رژیم کتوژنیک چیست؟

چاقی و بیماری های متابولیک تبدیل به یکی از بزرگترین چالش های سلامتی جهان شده است. طبق تعریف WHO چاقی (OBESITY)، به معنای تجمع غیرعادی و اضافه چربی در بدن است به طوری که می تواند منجر به خطر سلامتی شود. یک تعریف عمومی برای چاقی، شاخص توده بدنی (BMI) است. که محاسبه آن از تقسیم وزن به کیلوگرم بر توان دوم قد به متر بدست می آید. یک فرد با شاخص توده بدنی 30 یا بیشتر به عنوان چاق و فردی با شاخص توده بدنی برابر یا بیشتر از 25 به عنوان اضافه وزن تلقی می شود.

بیشتر بخوانید: محاسبه ی کالری دریافتی روزانه

سالانه 2.8 میلیون بزرگسال از چاقی و عوارض ناشی از آن می میرند. سندرم متابولیک که شامل اختلالاتی درافزایش در قند خون، چربی خون، فشارخون و وزن بدن می باشد، بالغ بر 50 میلیون نفر در آمریکا را تحت تاثیر قرار می دهد و می تواند منجر به بخش بزرگی از مشکلات سلامتی شود. برای مبارزه با چاقی، رژیم های بسیاری پدید آمده اند که تعداد کمی از آنها از نظر علمی تایید می شوند. از این بین رژیم کتوژنیک بوسیله مطالعات علمی به خوبی حمایت می شود. 
رژیم کتوژنیک یک رژیم با کربوهیدارت کم و چربی بالاست که ویژگی های منحصر به فردی دارد. مقالات بسیاری بر تاثیر گذاری این نوع رژیم ها بر کاهش وزن تاکید کرده است. همچنین مقالاتی بر تاثیر مثبت این رژیم در بهبود دیابت، سرطان، صرع و آلزایمر تاکید داشته است.

رژیم کتوژنیک چیست؟
این رژیم شامل کاهش شدید کربوهیدارت و جایگزینی آن با چربی می شود. این کاهش شدید بدن شما را در شرایط متابولیکی به نام کتوزیس قرار می دهد. در کتوزیس که یک شرایط متابولیک طبیعی است، بدن کتون بادی ها را از چربی تولید می کند و از آنها برای تولید انرژی استفاده می کند. در شرایط کتوزیس (تولیدکتون بادی ها) علاوه بر کاهش شدید وزن، می توانیم شاهد کاهش تشنج در بیماران مبتلا به صرع باشیم. شرایط کتوزیس، علاوه بر رژیم های بسیار کم کربوهیدارت؛ در بارداری، نوزادی و گرسنگی های طی روزه داری نیز رخ می دهد. برای ورود به شرایط کتوزیس، فرد می بایست روزانه کمتر از 20-50 گرم کربوهیدرات استفاده کند که این اتفاق مستلزم حذف برخی مواد از جمله غلات، شکلات ها و نوشیدنی های غیر الکلی از رژیم غذایی است. در رژیم های کم کربوهیدرات، هورمون انسولین کاهش می یابد و اسیدهای چرب از ذخایر چربی بدن در مقادیر بالا آزاد می شود و این چربی ها در مسیر کبدی به کتون بادی ها تبدیل شده و برای تولید انرژی استفاده می شوند. 

یک اشتباه رایج در میان مردم این است که سلول های مغزی بدون کربوهیدرات های رژیمی قادر به ادامه فعالیت نیستند. در حقیقت سوخت ترجیحی سلول های مغزی گلوکز است و بعضی سلول های مغزی فقط می توانند از گلوکز به عنوان سوخت استفاده کنند. در رژیم کتوژنیک بخش عمده ای از سلول های مغزی توانایی استفاده از کتون ها را برای تولید انرژی مورد نیاز خود دارند. آن دسته از سلول هایی که تنها به گلوکز نیاز دارند نیز از طریق گلوکونئوژنز (تبدیل پروتئین به گلوکز) می توانند به این مواد دسترسی داشته باشند. در نتیجه ترکیب کتوزیس و گلوکونئوژنز می تواند در رژیم های بسیار کم کربوهیدارت تامین کننده انرژی سلول های مغزی باشد.

