همه چیز درباره ویتامین B3 یا نیاسین

آنچه در این مقاله می‌خوانید:

• نیاسین چیست؟
• RDA چیست؟
• مواد غذایی سرشار از ویتامین B3 (نیاسین)
• مکانیسم عملکرد ویتامین B3 (نیاسین) چگونه است؟
• علائم کمبود ویتامین B3
• چه افرادی در معرض خطر کمبود ویتامین B3 هستند؟
• خواص ویتامین B3
• عوارض مصرف بیش از اندازه ویتامین B3 (نیاسین)
• در دوران بارداری و شیردهی چه مقدار ویتامین B3 نیاز است؟
• احتیاطات مصرف ویتامین B3
• تداخلات دارویی ویتامین B3

نیاسین چیست؟

ویتامین B3 (نیاسین) ماده مغذی ضروری است که در سنتز و متابولیسم کربوهیدرات، اسیدهای چرب و پروتئین ها دخیل است. به نوعی می توان گفت این ویتامین در سوخت و ساز انرژی در همه سلول های بدن نقش دارد. دو شکل رایج ویتامین B3، نیکوتینیک اسید و نیکوتین آمید می باشد، که اغلب به عنوان نیاسین شناخته می شوند. نیکوتینیک اسید و نیکوتین آمید فعالیت ویتامینی یکسانی دارند، ولی اثرات فارماکولوژیکی آنها بسیار متفاوت است.

دوزهای بالای نیکوتینیک اسید برای درمان هایپرلیپدمی استفاده می شود، در حالی که دوزهای بالای نیکوتین آمید اثرات ضدچربی ندارد.  
در بین ویتامین های گروه B، نیاسین منحصر به فرد است به دلیل اینکه بدن می تواند آن را از پروتئین نیز بسازد. تریپتوفان اسید آمینه ای که در ساختار پروتئین ها شرکت می کند و می تواند در کبد به مشتقات نیاسین تبدیل شود. به ازای هر 60mg تریپتوفان 1mg نیاسین ساخته می شود.

RDA چیست؟

مقدار میانگین از مواد مغذی که بتواند نیازهای غذایی اکثر افراد سالم (98-97 درصد) را در هر مرحله از زندگی و با هر جنسیتی تامین کند.
برای افرادی که دیالیز انجام می دهند یا اختلالات جذب (جراحی های چاقی انجام داده اند و ...) دارند RDA ممکن است افزایش یابد. از آنجا که تریپتوفان در بدن به نیاسین تبدیل می شود هر 60 میلی گرم تریپتوفان معادل 1 میلی گرم نیاسین در نظر گرفته می شود. به طور مثال اگر فردی 1mg نیاسین و 60mg تریپتوفان مصرف کند به این معنی است که 2mg نیاسین دریافت کرده است. شایان ذکر است مقادیر ذکر شده در جدول بالا بسیار پایین تر از دوز درمانی نیاسین به عنوان داروی ضد چربی است.

جدول زیر Recommended Daily Allowance (RDA) ویتامین B3 را برای گروه های سنی مختلف نشان می دهد:

*Adequate Intake (AI)

مواد غذایی سرشار از ویتامین B3 (نیاسین)

نیاسین به طور  گسترده در غذاهای گیاهی و حیوانی یافت می شود. مخمر، گوشت، جگر، دانه ها و حبوبات منابع خوبی از نیاسین هستند. در میان سبزیجات قارچ، مارچوبه و سیب زمینی غنی ترین منابع نیاسین هستند. غلات به ویژه ذرت نیز سرشار از ویتامین B3 است اما به سبب آنکه به صورت کمپلکس با هِمی سلولز می باشد جذب آن تقریبا صفر است. نیاسین موجود در غلات می تواند با روش خیساندن و پختن در محلول قلیایی (nixtamalization) آزاد شود.
از آنجا که نیاسین در بدن از اسید آمینه تریپتوفان نیز ساخته می شود، رژیم های با پروتئین بالا (مانند 100 گرم پروتئین در روز) نیز می تواند مقدار کافی نیاسین را تامین کند.
نیاسین کمتر از سایر ویتامین های گروه B هنگام تهیه و ذخیره سازی غذا آسیب می بیند. نسبتا به گرما مقاوم است اما می تواند وارد آب پخت و پز شود. بنابراین برای حفظ این ویتامین استفاده از آب کم برای پخت و نیز مصرف آبی که در پخت غذا استفاده شده است، راهکار خوبی است.

