گیاه مریم گلی با نام علمی Salvia officinalis

گیاه مریم گلی با نام علمی Salvia officinalis از خانواده نعناعیان، گیاهی علفی، با ساقه‌ای مستقیم به ارتفاع حدود 80-50 سانتی‌متر می باشد. برگ‌های این گیاه، متقابل و به رنگ سبز روشن است. گل‌ها به رنگ بنفش متمایل به آبی، صورتی و یا گاهی سفید، به‌صورت مجتمع در قسمت‌های فوقانی ساقه و با فاصله قرار گرفته‌اند. نام علمی این گیاه (سالویا)، از واژه‌ی لاتین سالواره به معنای التیام‌بخش اقتباس شده‌است که به خواص دارویی فراوان این گیاه اشاره دارد. این گیاه با ارزش ترین نوع دارویـی تیره نعناعیان است.
این گیاه بومی نواحی مدیترانه است. با وارد نمودن بذر گیاه، آن را در نقاطی از شمال ایران کشت نموده‌اند. سرشاخه‌های گلدار گیاه، بخش دارویی این گیاه را تشکیل می‌دهند.

ترکیبات شیمیایی
- ترکیبات اسانس (آلفا و بتا توجنthujone، سینئولcineole، کامفر camphor و ...)
- تانن (سالویاتانن salviatannin)
- فلاونوئیدها (آپی ژنین apigenin، لوتئولین luteolin، جنکوانین genkwanin و ...)
- ترپنوییدها (اورسلیک اسید ursolic acid، پیکروسالوین picrosalvin، رزمانول rosmanol، سافیسینولید safficinolide و ...)
- اسیدهای فنلیک (رزمارینیک اسید rosmarinic acid، کلروژنیک اسید acid chlorogenic، فرولیک اسید Ferulic acid، کافئیک اسید caffeic acid و ...)

موارد مصرف
- مصرف خوراکی: برای رفع علائم سوهاضمه، کاهش اشتها، تعریق بیش از اندازه و قند خون بالا
-مصرف موضعی: برای رفع التهابات غشاهای مخاطی و بینی، آکنه و تبخال
به صورت دهان شویه در التهاب دهان و گلو

موارد مصرف در طب سنتی و عامه
- مصرف خوراکی برای نفخ و اسهال
- قاعده‌آور و قطع ترشح شیر
- اثر خفیف کاهنده فشار خون
- بندآورنده خونریزی
- رفع سردردهای عصبی و تقویت حافظه

اثرات
کاهنده قند خون- قابض و کم‌کننده ترشح عرق- ضد باکتری، ویروس و قارچ- ضدعفونی کننده- ضد نفخ و اسپاسم- ضد آلزایمر- ضد سرطان

آثار فارماکولوژیکی گزارش شده
- اولئانیک اسید موجود در عصاره مریم گلی با مکانیسمی مشابه اینترفرون آلفا، سبب اختلال در همانندسازی ویروس هرپس سیمپلکس نوع 1 و در نتیجه مهار مراحل اولیه چرخه عفونت زایی آن می شود. همچنین ترکیبات فنلیک موجود در گیاه مریم گلی مانند فلاونوئیدها، تانن ها و مشتقات کافئیک اسید با اشغال کردن رسپتورهای موجود در سطح ویروس از اتصال ویروس به سلول های میزبان جلوگیری کرده و موجب غیر فعال شدن ویروس هرپس سیمپلکس می شوند.

- عصاره مریم گلی بر علیه باکتری اصلی ایجاد کننده آکنه (Propionibacterium acnes) اثرات آنتی باکتریال قوی داشته و از گسترش عفونت جلوگیری می نماید. همچنین مواد موثر موجود در عصاره گیاه مریم گلی به دلیل داشتن اثرات ضد التهابی و مهار فعالیت غدد چربی ساز پوست به بهبود سریع تر ضایعات آکنه کمک می نمایند.

- بررسی مطالعات حاکی از آن است که مصرف 150 میلی گرم گیاه مریم گلی 3 نوبت در روز به مدت 3 ماه، می تواند به کاهش قند خون در بیماران دیابتی کمک کند. علت این امر به تاثیر گیاه در افزایش آزاد سازی انسولین از پانکراس و کم نمودن جذب روده ای گلوکز باز می گردد.

- تانن ها و برخی اسیدهای فنولی گیاه قادر به مهار ترشح عرق هستند. مطالعات بالینی بسیاری این اثر را تایید کرده و نشان داده است، استفاده از گیاه خشک شده کارآمدتر از گیاه تازه است. هم چنین مریم گلی می تواند ترشح عرق یائسگی و ترشح شیر را به طور قابل ملاحظه ای کاهش دهد. تانن های موجود در گیاه اثر قابض و فلاونوییدهای گلیکوزیدی اثرات آنتی کولینرژیک دارند و بدین طریق موجب کاهش ترشحات می گردند. کمیسیون E در کشور آلمان مصرف سیستمیک فراورده گیاه مریم گلی را برای مهار ترشح عرق توصیه نموده است.

- بررسی نتایج مطالعات متعدد حاکی از این است مصرف 60 قطره یا 600-300 میلی گرم عصاره گیاه در افراد سالم و مبتلایان به دمانس (زوال عقل) در طی 3 ماه، سبب ارتقای سلامت مغزی و عملکرد شناختی می گردد.