تاثیرات بر کاهش وزن:
رژیم کتوژنیک یک رژیم کاهش وزن علمی است که در بعضی مقالات حتی بر تاثیر گذاری بیشتر آن نسبت به رژیم های کم چرب تاکید شده است. در یک مطالعه که به بررسی 120 فرد چاق پرداخت و آنها را در دو گروه رژیم کم کربوهیدارات و رژیم کم چرب قرار داد و به این نتیجه رسید که در مقایسه با یک رژیم کم چرب، افراد چاق بایک رژیم کم کربوهیدرات کاهش وزن بیشتری را تجربه کردند. همچنین این افراد کاهش سطوح تری گلیسیرید بیشتری را تجربه کردند.
در یک مطالعه دیگر، تاثیر 2.2 برابری کاهش وزن از طریق رژیم کتوژنیک در مقایسه با رژیم های محدود از کالری و کم چرب نشان داد. 
همچنین گزارشات نشان داده است که افراد در رژیم کتوژنیک احساس گرسنگی کمتر و انرژی بیشتری را به دلیل وجود حالت کتوزیس داشته اند. به همین دلیل در رژیم کتوژنیک دلیلی برای شمارش کالری وجود ندارد. از طرفی پیش از این افراد بر این باور بودند که رژیم های پرجرب در ایجاد بیماری های قلبی و عارضه های سلامتی موثرند. ولی در دهه اخیر افراد به این نتیجه رسیده اند که رژیم های کم کربوهیدرات تاثیر بیشتری در درمان بیماری های غیر واگیر از جمله چاقی دارد.

ویژگی های رژیم کتوژنیک در کاهش وزن:
1-دریافت بالاتر پروتئین              
2-حذف مواد غذایی ---> محدودیت دریافت کربوهیدرات ---> کاهش تنوع غذایی ---> کاهش دریافت کالری                     
3-گلوکونئوزنز ---> تبدیل پروتئین و چربی به کربوهیدرات برای تامین سوخت انرژی
4-سرکوب اشتها ---> ایجاد تغییرات مثبت در هورمون های گرسنگی مانند لپتین و گرلین در جهت ایجاد احساس سیری
5-بهبود حساسیت به انسولین 
6-کاهش ذخایر چربی ---> نقش رژیم کتوژنیک در کاهش لیپوژنز (تبدیل قند به چربی)
7-افزایش سوخت و ساز چربی ---> در پی ایجاد حالت کتوزیس

عوارض و مضرات کتوژنیک:    
این رژیم به طور کلی شامل عوارضی از جمله سردرد، ضعف، یبوست، تهوع و استفراغ می شود.
در جریان شکستن چربی ها، بدن کتون بادی ها را تولید می کند که دفع این مواد باعث ادرار بیشتر می شود، که این امر منجر به از دست دادن آب بدن (دهیدره شدن) و بروز علائم مشابه آنفلونزا مانند خستگی، گیجی، تهوع و تحریک پذیری و درد عضلانی می شود. همچنین ادرار مکرر باعث از دست دادن الکترولیت ها می شود که این نیز، باعث افزایش این علائم می شود. برای اغلب افراد این علائم نهایت یک هفته به طول می انجامد. 
دهیدره شدن ناشی از رژیم کتوژنیک، باعث آسیب کلیوی و سنگ کلیه می شود. همچنین دهیدراسیون باعث بی نظمی ضربان قلب نیزمی شود چرا که الکترولیت ها برای ضربان طبیعی قلب ضروری هستند. کمبود الکترولیت ها منجر به ضربان قلب نامنظم و کشنده می شود.   

بیشتذر بخوانید: رژیم های کم کربوهیدرات/پر پروتئین

الگوهای رژیمی YO-YO : در برخی از موارد رژیم  کتوژنیک می تواند منجر به حالت YO-YO شود چرا که ماندن روی این رژیم محدود سخت است و افراد به دلیل محدودیت ها، به طور مرتب از رعایت این رژیم سرباز می زنند. 
 از دیگر عوارض کتوژنیک شامل تنفس بد، خستگی، یبوست، دوره های قاعدگی نامنظم، کاهش تراکم استخوانی و اختلالات خواب می شود. برخی از مطالعات افزایش و برخی از مطالعات کاهش کلسترول خون را نشان داده اند، اما از تاثیرات طولانی مدت آن اطلاعی در دست نیست. 

انواع رژیم کتوژنیک: 
1-رژیم کتوژنیک استاندارد (SKD): یک رژیم بسیار کم کربوهیدرات، با پروتئین متوسط و بسیار پرچرب است. شامل 70-75% چربی، 20% پروتئین، و حدود 5-10% کربوهیدرات می شود. که شامل 20-50 گرم در کربوهیدرات، 40-60 گرم از پروتئین و بدون هیچ محدودیتی برای چربی می شود. چربی در این رژیم می بایست بیشترین میزان کالری را شامل شود. همچنین هیچ محدودیتی برای میزان انرژی مورد نیز در فردی به فرد دیگر وجود ندارد. در این نوع رژیم های کتوژنیک می بایست میزان زیادی از سبزیجات به خصوص سبزیجات غیرنشاسته ای (حاوی میزان کمی از کربوهیدرات) حضور داشته باشد. 

2-رژیم کتوژنیک بسیار کم کربوهیدرات (VLCKD): این نوع رژیم کوژنیک بسیار کم کربوهیدرات است و در بیشتر مواقع سخت گیرانه تر از رژیم کتوژنیک استاندارد است. 
3-رژیم کتوژنیک فرموله شده:  این نوع رژیم کتوژنیک را استیو فینی (Steve Phiney) که یکی از سردمداران رژیم کتوژنیک بود، به افراد معرفی کرد. تفاوت این نوع رژیم بر خلاف رژیم استاندارد، رسیدن به نسبت های دقیق برای رسیدن به اندازه های دقیق ماکرونوترینت ها است که بهترین شانس برای وقوع کتوزیس را ایجاد می کنند.
4-رژیم کتوژنیک MCT: این رژیم نیز از قواعد رژیم کتوژنیک استاندارد پیروی می کند ولی تمرکزش بر استفاده از تری گلیسیرید های متوسط شاخه (MCT)، برای فراهم کردن بخش زیادی از چربی های رژیمی است. MCT ها در روغن نارگیل وجود دارد و به صورت تجاری نیز وجود دارد. 
رژیم های کتوژنیک MCT در درمان صرع نیز استفاده می شوند زیرا مصرف MCT باعث می شود که فرد به رغم مصرف کربوهیدرات و پروتئین همچنان در شرایط کتوزیس باقی بماند. MCT ها قادر به تولید کتون بادی ها بیشتری نسبت به تری گلیسیرید های بلند شاخه موجود در رژیم غذایی هستند.
البته در نظر داشته باشید که MCT ها در صورت مصرف خودسرانه و زیاد می توانند منجر به ناراحتی های شکمی و اسهال شوند. برای جلوگیری از این مورد می بایست وعده ها در تعادلی از MCT و سایر چربی های باشد. 
5-رژیم کتوژنیک محدود از انرژی: این رژیم نیز از نظر نسبت ها مشابه رژیم استاندارد است با این تفاوت که در این رژیم کالری به یک میزان معین محدود می شود. اگرچه برخی مطالعات به تاثیر گذاری رژیم کتوژنیک فارغ از محدودیت کالری تاکید کرده اند. چرا که تاثیر سیری رژیم کتوژنیک به دلیل ایجاد کتوزیس به خودی خود باعث کاهش اشتها می شود. 
6-رژیم کتوژنیک دوره ای: این رژیم به این صورت است که دو روز بارگیری کربوهیدرات با مصرف مقادیر بالای کربوهیدرات و پنج روز به شکل رعایت رژیم کتوژنیک استاندارد رخ می دهد. این رژیم اغلب به ورزشکاران جهت جایگزینی کربوهیدرات از دست رفته طی ورزش و تکمیل ذخایر گلیکوژن کمک می کند. 
7-رِژیم کتوژنیک هدفمند: در این نوع از رژیم افراد مجاز به استفاده از کربوهیدرات در طی وعده های ورزشی هستند. 
8-رژیم کتوژنیک پرپروتئین: در این نوع رژیم؛ پروتئین نزدیک به 35%، چربی60% و کربوهیدرات 5% را تشکیل می دهد. محققان این شکل از رژیم را برای کاهش وزن توصیه می کنند. 
در مجموع رژیم کتوژنیک یک رژیم با محدودیت های زیادی است که به دلیل تفاوت نسبت به رژیم های رایج کم چرب می تواند باعث ایجاد کاهش وزن های سریع در افراد شود.