مکانیسم عملکرد ویتامین B3 (نیاسین) چگونه است؟

از طریق یکسری واکنش های بیوشیمیایی در میتوکندری نیاسین به فرم فعال خود که NAD و NADP هستند تبدیل می شود. در بسیاری از واکنش های اکسید و احیا NAD+ و NADP+ به عنوان کوفاکتور حضور دارند. در این واکنش ها نقش جز نیاسین این است که الکترون بگیرد یا یون هیدروژن بدهد. NAD+ در واکنش های متابولیکی که انرژی آزاد ذخیره شده در کربوهیدرات ها، لیپیدها و پروتئین ها را به NADH منتقل می کند تا برای تولید ATP (آدنوزین تری فسفات) مورد استفاده قرار بگیرد.
NADP+ به عنوان کوآنزیم در اکسیداسیون گلوکز 6 فسفات شرکت می کند. این واکنش در مسیر پنتوز فسفات می باشد. طی اکسیداسیون گلوکز 6-فسفات، NADP+ به NADPH تبدیل می شود. NADPH به عنوان عامل کاهنده در تولید اسیدهای چرب و استروئیدها فعالیت می کند و گلوتاتیون را در فرم کاهش یافته آن حفظ می کند. به طور کلی می توان گفت که NAD+ و NADP+ در سنتز و متابولیسم کربوهیدرات ها، اسیدهای چرب و پروتئین ها نقش دارند.

علائم کمبود ویتامین B3

اکثر افراد می توانند مقدار کافی نیاسین را از رژیم غذایی دریافت کنند. کمبود ویتامین B3 نادر است. در کمبود خفیف علائم عبارتند از:

- سو هاضمه

- خستگی

- استفراغ

- زخم های دهانی

- گردش خون ضعیف

- افسردگی

کمبود شدید نیاسین سبب بیماری پلاگرا می شود. کلمه پلاگرا از کلمات ایتالیایی pelle agra به معنی پوست زبر و سخت مشتق شده است. علائم پلاگرا عمدتا با 4 کلمه که اول آنها با D شروع می شود مشخص می شود:
درماتیت: بثورات فلس مانند (پوسته پوسته) متقارن که فقط در مناطقی که در معرض نور آفتاب قرار دارد دیده می شود.
دمانس: سیستم عصبی در کمبود شدید ویتامین B3 تحت تاثیر قرار می گیرد و علائم گیجی، اضطراب، بی خوابی و دمانس ایجاد می شود.
اسهال:کمبود نیاسین بر قسمت هایی از بدن مانند دستگاه گوارش با بازگردش سلولی بالا تاثیر دارد و از این طریق باعث اسهال می‌شود.
مرگ: در صورت عدم درمان پلاگرا، کمبود شدید ویتامین B3 می تواند منجر به مرگ شود.  

چه افرادی در معرض خطر کمبود ویتامین B3 هستند؟

افراد الکلی

علت اصلی کمبود ویتامین B3 در آمریکا اعتیاد به مصرف الکل است.

افرادی که جراحی های چاقی انجام داده اند

جراحی های چاقی (Bariatric surgery) که به منظور کاهش وزن انجام می شود با برخی عوارض، مانند سو جذب برخی ویتامین ها از جمله ویتامین B3 همراه است.

