همه چیز درباره ویتامین B6 یا پیریدوکسین

آنچه در این مقاله می‌خوانید:

• پیریدوکسین چیست؟
• مواد غذایی حاوی ویتامین B6
• مکانیسم اثر ویتامین B6 (پیریدوکسین)
• علائم کمبود ویتامین B6 
• چه افرادی در معرض خطر کمبود ویتامین B6 هستند؟
• با کدام تست آزمایشگاهی می توانیم کمبود ویتامین B6 را تشخیص دهیم؟
• خواص ویتامین B6
• تداخلات دارویی ویتامین B6
• سوالات پرتکرار در مورد ویتامین B6

پیریدوکسین چیست؟

ویتامین B6 نامی عمومی برای 6 ترکیب با فعالیت ویتامین B6 است. این ترکیبات شامل پیریدوکسین، پیریدوکسال، پیریدوکسامین و مشتقات فسفریله آنها هستند. واژه ویتامین B6 به طور رایج تری برای یکی از این اشکال، یعنی پیریدوکسین استفاده می شود. از آنجا که این ویتامین محلول در آب است و به مقدار کمی در بدن ذخیره می شود، به طور روزانه باید مصرف شود.
پیریدوکسین در بیش از 100 واکنش آنزیمی دخیل در متابولیسم نقش دارد. عمده این واکنش ها با متابولیسم پروتئین ها مرتبط است. این ویتامین همچنین در عملکرد سیستم ایمنی و رشد مغز جنین در دوران بارداری موثر است.  

RDA چیست؟
مقدار میانگین از مواد مغذی که بتواند نیازهای غذایی اکثر افراد سالم (98-97 درصد) را در هر مرحله از زندگی و با هر جنسیتی تامین کند.

جدول زیر Recommended Daily Allowance (RDA) پیریدوکسین را برای گروه های سنی مختلف نشان می دهد:

* Adequate Intake (AI)

مواد غذایی حاوی ویتامین B6

پیریدوکسین و پیریدوکسامین عمدتا در غذاهای گیاهی یافت می شوند. پیریدوکسال عمدتا در غذاهای حیوانی وجود دارد. انواع گوشت، سیب زمینی و سایر سبزیجات نشاسته ای، میوه ها (به غیر از مرکبات)، غلات کامل و آجیل منابع خوبی از این ویتامین هستند.
پخت و پز، فرآوری های غذایی و ذخیره سازی غذا می تواند میزان ویتامین B6 را 10 تا 50 درصد کاهش دهد.

مکانیسم اثر ویتامین B6 (پیریدوکسین)

ویتامین B6 به فرم کوآنزیمی فعال خود، یعنی پیریدوکسال 5-فسفات (PLP) و پیریدوکسامین 5-فسفات (PMP) تبدیل می شود. PLP و PMP در متابولیسم اسیدهای آمینه دخیل هستند.
PLP کوآنزیم فعال تر ویتامین B6 است. سایر عملکردهای PLP شامل موارد زیر است:
- متابولیسم واحدهای تک کربنه، لیپیدها و کربوهیدرات ها
- تبدیل اسید آمینه تریپتوفان به نیاسین
- سنتز هِم
- بیوسنتز اسفنگولیپید
- سنتز برخی نوروترنسمیترها مانند گابا
- عملکرد ایمنی
- تنظیم میزان هموسیستئین در خون
- تعدیل هورمون های استروئیدی
- کمک به آزادسازی گلیکوژن ذخیره شده در عضلات و کبد
- دخیل در گلوکونئوژنز

علائم کمبود ویتامین B6

کمبود واضح ویتامین B6 نادر است. کمبودهای خفیف ممکن است شایع تر باشد که به صورت التهاب مخاط دهان، التهاب زبان، ترک خوردگی لب ها و اطراف دهان، تحریک پذیری، گیجی، افسردگی و به ندرت نوروپاتی محیطی نمایان می شود. کمبودهای شدید با درماتیت سبورئیک، آنمی میکروسیتیک و تشنج همراه است.

چه افرادی در معرض خطر کمبود ویتامین B6 هستند؟

افراد مبتلا به اختلال عملکرد کلیوی

افراد مبتلا به اختلال عملکرد کلیه از جمله کسانی که بیماری کلیوی پیشرفته و نارسایی مزمن کلیوی دارند، اغلب غلظت ویتامین B6 پایینی دارند. همچنین در افرادی که پیوند کلیه انجام دادند و یا کسانی که دیالیز می شوند غلظت پیریدوکسال-5-فسفات (PLP) پایین است. علت آن شاید به دلیل افزایش دفع PLP باشد. افراد با بیماری کلیوی اغلب علائمی شبیه به افرادی که کمبود ویتامین B6 دارند، نشان می دهند.

