در این مقاله به بررسی بیشفعالی به عنوان یکی از رایجترین اختلالات در کودکان و نوجوانان میپردازیم و راههای مدیریت آن را از دیدگاه طب ایرانی بررسی میکنیم.
نویسنده: دکتر نیوشا اسماعیل زاده
تحریریه داروکده
آخرین به روزرسانی:
11 دی 1403
آیا این مطلب برای شما مفید بود؟
11 دی 1403
271
درمان بیشفعالی در طب سنتی
بیشفعالی یا اختلال توجه و بیشفعالی (ADHD) یکی از اختلالات شایع دنیای امروز در کودکان، نوجوانان و بزرگسالان است که میتواند به مشکلاتی در یادگیری، روابط اجتماعی و رفتار منجر شود. امروزه با افزایش ساعتهای استفاده از گوشی همراه، تبلت و رایانه و انجام بازیهای رایانهای، کودکان و نوجوانان بیشتری علائم بیشفعالی و اختلال توجه را از خود نشان میدهند. مصرف غذاهای فست فودی و افزایش سرعت زندگی نیز مزید بر علت است.
طب ایرانی یکی از انوع طبهای سنتی و مکمل است که با اصلاح تغذیه، سبک زندگی، تنظیم خواب، توجه به محیط استراحت و زندگی و دعوت به ورزش این اختلال را مدیریت میکند. افراد مبتلا به این اختلال نسبت به سایر افراد آستانه تحریک پایینتری دارند در نتیجه کوچکترین صدا و یا حرکت توجه آنها را به خود معطوف میکند. باید توجه داشت که بیشفعالی اختلالی پیچیده است که به درمانهای چندوجهی نیاز دارد. طب سنتی ایرانی با بهرهگیری از روشهای طبیعی و سالم، به بهبود کیفیت زندگی کودکان، نوجوانان و بزرگسالان مبتلا به این اختلال کمک میکند.
آنچه در این مقاله خواهید خواند:
مدت زمان تقریبی مطالعه: 10 دقیقه
ویرایش و نظارت علمی:
دکتر روجا رحیمی، متخصص داروسازی سنتی، استاد دانشکده طب ایرانی دانشگاه علوم پزشکی تهران
رییس مرکز رشد طب و داروسازی سنتی و فرآوردههای طبیعی
بیشفعالی در کودکان یک وضعیت رفتاری است که اغلب با اختلال کمتوجهی/بیشفعالی (ADHD) همراه است. این وضعیت با حرکات بیش از حد، تکانشگری و دشواری در حفظ توجه مشخص میشود. کودکان بیشفعال ممکن است بیقرار و ناتوان از نشستن در موقعیتهایی که انتظار میرود، به نظر برسند. این رفتار میتواند تأثیر قابل توجهی بر تعاملات اجتماعی، عملکرد تحصیلی و روابط خانوادگی آنها بگذارد. بیشفعالی معمولاً در دوران کودکی بروز میکند و علائم آن اغلب قبل از سن ۱۲ سالگی قابل مشاهده است.
در مجموع، درک بیشفعالی در کودکان نیاز به رویکردی جامع دارد که بتواند عوامل بیولوژیکی، محیطی و روانشناختی را در نظر بگیرد. شناسایی و مداخله زودهنگام برای مدیریت مؤثر علائم ضروری است.
بیشفعالی میتواند در اشکال مختلفی بروز کند، سه نوع بیشفعالی اصلی وجود دارد:
نوع غالباً بیشفعال-تکانشی: این نوع با سطوح بالای فعالیت و رفتارهای تکانشی بدون بیتوجهی مشخص میشود. کودکان ممکن است به طور مکرر صحبت دیگران را قطع کنند، در رعایت نوبت خود مشکل داشته باشند و بیش از حد صحبت یا حرکت کنند.
نوع غالباً بیتوجه: این کودکان در حفظ تمرکز بر روی وظایف خود مشکل دارند و ممکن است به راحتی حواسشان پرت شود یا فراموشکار باشند. این دسته از کودکان معمولا بیشفعالی حرکتی ندارند.