- بررسی های کلینیکی استفاده از دهان شویه های حاوی گیاه مریم گلی در استحکام لثه، کاهش پلاک های دندانی و التهاب دهان را تایید کرده اند.

منع مصرف
- بارداری

احتیاط مصرف
- در افراد با سابقه صرع یا سایر اختلالات تشنجی و همچنین افراد مستعد هیپوگلیسمی (مانند مبتلایان به دیابت) بهتر است با احتیاط مصرف شود.
- در دوران شیردهی با احتیاط مصرف شود.

مصرف در بارداری
به‌دلیل اثرات قاعده‌آور و سقط‌ آور ترکیب توجون موجود در اسانس و عصاره الکلی در دوران بارداری نباید مصرف شود.

مصرف در شیردهی
مصرف گیاه در دوران شیردهی، احتمال کاهش تولید شیر را به دنبال دارد.

اثرات جانبی
- مصرف مقدار زیاد یا طولانی مدت گیاه، به علت وجود ترکیب سمی توجون، ممکن است تاکیکاردی، گرگرفتگی، خشکی دهان، تشنج و سرگیجه ایجاد کند.

تداخلات دارویی
- در صورت مصرف فرآورده‌های الکلی گیاه، امکان ایجاد واکنش‌های شبه دی‌سولفیرام وجود دارد.
- مصرف همزمان با داروهای ضددیابت‌ (انسولین و ضددیابت‌های خوراکی) سبب آنتاگونیزه شدن (مهار) اثر دارو می گردد.
- مصرف همزمان با داروهای ضد تشنج، سبب کاهش آستانه تشنج و کاهش اثر دارو می گردد.
- در صورت مصرف همزمان با داروهای آرام‌بخش‌، امکان تشدید اثر آرام‌بخشی وجود دارد.

فرآورده‌های حاوی گیاه بومادران در بازار دارویی

قطره موضعی گیاه سالویا (زردبند)
قطره خوراکی مریم گلی (زردبند)
لوسیون گیاهی مریم گلی (زردبند)
گلیکوگل (گل دارو)
سالویگل (گل دارو)
سالویزان (گل دارو)
ملاگل (گل دارو)
ژل دنتی کید (باریج اسانس)
مکمل هشت گیاه لاغری نیچرفیت (نیچر)
منوویتال (هلث اید)
شامپو بدن مریم گلی (اسپانول)
شامپو موهای چرب فندق/مریم گلی/عصاره سرو (میس ادن)

منابع
نوری ، خانقاهی ابیانه الف، امین غ. داروهای گیاهی رسمی ایران. مرکز تحقیقات پزشکی قانونی: 1395: 125-127.
قاسمی دهکردی ن. فارماکوپه گیاهی ایران. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، معاونت غذا و دارو، 1381(ج 2): 746-740.
ضیایی ع، مسگرپور ب. احتیاط مصرف و تداخلات دارویی گیاهان دارویی بر اساس شواهد و مستندات. انتشارات تیمورزاده، 1394: 222-223.
صالحی سورمقی م. گیاهان دارویی و گیاه درمانی. دنیای تغذیه، 1393: 359-355.
خلیقی سیگارودی ف، جاروندی ص، تقی زاده م. کاربردهای درمانی گیاهان دارویی. ارجمند: 1392: 242-238.

Gruenwald J, Brendler J, Jaenicke C et al. PDR for Herbal Medicines. Medical Economics Company, 2004: 655-657
Mukherjee P K, Houghton P J. Evaluation of Herbal Medicinal Products. Pharmaceutical Press, 2009: 274
Heinrich M, Barnes J, Gibbons S, Williamson M. FUNDAMENTALS OF PHARMACOGNOSY AND PHYTOTHERAPY. Elsevier Ltd, 2012: 232
Williamson E, Driver S, Baxter K. Stockley’s Herbal Medicines Interactions. Pharmaceutical Press, 2009: 343
Mills E, Duguoa J, Perri D, Koren G. Herbal Medicines in Pregnancy and Lactation An Evidence-Based Approach. Taylor & Francis Medical, 2006: 11
Behradmanesh S, Derees F, Rafieian-kopaei M. Effect of Salvia officinalis on diabetic patients
J Renal Inj Prev. 2013; 2(2): 51-54
Miroddi M, Navarra M, Quattropani MC, Calapai F, Gangemi S, Calapai G. Systematic review of clinical trials assessing pharmacological properties of Salvia species on memory, cognitive impairment and Alzheimer's disease. CNS Neurosci Ther. 2014; 20(6): 485-95
Ahmad Ghorbania, Mahdi Esmaeilizadeh. Pharmacological properties of Salvia officinalis and its components. J Tradit Complement Med. 2017; 7(4): 433–440
Bommer S, Klein P, Suter A. First time proof of sage’s tolerability and efficacy in menopausal women with hot flushes. Advances in Therapy. 2011; 28(6): 490–500
Beheshti-Rouy M, Azarsina M, Rezaie-Soufi, Alikhani MY, Roshanaie G, Komaki S. The antibacterial effect of sage extract (Salvia officinalis) mouthwash against Streptococcus mutans in dental plaque: a randomized clinical trial. Iranian Journal of Microbiology. 2015; 7(3): 173-177