افراد مبتلا به انواع اختلالات اتوایمیون(Autoimmune)

در این گونه اختلالات، سیستم ایمنی به اشتباه به بافت های بدن حمله می کند و به آنها آسیب می رساند.
افراد مبتلا به بیماری آرتریت روماتوئید معمولا دارای غلظت ویتامین B6 کمی هستند. با افزایش شدت بیماری غلظت ویتامین B6 بیشتر کاهش می یابد. این میزان پایین ویتامین B6 به علت التهاب ناشی از بیماری است. اگر چه مصرف مکمل های ویتامین B6 می تواند غلظت این ویتامین را در این افراد نرمال کند اما تولید مارکرهای التهابی یا سایتوکاین های التهابی را کم نمی کند.
بیماران مبتلا به بیماری سلیاک، کرون، کولیت اولسراتیو، بیماری التهابی روده (IBD) و سایر اختلالات اتوایمیون نیز به دلیل سوءجذبی که دارند، غلظت پلاسمایی PLP پایینی دارند. اگر چه مکانیسم های این اثر به طور کامل شناخته نشده است اما احتمال داده می شود که علت غلظت پلاسمایی PLP پایین در بیماری سلیاک، جذب کمتر پیریدوکسین و در بیماری التهابی روده، به علت پاسخ های التهابی باشد.

افراد الکلی

غلظت PLP پلاسما در افرادی که اعتیاد به الکل دارند، بسیار کم است. با متابولیزه شدن الکل، استالدهید تولید می شود. این ماده تولید PLP توسط سلول ها را کاهش می دهد و با PLP در اتصال به پروتئین ها رقابت می کند. در نتیجه PLP در سلول ها بیشتر به هیدرولیز توسط فسفاتازهای متصل به غشا حساس هستند. استفاده از مکمل های پیریدوکسین در این افراد سودمند است.

مصرف طولانی مدت برخی داروها

برخی داروها در متابولیسم ویتامین B6 تداخل ایجاد می کنند، در نتیجه می توانند کمبود ویتامین B6 ایجاد کنند. از جمله این داروها می توان به ایزونیازید، پنی سیلامین، هیدرالازین و تئوفیلین اشاره کرد

با کدام تست آزمایشگاهی می توانیم کمبود ویتامین B6 را تشخیص دهیم؟

برای تشخیص کمبود ویتامین B6 از تست های آزمایشگاهی زیر استفاده می شود:

1. غلظت پلاسمایی پیریدوکسال 5-فسفات: رایج ترین تست برای تشخیص کمبود ویتامین B6 است.
2. فعالیت ترنس آمیناز گلبول های قرمز
3. اندازه گیری مقدار 4-پیریدوکسیک اسید در ادرار: 4-پیریدوکسیک اسید، متابولیت ویتامین B6 است. غلظت پایین آن در ادرار نشان دهنده کمبود ویتامین B6 است.
4. اندازه گیری مقدار Xanthurenic acid (متابولیت تریپتوفان) در ادرار: در کمبود پیریدوکسین، تریپتوفان نمی تواند به نیاسین تبدیل شود. در نتیجه غلظت متابولیت آن (Xanthurenic acid) در ادرار افزایش می یابد.

خواص ویتامین B6

کمک به درمان تهوع و استفراغ دوران بارداری با مصرف ویتامین B6

در چند ماه اول بارداری حدود نیمی از زنان تهوع و استفراغ و 50 تا 80 درصد آنها تهوع را تجربه می کنند. اگر چه این شرایط، بیماری صبحگاهی شناخته می شود اما اغلب در تمام طول روز ادامه دارد. این وضعیت می تواند عملکرد اجتماعی و فیزیکی فرد را مختل کند. علائم بیماری صبحگاهی اغلب بعد از هفته 20-12 بارداری از بین می رود. ویتامین B6 به علت بی خطر بودن و عوارض جانبی کم به عنوان خط اول درمان استفاده می شود. کنگره ملی زنان و زایمان آمریکا برای رفع این مشکل مصرف mg 10-25 ویتامین B6 را 3 تا 4 بار در روز توصیه می کند. گفته می شود ویتامین B6 می تواند تهوع خفیف تا متوسط را برطرف می کند اما اثر زیادی بر استفراغ ندارد. از آنجا که این دوز بیشتر از حداکثر مقدار مجاز برای مصرف ویتامین B6 است تجویز باید تحت نظر پزشک صورت گیرد.

تاثیر ویتامین B6 بر کاهش علائم سندرم پیش از قاعدگی (PMS)

برخی مطالعات نشان می دهد که مصرف مکمل های ویتامین B6 همچون ویتامین B6 یوروویتال می تواند برخی علائم سندرم پیش از قاعدگی مانند مشکلات خلقی، تحریک پذیری، فراموشی، نفخ، اضطراب را کاهش دهد. تاثیر این ویتامین در کاهش مشکلات خلق و خو احتمالا به علت نقش این ویتامین در بیوسنتز نوروترنسمیتر است.

تاثیر ویتامین B6 در سلامت مو

وجود ویتامین B6 برای سلامت پوست و مو ضروری است. برخی مطالعات نشان داده است که استفاده از ویتامین B6 باعث افزایش رشد مو و پیشگیری از ریزش مو می شود.