نوع ترکیبی: این نوع شامل علائم هر دو دسته بیشفعال-تکانشی و بیتوجه است. کودکان با نوع ترکیبی چالشهای قابل توجهی در تنظیم توجه دارند و رفتارهای تکانشی و حرکت بیش از حد، از خود نشان میدهند.
هر نوع بیشفعالی چالشهای منحصر به فردی برای کودکان و مراقبان آنها ایجاد میکند. بروز این رفتارها میتواند بسته به عوامل محیطی مانند محیطهای کلاس درس یا روابط خانوادگی متفاوت باشد. درک این انواع امکان مداخلات متناسب برای کمک به مدیریت مؤثر علائم را فراهم میکند.
علل بیشفعالی چندوجهی است و شامل ترکیبی از عوامل ژنتیکی، نوروبیولوژیکی، محیطی و تربیتی میشود. تحقیقات نشان میدهد که ژنتیک در بوجود آمدن این اختلال نقش مهمی ایفا میکند.
عوامل محیطی نیز در ایجاد بیشفعالی نقش دارند. مادرانی که در دوران بارداری خود تنباکو، الکل و مواد محرک مصرف میکنند با احتمال بالاتری نوزادان بیشفعال به دنیا میآورند. علاوه بر این، وزن کم هنگام تولد، زایمان زودرس و قرارگیری در معرض سموم محیطی مانند سرب به عنوان عوامل خطر شناخته میشوند.
تشخیص بیشفعالی معمولا در دوران کودکی انجام میشود و عوامل نوروبیولوژیکی، محیطی، میزان تنش و استرس مادر در هنگام بارداری و مصرف داروها و مواد محرک توسط وی میتواند منجر به تولد نوزاد بیشفعال شود. به علاوه نقش محیط خانواده، تربیت فرزندان و میزان آرام بودن و یا وجود ناآرامی در خانوادهها در بروز بیشفعالی نقش دارد.
شناسایی علائم بیشفعالی در نوزادان معمولا دشوار است. با این حال، بعضی رفتارها میتواند افزایش سطح فعالیت یا تکانشگری را در مقایسه با سایر همسالان نشان دهد. علائم رایج شامل موارد زیر است:
حرکت بیش از حد: نوزاد در زمان فعالیتهای نشسته نیز میزان حرکت قابل توجه دارد.
مشکل در آرام شدن: نوزاد ممکن است با خوابیدن یا فعالیتهای آرام مشکل داشته باشد و در برابر در آغوش گرفتن یا بغل گرفته شدن مقاومت کند.
تکانشگری: حرکات تکانشی میتواند به صورت تلاش برای برداشتن اشیاء بدون در نظر گرفتن عواقب یا ایمنی باشند.
سطوح بالای انرژی: این نوزادان ممکن است نسبت به دیگر نوزادان هم سن خود، انرژی بیشتری داشته باشند و به طور مکرر لگد بزنند یا دستانشان را با شدت تکان دهند.
پایین بودن آستانه تحریک حسی: این نوزادان نسبت به همسالان خود، به محرکهایی مانند صدا یا لمس واکنشهای قویتری نشان میدهند.
کودکان بیشفعال معمولاً مجموعهای از رفتارها را بروز میدهند که بر عملکرد روزانه آنها در خانه و مدرسه تأثیر میگذارد. علائم کلیدی شامل موارد زیر است:
حرکت بیش از حد: کودکان ممکن است نتوانند در طول وعدههای غذایی یا زمان کلاس به طور ثابت بنشینند. آنها ممکن است به طور مداوم دستوپا بزنند یا به طور مکرر از جا بلند شوند.
تکانشگری: شامل قطع کردن مکالمات یا فعالیتها بدون رعایت نوبت خود است. آنها به سوالات قبل از کامل شدن، پاسخ میدهند.
مشکل در توجه: این کودکان به دلیل عدم توانایی در تمرکز، در انجام وظایف روزانه خود مشکل دارند.
