هر چیزی که لازم است درباره مصرف و نگهداری داروها بدانید

تشخیص بیماری و تجویز داروی مناسب برای کنترل و بهبود آن یکی از مهم ترین مراحل درمان است. اما مسلما نحوه درست مصرف دارو در روند بهبودی بیمار تاثیر بسیار مهمی دارد و چنانچه بیمار دارو را به درستی مصرف نکند تشخیص درست و تجویز داروی مناسب فایده ای به حال وی ندارد.  خطاهای مختلفی ممکن است در رابطه با مصرف دارو پیش بیاید که مهم ترین آنها شامل موارد زیر می باشد.
- مصرف داروی اشتباه
- مصرف زیاده از حد دارو
- مصرف همزمان داروهایی که با هم تداخل مصرف دارند.
- عدم رعایت زمان درست مصرف دارو
اشتباهات و خطاها در مصرف داروها بسیار شایع تر از آن چیزی است که شما فکر می کنید. آگاهی از نحوه صحیح مصرف دارو، شرایط مناسب برای نگهداری دارو و آگاهی از اقدامات لازم در صورت مصرف بیش از حد دارو به طور تصادفی نکات بسیار مهم و ضروری هستند.

نکات اولیه و مهم در رابطه با مصرف داروها
بروشورهای داروها دارای نکات زیادی می باشند اما در برخی موارد لازم است بیمار زمانی را برای خواندن آنها صرف کند. در هنگام خواندن بروشور داروها لازم است به موارد زیر دقت کنید:
- نام دارو و توجه به ترکیبات آن (در صورتی که دارو متشکل از چند ماده دارویی باشد).
- اینکه این دارو برای چه بیمارانی تجویز می شود.
- مقدار مصرف دارو
- نحوه مصرف دارو اعم از بلعیدنی، جویدنی، استعمال خارجی مثل کرم ها، استنشاقی، قطره های گوش و چشمی و مواردی از این قبیل.
- دانستن این نکته که لازم است دارو همراه با غذا مصرف شود و یا با معده خالی
- نحوه و شرایط نگهداری دارو مثلا در یخچال، در جای خشک و خنک، دور از تابش نور و موارد دیگر.
- تاریخ انقضای دارو (برخی از داروها در صورت مصرف پس از تاریخ انقضا مشکلی برای بیمار ایجاد نمی کنند فقط اثر آنها کم می شود و بعضی داروها نباید پس از انقضای تاریخ مورد مصرف قرار گیرند به طور کلی توصیه می شود که هیچ دارویی را که تاریخ انقضای آن گذشته را مصرف نکنید.)
- اثرات جانبی: بهتر است از اثرات جانبی شایع دارو آگاه باشید.
- تداخلات مصرف: مصرف هم زمان برخی داروها با یکدیگر ممنوع است همچنین مصرف برخی داروها همزمان با الکل و موارد مشابه نیز می تواند خطرناک باشد.

نکاتی در مورد کپسول ها
بهتر است کپسول را در انتهای زبان قرار داده و به همراه آب قورت دهید. توصیه می شود که محتویات داخل کپسول را خالی نکنید تا به صورت پودر با آب یا آبمیوه بخورید. این کار اشتباه است زیرا برخی از کپسول ها طوری طراحی شده اند که در بخش مشخصی از دستگاه گوارش آزاد شوند و یا محتویات آنها به مرور خارج شده تا اثرات لازم را داشته باشند. بنابراین در صورتی که محتویات کپسول مستقیما مورد مصرف قرار گیرند ممکن است دارو اثرات لازم را نداشته باشد.

نکاتی در مورد داروهای مایع
ابتدا لازم است برچسب دارو را مطالعه نمایید. چنانچه روی آن عبارت " قبل از مصرف به خوبی تکان دهید" نوشته شده بود لازم است حتما این کار را انجام دهید. بهتر است برای مصرف داروهای مایع از پیمانه داخل جعبه استفاده کنید زیرا ممکن است هنگام استفاده از قاشق های موجود در منزل دوز مناسب دارو رعایت نشود. این نکته به خصوص در مورد داروهایی مثل آنتی بیوتیک ها لازم است رعایت شود زیرا دوز مصرف آنها باید دقیق باشد. بهتر است دارو را تا زمانی که پزشک تجویز کرده مصرف کنید.

