کبد چرب را بهتر بشناسیم؟

حتما تا حالا در بین دوستان و آشنایان خود شنیده اید که فردی به کبد چرب مبتلا شده است. کبد چرب یا استئاتوز کبدی زمانی اتفاق می افتد که چربی زیادی در کبد تولید شده و این چربی اضافی در سلول های کبدی ذخیره شود. باید بدانید که بیماری کبد چرب، دو نوع اصلی دارد: 
- کبد چرب الکلی  (AFLD)
به دلیل نوشیدن بیش از حد الکل ایجاد می شود.
- کبد چرب غیر الکلی (NAFLD)
به دلایلی غیر از نوشیدن الکل زیاد به وجود می آید. 

در کبد چرب الکلی، راهکار اصلی برای درمان ترک الکل است اما در مورد کبد چرب غیر الکلی موضوع کاملا متفاوت است. به همین جهت در این مقاله از مجله داروکده قصد داریم به تفصیل در مورد کبد چرب غیر الکلی بپردازیم. در ادامه این متن هر جا صحبت از کبد چرب شد منظورمان کبد چرب غیرالکلی است. کبد چرب برای اولین بار در سال 1980 شناسایی شد. این بیماری یکی از شایعترین بیماری های مزمن کبدی در سراسر جهان است. ویژگی اصلی این بیماری تجمع بیش از حد چربی در سلول های کبدی است؛ به عبارتی زمانی که حجم و توده چربی ذخیره شده در کبد بیش از 5 درصد وزن کبد باشد، فرد به بیماری کبد چرب مبتلا شده است. بیماری کبد چرب بیشتر در مردان و در دهه 60 زندگی دیده می شود. شیوع این بیماری در سراسر جهان بالا و از هر 500 نفر یک نفر به این بیماری مبتلا می شود. در جمعیت ایران، شیوع کبد چرب غیر الکلی بیشتر از میانگین جهانی و حدودا بین 3 تا 7 درصد است. دانشمندان معتقدند که تا سال 2030 بیشترین دلیل مرگ و میر بیماری های کبدی، مربوط به کبد چرب غیر الکلی می شود.

یک یا چند مورد از فاکتورهای زیر می تواند در ابتلای فرد به کبد چرب نقش داشته باشد:
• چاقی مرکزی 
• مقاومت به انسولین و دیابت 
• اختلال در چربی خون بخصوص تری گلیسیرید
• سندرم متابولیک
• سندروم تخمدان پلی کیستیک
• کم کاری تیروئید

عللی که کمتر شایع هستند شامل: 
• بارداری
• آقایان
• کاهش سریع وزن
• برخی از انواع عفونت ها مانند هپاتیت C
• عوارض جانبی برخی از داروها، مانند متوترکسات، تاموکسیفن، آمیودارون و اسید والپروئیک 
• قرار گرفتن در معرض برخی سموم

بیشتر بخوانید: علایم، تشخیص و درمان کبد چرب

کبد چرب غیر الکلی به چهار مرحله تقسیم می شود:
جالب است که بدانید بیماری بیشتر افراد در مرحله اول بدون اینکه علائم خاصی داشته باشد متوقف می شود. تنها در 2/5 درصد موارد، بیماری پیشرفت کرده و در نهایت به از کار افتادن کبد یا سیروز منجر می شود.

گرید اول: کبد چرب ساده (استئاتوزیس)
تجمع چربی در سلول های کبدی که تا حد زیادی بی خطر است، در این مرحله بیماری بدون علامت بوده و در بیشتر مواقع در طول آزمایش های که به دلایل دیگر یا چک آپ سالیانه گرفته می شود تشخیص داده می شود.

گرید 2: استئاتوهپاتیت غیر الکلی (Non-Alcoholic SteatoHepatitis :NASH) 
شکل جدی تر بیماری است. در این مرحله تولید چربی اضافی در کبد با التهاب کبدی همراه است.

گرید 3: فیبروز
در این مرحله التهاب مداوم باعث ایجاد و گسترش بافت اسکار در اطراف سلول های کبدی و رگ های خونی آن می شود، اما کبد هنوز می تواند عملکرد طبیعی خود را حفظ کند.

گرید 4: سیروز
آخرین و شدیدترین مرحله بیماری که پس از سال ها التهاب اتفاق می افتد، در این مرحله بافت اسکار و توده‌ سلولی های چربی در کبد گسترش می‌یابند و کبد پر از توده های چربی می شود. آسیبی که در این مرحله به کبد وارد می شود برگشت پذیر نیست و به از کار افتادن کبد و یا سرطان کبد منجر می شود.