بیقراری: آنها اغلب حتی در فعالیتهای آرام نیز بیقرار به نظر میرسند و آن را به صورت ضربه زدن به انگشتان یا تکان دادن پاها در حین نشستن نشان میدهند.
پرحرفی: کودکان بیشفعال تمایل به صحبت کردن بیش از حد دارند و اجازه صحبت به سایرین نمیدهند.
البته تشخیص بیشفعالی در صورتی قطعی میشود که تاثیر قابل توجه بر درس و روابط اجتماعی باشد.
علائم بیشفعالی در کودکان میتواند تا بزرگسالی نیز ادامه پیدا کند. این علائم شامل بی قراری، پایین بودن آستانه تحریک، پرشنوایی، نوسانات خلقی، مشکل داشتن در تمرکز بر کارهای روزمره، عدم سازماندهی وظایف و مسئولیتها و گرفتن تصمیمات شتابزده بدون در نظرگرفتن عواقب بلندمدت آن است.
افراد بیشفعال معمولاً ویژگیهای مشترکی دارند که آنها را از همسالانشان متمایز میکند. به عنوان مثال آنها معمولاً در طول روز سطوح انرژی بالاتری از خود نشان میدهند. تمایل آنها به تصمیمگیری تکانشی باعث میشود که به سرعت عمل کنند بدون اینکه عواقب احتمالی را در نظر بگیرند. بسیاری از آنها در حفظ توجه بر روی وظایف مشکل دارند و از کاری به کار دیگر میروند بدون آن که هیچ یک را به پایان برسانند. افراد بیشفعال اغلب در نشستن در طول جلسات یا فعالیتهای آرام با چالشها مواجه میشوند. به علاوه تکانشگری آنها میتواند به دشواری در ایجاد روابط اجتماعی منجر شود، زیرا دائما مکالمات را قطع میکنند و اغلب شنوندههای خوبی نیستند.
تحقیقات نشان میدهد که بین بیشفعالی و پرخاشگری ارتباط مشخصی وجود دارد. افراد بیشفعال معمولاً رفتارهای تکانشی را نشان میدهند که میتواند در مواجهه با ناکامی یا تحریک، به اعمال پرخاشگرانه منجر شود. واکنش این افراد به چالشها و موضوعات اغلب اغراق آمیز است و کمتر میتوانند با کنترل احساسات، کنش متعادل و منطقی داشته باشند. این افراد در شرایط تحریک کننده، با صدای بلند صحبت میکنند که گاها میتواند به فریاد تبدیل شود.
تحقیقات جدید نشان میدهد که بیشفعالی و بلوغ زودرس میتوانند ارتباط نزدیکی داشته باشند. به دلیل سطوح بالای ترشح هورمونهای استرس مانند کورتیزول که ساختاری شبیه هورمونهای جنسی دارند و همچنین حساستر بودن این کودکان به اطلاعاتی که از محیط خود دریافت میکنند، احتمال بروز بلوغ زودرس در کودکان بیشفعال بالا است. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد هورمون کورتیزول میتوانید به مقاله "کورتیزول چیست؟ با معرفی بهترین قرص کورتیزول" تالیف و ترجمه سرکار خانم دکتر شیدا احمدی کولایی مراجعه نمایید. قابل ذکر است که بیشفعالی در طب ایرانی با گرم بودن مزاج در ارتباط است که این خود به تسریع بلوغ در کودکان گرم مزاج منجر میشود.
گفته میشود بین بیشفعالی و شب ادراری در کودکان ارتباط وجود دارد. این امر میتواند به دلیل تحریکپذیرتر بودن این کودکان نسبت به عوامل تنشزای محیط و تفاوتهای نوروبیولوژیکی آنها باشد که بر مکانیسمهای کنترل ادرار و اعصاب اسفنگتر مثانه تاثیر میگذارد. شب ادراری هنگام تغییرات محیط استراحت کودکان و یا وارد آمدن تنش مضاعف در محیط خانوادگی و یا تحصیل آنها، افزایش مییابد. باید توجه داشت که در این حالت، والدین باید از برخورد مستقیم با کودکان و تنبیه آنها پرهیز کنند و با مشورت پزشک متخصص، راه حل مناسب را پیدا کنند. قطره هایپیران تولید شرکت داروسازی پورسینا، از عصاره گیاه هوفاریقون تشکیل شده است و میتوان در کودکان بالای 3 سال برای کنترل شب ادراری کودکان استفاده شود.