کاهش خطر ابتلا به بیماری های قلبی عروقی با ویتامین B6

برخی از دانشمندان تصور می کردند که بعضی ویتامین های گروه B (ویتامین B6 و B9 فولیک اسید) می توانند با کاهش هموسیستئین (اسید آمینه ای در خون)، خطر بیماری های قلبی را کاهش دهند. تحقیقات نشان می دهد که اگر چه این مکمل ها سطح هموسیستئین خون را کاهش می دهند اما اثری بر خطر یا شدت بیماری های قلبی عروقی ندارد.

بیشتر بخوانید: همه چیز درباره فولیک اسید (ویتامین B9)

نقش ویتامین B6 در پیشگیری از سرطان

برخی مطالعات ادعا کرده اند که غلظت پایین پلاسمایی ویتامین B6 با افزایش خطر ابتلا به برخی سرطان (به خصوص سرطان کولورکتال) همراه است. اما مطالعات تا به امروز نشان نداده اند که مکمل های ویتامین B6 بتوانند در پیشگیری از سرطان یا کاهش مرگ و میر ناشی از سرطان موثر واقع شود. برای نتیجه گیری در این مورد تحقیقات بیشتری باید صورت گیرد.

اثرات ویتامین B6 بر بهبود عملکرد شناختی

برخی مطالعات نشان می دهد سالمندانی که غلظت پلاسمایی بالاتری از ویتامین B6 دارند، حافظه بهتری دارند. با این وجود به نظر نمی رسد مصرف مکمل های ویتامین B6 به تنهایی یا در ترکیب با فولیک اسید و ویتامین B12 بتواند عملکرد شناختی را در افراد سالم یا افراد مبتلا به دمانس (زوال عقل) بهبود ببخشد. مطالعات بیشتری در این زمینه باید انجام شود.

تداخلات دارویی ویتامین B6

- Altretamine دارویی است که برای درمان سرطان تخمدان استفاده می شود. پیریدوکسین ممکن است اثرات درمانی altretamine به خصوص هنگامی که در ترکیب با داروی سیس پلاتین استفاده می شود را کاهش دهد. از مصرف همزمان 2 دارو باید خودداری شود.
- استفاده همزمان از ویتامین B6 و لوودوپا (در صورت عدم استفاده از مهار کننده های دوپا دکربوکسیلاز مانند کربی دوپا) باعث کاهش اثرات درمانی لوودوپا می شود. پیریدوکسین تبدیل لوودوپا به دوپامین را افزایش می دهد. در نتیجه مقدار لوودوپایی که وارد مغز می شود کاهش می یابد. استفاده از مهار کننده های دوپا دکربوکسیلاز خطر این تداخل را از بین می برند.
- پیریدوکسین در دوزهای بالا (روزانه 80-200 mg) ممکن است متابولیسم باربیتورات ها (فنوباربیتال، پریمیدون، تیوپنتال و ...)، فنی توئین و فوس فنی توئین را افزایش دهد. مکانیسم احتمالی این تداخل، افزایش فعالیت آنزیم های کبدی توسط ویتامین B6 است.
- مکمل های ویتامین B6 ممکن است با داروی سیکلوسرین تداخل داشته باشد. سیکلوسرین آنتی بیوتیکی است که برای درمان بیماری سل استفاده می شود. مصرف همزمان دو دارو می تواند تشنج و آسیب سلولی عصبی ناشی از دارو را بدتر کند.

سوالات پرتکرار در مورد ویتامین B6

1. در دوران بارداری و شیردهی چه مقدار ویتامین B6 نیاز است؟

به طور کلی ویتامین های محلول در آب از جفت عبور می کنند. نیاز به ویتامین B6 در دوران بارداری افزایش می یابد. هر چه به ماه های آخر بارداری نزدیک می شویم غلظت پیریدوکسین در مادر کم می شود. اهمیت بالینی این موضوع هنوز مشخص نشده است.
در دوران شیردهی نیز به مقدار بیشتری ویتامین B6 نیاز است. پیریدوکسین در شیر مادر ترشح می شود و مقدار آن متغیر و وابسته به تغذیه مادر است.

2. عوارض مصرف بیش از حد ویتامین B6 چیست؟

مصرف مقدار زیادی ویتامین B6 از مواد غذایی عارضه خاصی ایجاد نمی کند، اما در مورد مصرف مکمل ها این گونه نیست. مصرف طولانی مدت دوزهای بالای مکمل های حاوی پیریدوکسین می تواند آسیب عصبی شدید ایجاد کند. سایر علائم شامل درماتوز، حساسیت به نور، سوزش سر دل، سرگیجه و تهوع می باشد. به همین جهت حداکثر مقدار مجاز برای مصرف این ویتامین در نظر گرفته شده است:

* شیر مادر، شیر خشک و غذا باید تنها منبع ویتامین B6 برای شیرخوار باشد.
 

سخن پایانی

ویتامین B6، که به عنوان پیریدوکسین نیز شناخته می شود، یک ویتامین محلول در آب است که بدن شما برای چندین عملکرد به آن نیاز دارد. بیشتر مردم از طریق رژیم غذایی خود، ویتامین B6 کافی دریافت می کنند، اما برخی از جمعیت ها ممکن است در معرض خطر کمبود آن قرار گیرند...