مصرف داروهایی که سبب مهار تبدیل تریپتوفان به نیاسین می شوند

ایزونیازید: استفاده طولانی مدت از ایزونیازید سبب خالی شدن ذخایر پیریدوکسال فسفات (فرم فعال ویتامین B6) می شود. پیریدوکسال فسفات تولید تریپتوفان که پیش ساز نیاسین است را افزایش می دهد.
سایر دارو ها عبارتند از:

- فلواوراسیل (5-fluorouracil)

- پیرازین آمید (pyrazinamide)

- مرکاپتوپورین (6-mercaptopurine)

- هیدانتوئین (hydantoin)

- فنوباربیتال (phenobarbital)

- آزاتیوپرین (azathioprine)

- کلرامفنیکل (chloramphenicol)

- اتیونامید (ethionamide)

سایر مواردی که می تواند باعث کمبود نیاسین شود:

- بی اشتهایی عصبی
- اختلالات جذب
- بیماری Hartnub : بیماری مادرزادی اتوزومال مغلوب که با نقص در تبدیل تریپتوفان به نیاسین همراه است.
- سندرم کارسینوئید : در این سندرم متابولیسم تریپتوفان به جای نیکوتینیک اسید به سمت تولید سروتونین عوض می شود. در نتیجه فرم فعال نیاسین کم شده و پلاگرا ایجاد می شود.

خواص ویتامین B3

به عنوان داروی ضدچربی 

از دهه 1950 از نیکوتینیک اسید (اما نه نیاسین آمید) برای کاهش کلسترول بد استفاده می شده است. نیکوتینیک اسید در دوزهای متوسط تا بالا (1000-3000 mg/day) یک عامل ضد چربی است که باعث کاهش کلسترول تام، چربی بد (LDL) و افزایش چربی خوب (HDL) می شود. مصرف نیکوتینیک اسید به عنوان داروی ضدچربی تنها باید تحت نظارت پزشک باشد.
مکانیسمی که نیاسین می تواند  چربی را کاهش دهد به طور کامل مشخص نشده است. دو مکانیسم زیر برای آن پیشنهاد شده است:
- مهار نسبی آزادسازی اسیدهای چرب آزاد از بافت چربی
- افزایش فعالیت آنزیم لیپو پروتئین لیپاز: افزایش سرعت برداشت تری گلیسیرید شیلومیکرون از پلاسما
در نهایت نیاسین کلسترول تام، آپولیپوپروتئین B (آپو B)، تری گلیسیرید، LDL، VLDL، لیپوپروتئین (a) را کاهش و HDL را افزایش می دهد.

اثراتی که در پایین گفته می شود نتایج چندین مورد مطالعات بالینی است. به طور قطع برای تجویز قرص ویتامین B3 در این خصوص موارد مطالعات بیشتری باید انجام شود و دوز بهینه برای هر مورد مشخص شود.

کمک به بهبود استئوآرتریت (آرتروز زانو)

یک مطالعه مقدماتی نشان داده است که نیاسین آمید ممکن است که علائم آرتروز را بهبود ببخشد و سبب افزایش تحرک مفاصل و کاهش مقدار مورد نیاز داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی شود.  

کمک به پیشگیری از آترواسکلروز و بیماری قلبی

 برخی مطالعات نشان داده اند که مصرف نیاسین باعث کاهش خطر ایجاد حمله قلبی شده است.  

موثر در درمان دیابت نوع 1 و 2

در دیابت نوع 1، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول های پانکراس که انسولین می سازد حمله می کند و آنها را از بین می برد. گفته می شود که نیاسین آمید ممکن است به حفاظت از این سلول ها کمک کند.
اثر نیاسین بر دیابت نوع 2 پیچیده تر است. افراد با دیابت نوع 2 اغلب چربی و کلسترول بالا نیز دارند. نیاسین، اغلب همراه با سایر داروها می تواند این مقادیر را کاهش دهد. با این حال نیاسین می تواند مقدار قند خون را بالا ببرد که این مسئله برای فرد دیابتی خطرناک است. بنابراین افراد دیابتی باید نیاسین را زیر نظر پزشک مصرف نمایند و قند خون خود را کنترل کنند.