ارزیابی بیشفعالی در کودکان معمولاً شامل پرسشنامههای استاندارد شده ارزیابی رفتاری است که توسط والدین و یا معلمان تکمیل میشود. پرسشنامههای رایج شامل موارد زیر است:
مقیاس ADHD Rating Scale-IV برای کودکان پیش دبستانی 3 تا 6 سال
پرسشنامه Vanderbilt برای کودکان 6 تا 12 سال
پرسشنامه SNAP-IV برای کودکان و نوجوانان 6 تا 18 سال
پرسشنامه Conners-III برای کودکان و نوجوانان 6 تا 18 سال
آزمون برای تشخیص بیشفعالی در بزرگسالان معمولاً شامل مصاحبههای بالینی همراه با پرسشنامههای خوداظهاری استاندارد شده است که بهطور خاص برای جمعیت بزرگسالانی که علائم بیشفعالی بزرگسالی را نشان میدهند، طراحی شده است. ADHD Self-Report Scale (ASRS-v1.1) یکی از این ابزارهاست که با مشارکت سازمان جهانی بهداشت تنظیم شده است.
استفاده از این ابزارها به داشتن دید بهتر درباره عملکرد فرد در زمینههای مختلف زندگی کمک میکند و دقت تشخیص را افزایش میدهد.
خود بیشفعالی به طور ذاتی اختلال خطرناکی نیست، اما در صورت عدم مدیریت، میتواند منجر به چالشهای قابل توجهی شود که بر ایمنی و سلامت کودکان در طول زمان تأثیر میگذارد. از اصلیترین چالشها در مواجه با این کودکان میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
رفتارهای پرخطر: رفتارهای این کودکان اغلب با اقدامات تکانشی مرتبط است که برخی از آنها را به سمت موقعیتهای بالقوه خطرناک مانند دویدن به سمت خیابان سوق میدهد.
مشکلات تحصیلی: دشواری در تمرکز بر روی تکالیف و کلاسهای درس میتواند افت تحصیلی را به دنبال داشته باشد.
انزوا/درگیری اجتماعی: این کودکان به طور مداوم دشواریهایی در تنظیم رفتار خود دارند که میتواند منجر به از خود راندن همکلاسیها شود.
آگاهی از این چالشها میتواند به مدیریت بهتر شرایط کمک کند.
تحقیقات نشان میدهند که یکی از دلایل به وجودآمدن بیشفعالی، ژنتیک است. اگر یکی از والدین یا بستگان نزدیک کودک دارای بیشفعالی باشد، احتمال بروز اختلال افزایش مییابد. بیشفعالی نتیجه ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی است. در دنیای امروز با افزایش سرعت زندگی، کودکان به طور دائم در معرض تکنولوژی، بازیهای کامپیوتری و محیط تنشزای خانواده و مدرسه قرار دارند که همه اینها میتواند احتمال بروز علائم بیشفعالی را افزایش دهد.
به طور کلی میتوان گفت بین بیشفعالی و تشنج رابطه علت و معلولی وجود ندارد. اما به دلیل پایین بودن آستانه تحریک اعصاب در این افراد و نحوه کارکرد متفاوت نورونها، ممکن هست هر دو عارضه هم زمان بروز پیدا کنند.