کبد چرب چگونه ایجاد می شود و پیشرفت می کند؟
با وجود اینکه مکانیسم اصلی ایجاد کبد چرب غیر الکلی هنوز در حال مطالعه است اما مقاومت به انسولین به عنوان یکی از عوامل اصلی ایجاد این بیماری می باشد. بسیاری از محققان، مکانیسم های دخیل در ایجاد و پیشرفت کبد چرب را دو مرحله ای در نظر می گیرند؛ در مرحله اول تجمع چربی و در مرحله دوم التهاب در سلول های کبدی نقش اصلی را ایفا می کند. در مرحله اول چربی در سلول های کبدی تجمع پیدا می کند. سه عامل اصلی تاثیر گذار در تجمع چربی در سلول های کبدی به ترتیب مقاومت انسولینی، چاقی مرکزی و اختلالات اسید های چرب (دیس لیپیدمی) خون می باشند. مرحله دوم با آغاز التهاب شروع می شود و به فیبروز ختم می شود. استرس اکسیدتیو در مرحله دوم نقش مهمی را ایفا می کند. تجمع بیشتر لیپیدها در مرحله دوم سبب اکسیداسیون لیپیدها، ایجاد رادیکال های آزاد و اختلال در عملکرد میتوکندری می شود. تصور می شود که ذخایر آهن موجود در سلول های کبدی نقشی مهمی در آسیب های ایجاد شده به وسلیه استرس اکسیداتیو بازی می کنند، و شاید همین موضوع توضیحی باشد که چرا مردان بیشتر از زنان دچار کبد چرب غیر الکلی می شوند. در نهایت پروسه استرس اکسیداتیو باعث ایجاد رادیکال های آزاد، گونه های فعال اکسیژن و بیشتر شدن التهاب می شود که در نهایت منجر به آسیب سلولی و نکروز بافت کبد خواهد شد.

علائم کبد چرب
بیماری در مرحله اول عموما علائمی از خود نشان نمی دهد تنها در بعضی از افراد خستگی، ضعف و درد یا ناراحتی در قسمت بالای شکم شکایت دارند. 
علائم بیماری از مرحله 2 به بعد شامل:
• بزرگ شدن طحال
• قرمز شدن کف دست
• ایجاد عروق عنکبوتی در زیر پوست
• تورم پاها
• بزرگ شدن پستان در مردان
• خونریزی از بینی
• تورم شکم (آسیت) و درد در ناحیه شکمی
• خارش پوست
• زردی پوست و چشم (زردی)

تشخیص کبد چرب
تست های پایین جهت تشخیص و تعیین شدت بیماری استفاده می شود:
معاینه فیزیکی پزشک
پزشک شکم فرد را معاینه می کند، در صورتی که کبد بزرگ شده باشد قابل لمس می شود و نشان دهنده وجود التهاب است. در برخی موارد کبد بدون بزرگ شدن دچار التهاب می شود و پزشک با معاینه نمی تواند آن را حس کند.
علاوه بر بررسی وضعیت شکم، بررسی علائمی مانند خستگی، کاهش اشتها و کاهش وزن می تواند به تشخیص بیماری کمک کند.

تصویربرداری پزشکی
سونوگرافی پزشکی: تست ساده ای برای تشخیص برخی بیماری های کبدی مانند کبد چرب است.
سی تی اسکن (CT) و ام آر آی (MRI): سی تی اسکن و ام آر آی شکمی با وجود اینکه امکان تشخیص مراحل مختلف بیماری را ندارند اما می توانند مورد استفاده قرار بگیرند.
الاستوگرافی: نوعی سونوگرافی پیشرفته که سفتی بافت کبدی شما را اندازه گیری می کند. سفتی کبد نشان دهنده فیبروز است.

آزمایش خون
تست های خونی شامل: تست شمارش کامل خون (CBC)، آنزیم های کبدی، تست های مربوط به انواع هپاتیت، تست های مربوط به پروفایل لیپیدی
بالا بودن آنزیم های کبدی نشان دهنده التهاب در کبد است و می تواند نشان دهنده بیماری کبد چرب باشد. اما به یاد داشته باشید دلایل مختلف دیگری نیز می تواند آنزیم های کبدی را افزایش دهد.

نمونه برداری کبدی
 نمونه برداری کبدی در بیشتر افراد مورد نیاز نیست اما به عنوان استاندارد طلایی برای تعیین شدت بیماری، در گریدهای بالای کبد چرب استفاده می شود.