بهبود عملکرد پوست

نیاسین به محافظت از سلول های پوستی در برابر آسیب ناشی از نور خوررشید کمک می کند، چه به صورت خوراکی مصرف شود چه موضعی. تحقیقات جدید نشان می دهد که نیاسین ممکن است به پیشگیری و درمان برخی از سرطان ها کمک کند. مطالعه ای در سال 2015 نشان می دهد که مصرف 500 میلی گرم نیکوتین آمید 2 بار در روز باعث کاهش میزان سرطان پوست غیر ملانوما در میان افراد مبتلا به سرطان پوست می شود.  

افزایش عملکرد مغز و پیشگیری از ابتلا به آلزایمر

داده ها در این مورد متناقض هستند.

پیشگیری و درمان کاتاراکت (آب مروارید)

ویتامین B3 در محافظت از گلوتاتیون (آنتی اکسیدان مهم موجود در چشم) نقش دارد. بنابراین، کمبود نیاسین ممکن است خطر ابتلا به کاتاراکت را بالا ببرد.

عوارض مصرف بیش از اندازه ویتامین B3 (نیاسین)

مصرف مکمل های ویتامین B3 عارضه جانبی خاصی به همراه ندارند. اما هنگامی که در دوزهای بالا و به عنوان دارو استفاده می شود همانند سایر داروها دارای یکسری عوارض از جمله: گرگرفتگی، تهوع، استفراغ، خارش، کهیر، سردرد، گیجی، تاری دید افزایش آنزیم های کبدی، یبوست و ... . این عوارض هنگامی که نیاسین در دوزهای (2000-6000 mg/day) استفاده شود شایع تر و شدیدتر است. در چنین دوزهایی متابولیسم کبدی اشباع می شود و عوارض جانبی بیشتری همچون موارد زیر دیده می شود:

- مواردی از میوپاتی با دوزهای 3000 mg/day نیاسین دیده شده است. اختلالات کبدی و نارسایی حاد کبدی با مصرف دوزهای بالای نیاسین نیز گزارش شده است. دوزهای بالای نیکوتینیک اسید (حدود 3 گرم در روز) باعث اختلال در تحمل گلوکز در افراد سالم می شود.
- عارضه گرگرفتگی ناشی از جز نیکوتینیک اسید (و نه نیکوتین آمید) است. نیکوتینیک اسید می تواند باعث انبساط عروق خونی جلدی به خصوص در نواحی صورت، گردن و سینه شده و میزان جریان خون را در این نواحی افزایش دهد. گرگرفتگی اولین و آزار دهنده ترین عارضه ای است که پس از مصرف دوزهای بالای نیکوتینیک اسید ایجاد می شود. علائم وابسته به دوز است و از فردی به فرد دیگر متفاوت است. این عارضه دلیل اصلی همکاری بد بیماران در استفاده از دوزهای بالای نیکوتینیک اسید برای درمان هایپرلیپدمی می باشد. عارضه گرگرفتگی ناشی از نیاسین گذرا بوده و به دنبال مصرف مداوم این ویتامین نسبت به آن تحمل ایجاد می شود.
- گرگرفتگی به واسطه پروستاگلندین ها ایجاد می شود و با مصرف مداوم و کاهش میزان پروستاگلندین ها، نسبت به این عارضه تحمل ایجاد می شود. استفاده از یک NSAIDs (مانند آسپرین 325 میلی گرم و ...) نیم ساعت قبل از مصرف نیکوتینیک اسید عارضه گرگرفتگی را کاهش می دهد.
- مصرف همزمان نیکوتینیک اسید و نوشیدنی های حاوی الکل می تواند باعث گرگرفتگی ناشی از نیکوتینیک اسید می شود.