برای کاهش احتمال بروز علائم بیشفعالی در کودکان لازم است از دوران بارداری، خانوادهها تدابیری مناسب بیاندیشند. یکی از این تدابیر، عدم مصرف الکل، سیگار و سایر مواد محرک در دوران بارداری و حتی بعد آن است. این داروها تاثیر منفی بر رشد مغز جنین و کودک دارد. به علاوه، حفظ یک رژیم غذایی متعادل غنی از مواد مغذی ضروری برای حمایت از رشد مناسب و عملکرد مغز جنین لازم است. مصرف پروتئین و سبزیجات با طبع متعادل و گرم و پرهیز از مصرف ادویه جات تند از جمله تدابیر غذایی هستند. همچنین توصیه میشود مادران باردار از مصرف نوشیدنیهای کافئین دار پرهیز کنند. برای کاهش سطح استرس و تنش و همچنین کاهش مشکلات دوران بارداری مانند یبوست، بهتر است پیادهروی در هوای پاکیزه به مدت 15 الی 20 دقیقه، در برنامه روزانه قرار گیرد. همچنین استفاده مداوم از گوشی همراه، رایانه شخصی و یا روشن نگه داشتن مداوم اینترنت وای-فای توصیه نمیگردد.
برای کنترل بیشفعالی در کودکان و بزرگسالان لازم است همه افراد خانواده آگاهی لازم را کسب کنند. والدین کودکان بیشفعال باید صبور و آگاه باشند و از ایجاد تنش و تنبیه کودک به دلیل رفتار نامناسب و یا افت تحصیلی، پرهیز کنند. محدود کردن بازیهای رایانه ای و فیلمهای اکشن یکی دیگر روشهای کنترل بیشفعالی است. همچنین برنامههای ورزشی منظم میتواند به افراد بیشفعال در کودکی و بزرگسالی کمک کند. مصرف غذاهای پرادویه و تند، نوشیدنیهای کافئین دار، مواد محرک و غذاهایی با طبع بسیار گرم مانند ارده و شیره خرما توصیه نمیشود. اما شیره توت، عسل، بادام شیرین و مربای گل محمدی توصیه میگردد.
توصیه اکید، آگاه سازی معلمان از شرایط کودک است. به علاوه به بزرگسالان بیشفعال نیز توصیه میشود راجع به شرایط و احساسات خود با کارفرما و یا همکاران، گفت و گو داشته باشد.
انتخابهای غذایی نقش مهمی در مدیریت علائم مرتبط با اختلال بیشفعالی دارند. به ویژه مصرف مواد مغذی که بر سلامت مغز و عملکرد آن تأثیر دارد باید جدی گرفته شود. به عنوان مثال اسیدهای چرب امگا 3 که در ماهی وجود دارد به همراه غلات، میوههایی مانند سیب، انار و گلابی، ویتامینها و مواد معدنی، شیره توت، سبزیجات و سالاد و بادام شیرین و مویز بسیار توصیه شده است.
بیشفعالی یک اختلال نورولوژیک زمینه ای است که معمولا تا پایان عمر همراه فرد است. اما در دوران کودکی که مزاج فرد گرم و تر است بیشتر خود را نشان میدهد. این علائم در دوره نوجوانی و جوانی نیز به دلیل گرمی مزاج دیده میشود. در دوره میانسالی با کاهش گرمی مزاج، علائم تعدیل میشوند اما هم چنان ممکن است تحریک پذیری فرد به محرکهای حسی زیاد باشد و یا این افراد نتوانند در مواجهه با سایرین، احساسات خود را کنترل و یا بیان کنند. آگاهی فرد نسبت به شرایط خود و همچنین بهره بردن از مشاورهی رفتاری میتواند به مدیریت هر چه بیشتر علائم کمک کند.
در طب سنتی ایرانی، راهکارهای متعددی برای کنترل بیشفعالی وجود دارد. مهمترین آنها اصلاح سبک زندگی با رعایت توصیههای تغذیه ای، ورزش منظم، خواب کافی، دوری از تنش و تنفس در هوای پاکیزه است. توصیههای تغذیه ای شامل این موارد است: مصرف بادام و مویز در دوران تحصیل، به عنوان ترکیبی که اثرات مشابه متیل فنیدیت دارد، مصرف شیره توت، کره، عسل، مربا و غلات در وعده صبحانه، مصرف میوههایی مانند سیب، انگور، گلابی و انار، مصرف سالاد، آب کافی و پروتئین.
مصرف نوشیدنیهای محرک مانند قهوه، غذاهای گرم و پرادویه، کاکائو، شیرینیجات و غذاهای فست فودی توصیه نمیگردد.
ورزش منظم، روغن مالی عضلات با روغن بادام و استحمام روزانه توصیه میگردد. چکاندن قطره روغن بنفشه و بادام شیرین نیز میتواند به آرامش بیشتر فرد و خواب بهتر کمک کند.
علاوه بر توصیههای گفته شده، برای افراد بیشفعال، داروهای گیاهی و مکملهایی فرموله شده است که میتواند به افزایش دقت و تمرکز آنها کمک کند. شربت نوما تولید شده در شرکت سنابل دارو، یکی از داروهای گیاهی است که اختصاصا برای کودکان بیشفعال از عصاره کاهو فرموله شده است. این دارو میتواند به کنترل رفتارهای تکانشی و بهبود خواب کودک کمک کند. داروی گیاهی بعدی، کپسول اتنساف شرکت سمانیک سلامت گستر است که با دارا بودن عصاره زعفران میتواند به کاهش روند اختلال بیشفعالی و افزایش تمرکز و توجه کمک کند. ساشه اتنتین 3 تولید شرکت جهان فارمد آریا، با داشتن ال-فسفوسرین، گلوتامین و ویتامین ب12 به بهبود عملکرد نورونها و افزایش دقت و توجه در کودکان بیشفعال کمک میکند.
در مدیریت بیشفعالی در کودکان و بزرگسالان، معمولا ترکیبی از مداخلات رفتاری، حمایت آموزشی و دارو، به کار گرفته میشود. طب سنتی ایرانی نیز با تاکید بر اصلاح سبک زندگی و حمایت اعضای خانواده به مدیریت هر چه بیشتر بیشفعالی کمک میکند.
تیم علمی مجله داروکده با هدف افزایش آگاهی و سلامت جامعه و ارائه اطلاعات علمی و بهروز، به تدوین و انتشار مقالات معتبر در زمینههای مرتبط با داروها، مکملها و سلامت میپردازد. در دنیای امروز که اطلاعات به سرعت منتشر میشود، دسترسی به اطلاعات صحیح و معتبر اهمیت زیادی دارد. این تیم با استفاده از منابع علمی معتبر و تحلیلهای دقیق، تلاش میکند مطالبی را ارائه دهد که به بهبود کیفیت زندگی افراد کمک کند.
تیم داروکده همچنین بر نکات ایمنی و روشهای صحیح مصرف تمرکز دارد تا خطرات ناشی از مصرف نادرست یا بیش از حد مکملها را کاهش دهد. بسیاری از افراد به دلیل نداشتن اطلاعات کافی، ممکن است خودسرانه اقدام به مصرف مکملها کنند که میتواند عوارض متعددی به همراه داشته باشد. بنابراین، تیم داروکده با ارائه راهنماییهای علمی و دقیق، به کاربران این امکان را میدهد تا با اطمینان از محصولات طبیعی و مکملها استفاده کنند. همچنین داروخانه آنلاین، به عنوان اولین و معتبرترین وبسایت تامین کننده مکملها و فرآوردههای آرایشی- بهداشتی به صورت شبانه روزی در دسترس شما بزرگواران قرار دارد. امید است مقاله حاضر، موردتوجه شما قرار گرفته باشد.
پرسش و پاسخ
ثبت دیدگاه
پیام به صورت خصوصی ثبت گردد
منابع:
مقالات مرتبط
مجله داروکده یک مجله اینترنتی است که شما را در امر آشنایی، تهیه و مصرف صحیح محصولات سلامت محور یاری میرساند.
استفاده از مطالب مجله داروکده فقط برای مقاصد غیرتجاری و با ذکر منبع و درج لینک بلامانع است . کلیه حقوق این مجله به وب سایت داروکده تعلق دارد