. همچنین این ویتامین با بازسازی اپیدرم و تکثیر فیبروبلاست، سرعت ترمیم زخم را افزایش دهد.  

مو

ویتامین B5 در تغذیه فولیکول های مو موثر است. مصرف مقدار مناسب از این ویتامین به سلامت و استحکام موها کمک می کند. کمبود پانتوتنیک اسید می تواند سبب نازک شدن مو و آسیب به فولیکول مو شده و در نتیجه باعث ریزش مو شود. از مکمل های حاوی ویتامین B5 که به درمان ریزش مو کمک می‌کند، به بیوپانتن می‌توان اشاره کرد. لازم به ذکر است که تحقیقات بیشتری باید انجام شود تا مشخص شود که آیا مصرف مکمل های حاوی ویتامین B5 در افرادی که کمبود این ویتامین را ندارند می تواند موثر واقع شود یا خیر!!

با کدام تست آزمایشگاهی می توانیم کمبود ویتامین B5 را تشخیص دهیم؟

از آنجا که کمبود ویتامین B5 نادر است این تست به صورت روتین انجام نمی شود. در موارد خاص از تست های زیر برای تشخیص کمبود این ویتامین استفاده می شود:
- غلظت ویتامین B5 در خون یا گلبول قرمز
- دفع ادراری ویتامین B5: دفع ادراری کمتر از 1 mg/day نشان دهنده ی مصرف پایین این ویتامین است.

تداخلات دارویی ویتامین B5

هیچ تداخلی گزارش نشده است.

سوالات پرتکرار در مورد ویتامین B5

1. آیا مصرف زیاد ویتامین B5، می تواند مضر باشد؟
هیچ سمیتی با دوز بالای آن گزارش نشده است، به همین دلیل حداکثر مقدار مجاز برای آن تعیین نشده است. برخی افرادی که دوزهای بالای پانتوتنیک اسید (به طور مثال 10 گرم در روز) مصرف می کنند ممکن است اسهال خفیف و ناراحتی های گوارشی را تجربه کنند.
 
2. در دوران بارداری و شیردهی به چه مقدار ویتامین B5 نیاز است؟
ویتامین های محلول در آب از جفت عبور می کنند. نیاز به پانتوتنیک اسید در دوران بارداری و شیردهی افزایش می یابد. مصرف مکمل حاوی ویتامین B5 در دوران شیردهی، سبب افزایش غلظت این ویتامین در شیر افزایش می یابد.

نتیجه گیری

ویتامین B5 یک ویتامین محلول در آب از گروه ویتامین های B است. با تجزیه چربی ها و کربوهیدرات ها به تولید انرژی کمک می کند. از مزایای آن می توان به تقویت پوست، مو و ... اشاره کرد. افراد برای سنتز و متابولیسم چربی ها، پروتئین ها و کوآنزیم A به B5 نیاز دارند...