نحوه صحیح نگهداری داروها
مهمترین نکته در مورد نحوه نگهداری داروها مطالعه برچسب روی دارو است. اغلب داروها باید در جای خشک و خنک نگهداری شوند. اما برخی از داروها لازم است در یخچال یا حتی در دمای خاصی نگهداری شوند. برخی از آنها حتما باید در محیط تاریک و به دور از نور نگهداری شوند. در صورت رعایت نکردن این موارد مواد موثر دارو ممکن است از بین رفته یا کم اثر شوند بنابراین دارو تاثیر مطلوب را نداشته باشد.
به نکات زیر توجه فرمایید :
- تحت هیچ شرایطی برچسب روی دارو را جدا نکنید.
- به هیچ عنوان دارو را در قوطی داروی دیگری نریزید.
- اگر در منزل چند نفر از اعضای خانواده از دارو استفاده می کنند بهتر است داروهای هر فرد را در محلی جداگانه نگهداری کنید و یا یک برچسب رنگی خاص روی داروی هر فرد بزنید تا به راحتی بتوان آنها را از یکدیگر تشخیص داد.
- برخی از افراد قفسه داروهای خود را داخل حمام منزل نصب می کنند که این کار کاملا اشتباه است زیرا رطوبت حمام به داروها آسیب می زند.
 - محل نگهداری داروها باید طوری باشد که کودکان به آن دسترسی نداشته باشند. حتی اگر در منزل کودکی زندگی نمی کند باز هم لازم است این نکته رعایت شود تا کودکان مهمان نیز به دارو ها دسترسی نداشته باشند.

مصرف دارو در کودکان
نکته مهم در مورد مصرف دارو در کودکان این است که دارو حتما باید توسط پزشک تجویز شده باشد. از دادن خودسرانه دارو به کودکان بپرهیزید. حتی اغلب داروهایی که نیاز به نسخه پزشک ندارند برای کودکان زیر 6 سال مناسب نمی باشند. هرگز به کودک آسپرین ندهید زیرا خطر سندروم ری در کودکان بر اثر مصرف آسپرین وجود دارد. حتی پزشکان متخصص اطفال سعی می کنند ابتدا بیماری کودک را با موارد کمکی از قبیل مصرف مایعات، بخور گرم یا سرد، شستشوی بینی با سرم نمکی و موارد مشابه کنترل کرده و در صورت عدم بهبود برای وی دارو تجویز می کنند.
داروها را از دسترس کودکان دور نگه دارید. کودکان ذاتا کنجکاو هستند بنابراین نباید به هیچ عنوان قفسه داروها در دسترس کودک باشد. مرکز پیشگیری و کنترل بیماری ها در آمریکا تخمین می زند که سالانه حدود 60 هزار کودک به دلیل خوردن دارو بدون نظارت والدین به اورژانس ها مراجعه می کنند.

نکات زیر موارد مهمی هستند که باید رعایت شوند:
- قفسه داروها را جایی قرار دهید که کودکان به آن دسترسی نداشته باشند.
- بلافاصله پس از مصرف دارو آن را در جای خود قرار دهید و حتی برای چند دقیقه هم آن را روی میز یا پیشخوان آشپزخانه رها نکنید.
- هیچگاه به کودک نگویید که دارو یا قرص ویتامین شکلات یا آبنبات است.
- اگر فکر می کنید که مهمان شما در کیف خود دارو دارد لازم است کیف وی را از دسترس کودک دور نگه دارید.
- تلفن اورژانس و یا مراکز درمان مسمومیت ها را در دسترس داشته باشید.
- چنانچه کودک ساعاتی را در کنار پرستار خود سپری می کند لازم است به پرستار وی توضیحات لازم در مورد داروهایی مصرفی کودک بدهید.