 بیشتر بخوانید: همه چیز درباره ویتامین B6(پیریدوکسین)

در دوران بارداری و شیردهی چه مقدار ویتامین B3 نیاز است؟

دوران بارداری: ویتامین های محلول در آب از جفت عبور می کنند. نیاز به نیاسین در خانم باردار افزایش می یابد و به 18 میلی گرم در روز می رسد. اما در مورد دوزهای بالا و مصرف نیاسین به عنوان دارو مسئله متفاوت است. اگر خانم بارداری نیاسین را برای درمان هایپرتری گلیسیریدمی مصرف می کند سود و زیان ادامه مصرف آن توسط پزشک باید مشخص شود. استفاده از نیاسین برای درمان هایپرکلسترومی اولیه در بارداری ممنوع است.

دوران شیردهی: نیاسین در شیر ترشح می شود. در دوران شیردهی روزانه 17 میلی گرم نیاسین نیاز است. در مورد استفاده از نیاسین به عنوان دارو در دوران شیردهی، به علت احتمال ایجاد عوارض جانبی جدی در نوزاد، با توجه به اهمیت درمان پزشک تصمیم می گیرد دارو یا شیردهی قطع شود.

احتیاطات مصرف ویتامین B3

- مصرف مقادیر بالای نیاسین می تواند باعث افزایش اسیداوریک خون شود. لذا در افراد مبتلا به نقرس باید با احتیاط مصرف شود.

- به علت افزایش خطر اختلال کبدی در افرادی که مقادیر زیادی الکل استفاده می کنند با احتیاط مصرف شود.

- در افرادی که اختلال کبدی دارند با احتیاط مصرف شوند.

- در افراد مبتلا به دیابت با احتیاط مصرف شود.

- مصرف نیاسین همراه با غذا جذب آن را افزایش می دهد.

- نیکوتین آمید فرمی از نیاسین است که به طور معمول به عنوان مکمل تغذیه ای استفاده می شود. نیکوتینیک اسید به صورت مکمل و دارو وجود دارد. استفاده از نیکوتینیک اسید به عنوان یک داروی ضدچربی تنها باید تحت نظارت پزشک باشد. دوز نیاسین به صورت مکمل و با برچسب OTC حداکثر 100 میلی گرم در روز می باشد.

- مصرف هر یک از ویتامین های گروه B به مدت طولانی می تواند منجر به عدم تعادل سایر ویتامین های گروه B شود. به همین دلیل بهتر است از یک مکمل مولتی ویتامین که حاوی همه ویتامین های گروه B است استفاده شود.

تداخلات دارویی ویتامین B3

- نیاسین آمید ممکن است اثرات جانبی/ سمی مهار کننده های HMG-COA ردوکتاز مانند مخمر برنج قرمز، آتورواستاتین، سیمواستاتین، روزاواستاتین و ... را افزایش دهد. تحقیقات نشان می دهد درمان ترکیبی نیاسین با مهار کننده های HMG-COA ردوکتاز، به ویژه در دوزهای روزانه بیشتر از 1 گرم نیاسین می تواند خطر سمیت عضلانی و سایر سمیت ها را افزایش دهد. بیمارانی که تحت درمان هستند باید مانیتور شوند. مکانیسم این سمیت نامعلوم است اما به نظر می رسد تداخل فارماکودینامیکی ناشی از هر دو دارو به طور مستقل سبب ایجاد سمیت کبدی و عضلانی می شود.
- مصرف همزمان نیکوتینیک اسید و نوشیدنی های حاوی الکل می تواند باعث تشدید گرگرفتگی ناشی از نیکوتینیک اسید شود.
- داروهایی مانند کلستیرامین (cholestyramine) و کلستیپول (colestipol) که به اسیدهای صفراوی متصل می شوند می توانند جذب خوراکی نیاسین را 10 تا 98 درصد کاهش دهد.

سخن پایانی

نیاسین که به عنوان ویتامین B3 نیز شناخته می شود، یک ماده مغذی مهم است. در واقع، هر قسمت از بدن شما برای عملکرد صحیح به این ویتامین نیاز دارد. نیاسین به عنوان یک مکمل، به کاهش کلسترول، کاهش آرتریت، و تقویت عملکرد مغز کمک می‌کند...