تاریخ انقضا داروها
همه داروها دارای تاریخ انقضا می باشند و نباید پس از این تاریخ مورد استفاده قرار گیرند. هر چند اغلب داروها چنانچه پس از تاریخ انقضا مصرف شوند خطرناک نبوده و فقط میزان اثر آنها کاهش یافته یا کاملا بی اثر می شوند اما توصیه می شود هیچ دارویی را پس از تاریخ انقضا مورد استفاده قرار ندهید. برای دور انداختن داروها توصیه های مختلفی وجود دارد که برخی از آنها اینجا عنوان می شوند.
- داروها را از جعبه خارج کرده در سطل زباله بریزد. البته آنها را طوری دور بریزید که کسی نتواند به آنها دسترسی پیدا کند یا حیوانات خیابانی آنها را بخورند.
- FDA لیستی از داروهایی تهیه کرده که می توان برای معدوم کردن آنها را در چاه فاضلاب ریخت. داروهایی مثل مسکن ها بهتر است بدین طریق معدوم شوند تا مورد سوء استفاده کسی قرار نگیرند. لازم به ذکر است که برخی داروها به هیچ وجه نباید بدین شکل معدوم شوند زیرا بخارات ناشی از آنها می تواند خطرناک باشد.
- در برخی از کشورها مراکزی وجود دارند که افراد می توانند داروهای تاریخ گذشته خود را به آنجا تحویل دهند تا به درستی معدوم شوند.

در صورت خطا در مصرف دارو چه کنیم؟
- مصرف بیش از حد مجاز دارو: در صورت مصرف بیش از حد مجاز دارو اولین نکته این است که دچار اضطراب نشوید تا تصمیم درستی بگیرید و زمان را از دست ندهید. در صورت وجود علائم زیر در فردی که دارو را بیش از اندازه مصرف کرده بلافاصله با اورژانس تماس گرفته و یا بیمار را به اولین مرکز درمانی مجهز منتقل کنید.
تهوع- استفراغ- اشکال در تنفس- عدم هوشیاری- تشنج- توهم- خواب آلودگی- گشادی مردمک ها
حتما جعبه قرص یا دارویی را که مصرف شده همراه خود به مرکز درمانی ببرید.

- مصرف داروی اشتباه: چنانچه به اشتباه داروی فرد دیگری را مصرف کردید بهتر است ابتدا با پزشک خود تماس گرفته و نام و مقدار مصرف دارو را بگویید تا وی به شما بگوید آیا لازم است کار خاصی انجام دهید یا خیر. اگر با مصرف داروی اشتباه دچار علائم زیر شده اید حتما بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید.
- اشکال در تنفس
- خواب آلودگی و مشکل در بیدار ماندن
- تورم لب ها یا  گلو
- راش های پوستی که با سرعت زیاد می شوند
- اشکال در تکلم

- مصرف همزمان داروهایی که با هم تداخل مصرف دارند: مصرف همزمان برخی داروها ممنوع است. ترکیب برخی داروها و یا مصرف همزمان آنها می تواند برای بیمار خطرناک باشد. در صورتی که داروهایی را که تداخل مصرف دارند با هم مصرف کردید لازم است با پزشک خود تماس بگیرید.

بیشتر بدانیم: کدام خوراکی را با کدام دارو نباید همزمان مصرف کرد.

- مصرف داروهای تاریخ گذشته: مصرف داروهای تاریخ گذشته در اکثریت موارد مشکلی برای بیمار ایجاد نمی کند فقط تاثیر دارو را از بین برده و یا کاهش می دهد. البته در مواردی که داروی مصرفی مثلا آنتی بیوتیک باشد ممکن است به دلیل کاهش اثر دارو عفونت کنترل نشده و بیمار با مشکل مواجه شود. در صورت مصرف اشتباهی داروی تاریخ گذشته بلافاصله مابقی آن را معدوم کرده و داروی جدید از داروخانه تهیه کنید.

- مصرف دارویی که به آن آلرژی دارید: در صورت وجود هرگونه حساسیت دارویی آن را به پزشک یا داروساز اطلاع دهید.
حتی اگر مربوط به مدتها پیش باشد. در صورت وجود هر گونه واکنش آلرژیک مانند راش های پوستی، کهیر و حالت تهوع حتما با پزشک خود تماس بگیرید. اگر دچار اشکال در تنفس، تورم لب ها و یا گلو شده اید بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید.