اسپیرولینا Spirulina platensis

اسپیرولینا نوعی سیانوباکتر سبز-آبی است که از ابتدایی ترین اشکال حیات بر روی کره زمین به شمار می رود. این سیانوباکتر قدمتی حدود 3.5 میلیارد سال دارد و به صورت معلق در آب های شیرین پرورش می یابد. نام اسپیرولینا از کلمه لاتینhelix  یا spiral به معنای چرخش یا پیچش مشتق شده است که به شکل مارپیچی آن باز می گردد.

اسپیرولینا به سبب دارا بودن طیف متنوعی از مواد مغذی و ویژگی های کمک درمانی اثبات شده، می تواند نقش بالقوه ای در رژیم غذایی افراد مختلف داشته باشد. این جلبک از دوران باستان توسط اقوام مکزیکی و آفریقایی به عنوان غذا مصرف می شده است و از حدود 30 سال قبل تاکنون تولید و مصرف آن به عنوان مکمل غذایی در کشورهای صنعتی و پیشرفته به شدت رونق یافته است.
سال هاست که سازمان فضایی آمریکا اسپیرولینا را به عنوان مکمل غذایی سودمند برای فضانوردان خود در مسافرت های فضایی با موفقیت به کار می برد. با توجه به غنی بودن اسپیرولینا از انواع مواد مغذی، ویتامین ها و مواد معدنی می توان آن را ایده آل ترین غذا برای حفظ سلامتی و تقویت سیستم ایمنی میلیون ها انسان در سراسر دنیا دانست. از اسپیرولینا به عنوان "غذایی برای آینده" یاد شده است، زیرا قابلیت سنتز به صورت مواد غذایی متراکم با کیفیت بالا را داشته و نسبت به سایر جلبک ها کارایی بیشتری دارد.
متداولترین گونه ای از این جنس که در ساخت مکمل های غذایی مورد استفاده قرار می گیرد Spirulina platensis می باشد. اسپیرولینا Spirulina platensis سیانوباکتر فتوسنتز کننده ای است که در بسیاری از کشورهای گرمسیری و نیمه گرمسیری و مناطق معتدل به منظور تغذیه انسان و حیوانات به صورت تجاری کشت داده شده است. سیانوباکترها ارگانیسم های تک سلولی پروکاریوت با ویژگی های حد واسط بین جلبک یا باکتری هستند که در مناطق آبی، خشک، حتی در دمای 71 درجه سانتیگراد و در درزهای صخره های سنگی وجود دارند. رنگ آن ها از سبز-آبی تا قرمز یا بنفش متغیر است که این رنگ ها به دلیل رنگدانه های -cفیکوسیانین (آبی) و -cفیکواریترین (قرمز) است، که درون کلروفیل سبز محافظت می شوند.
Spirulina platensis، چند سلولی و رشته ای است که در محدوده pH 3.8 تا 11 و دمای بیش از 20 درجه سانتیگراد رشد بهینه دارد. طول آن در شرایط مساعد به 1 - 0.5 میلی متر می رسد. قطر سلول در سلول های کوچک تر 1 تا 3 میکرون و در گونه های بزرگتر 3 تا 12 میکرون می باشد.

اسپیرولینا در حال حاضر در کشورهای زیادی از جمله آمریکا، تایلند، چین، هند و استرالیا پرورش داده می شود و به عنوان غذایی سالم و مکمل غذایی مورد استفاده قرار می گیرد. تولید اسپیرولینا در مقیاس بزرگ در سیستم های باز، سیستم های لوله ای بسته و فتو بیو راکتورهای استوانه ای انجام می شود.

گونه های کلرلا و اسپیرولینا از جلبک های تجاری هستند که به وفور تولید می شوند، زیرا برای رشد نیاز به محیط خاصی ندارند و می توانند در هوای باز بدون حضور آلاینده ها یا سایر جلبک ها و آغازیان کشت داده شوند. کلرلا به خوبی در محیط کشت غنی از مواد شیمیایی رشد می کند. اسپیرولینا می تواند در فاضلاب رشد کرده و با چرخه مواد مغذی تولید پروتئین بکند و آلاینده های معدنی و مواد زائد را حذف کند.
به طور کلی جلبک ها و سیانوباکترها کاربردهای فراوانی دارند. یکی از این کاربردها، به دست آوردن پروتئین از آن هاست. پروتئین تک یاخته (Single-cell proteins: SCP) اصطلاحا به پروتئین های استخراج شده از میکروارگانیسم هایی اطلاق می شود که در مقیاس بزرگ رشد داده شده اند و برای مصارف غذایی انسان و یا خوراک دام، طیور و آبزیان مورد استفاده قرار می گیرند. برای تولید SCP از میکروارگانیسم های مختلف تک سلولی و چند سلولی نظیر باکتری ها، جلبک های تک سلولی و جلبک های رشته ای و  قارچ ها استفاده می گردد.

در مقایسه با روش های معمولی تولید پروتئین، استفاده از جلبک ها مزیت های زیادی دارد، از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- میکروارگانیسم ها قدرت تکثیر زیادی دارند. در نتیجه میزان پروتئین حاصل خیلی زیاد و حدود 30 تا 80 درصد از وزن خشک توده را تشکیل می دهد.
- میکروارگانیسم ها قادرند از منابع آلی یا منابع کربنی مختلفی استفاده نموده و لذا می توان برای کشت آن ها از مواد آلی مختلفی نظیر متانول، اتانول، هیدروکربن های نفتی و حتی ضایعات کشاورزی و صنعتی نیز استفاده کرد.
- بازده تولید این میکروارگانیسم ها بالا بوده و دستگاه های تولید کننده آن ها فضای محدودی را اشغال می کند.
- تولیدات این گونه میکروارگانیسم ها بستگی به فصل و شرایط آب و هوایی ندارد و لذا کشت آن ها نسبتا آسان است.

ترکیبات شیمیایی و مواد مغذی اسپیرولینا
به طور کلی جلبک های سبز آبی، خصوصا اسپیرولینا دارای ساختار ابتدایی با سلول های ذخیره ای کشیده و تکثیر غشای سلول می باشند. آرایش اختصاصی ترکیبات سلولی اجازه فتوسنتز سریع و تشکیل پروتئین را می دهد. فقدان دیواره های سلولی سخت باعث جذب راحت و سریع پروتئین اسپیرولینا در موجودات مصرف کننده می شود.
Spirulina platensis غنی از پروتئین، بتا -کاروتن و اسید گامالینولنیک است و به عنوان یک ماده غذایی مفید، باعث جلوگیری از سوء تغذیه در کشورهای در حال توسعه می گردد. آنالیز اسپیرولینا میزان پروتئین بیش از 60 درصد وزن خشک را نشان می دهد. پروتئین اسپیرولینا به عنوان یک ترکیب کامل است زیرا دارای 8 اسید آمینه ضروری با نسبت مناسب است. ترکیب اسید های آمینه پروتئین اسپیرولینا مشابه سایر میکرو ارگانیسم ها است و زمانی که با پروتئین تخم مرغ یا شیر مقایسه می شود دارای کمبود متیونین، سیستئین و لیزین است. هر چند محتوای اسید آمینه اسپیرولینا معمولا به خوبی متعادل شده است ولی از نظر اسید آمینه های حاوی سولفور و تریپتوفان ضعیف است.

از دید غذایی مهم ترین اجزای اسید چرب اسپیرولینا، اسید لینولئیک و اسید گاما لینولنیک می باشد که 1.24 و 1.4 وزن خشک آن را تشکیل می دهند. میزان کل اسید نوکلئیک آن 4 درصد وزن خشک است. مواد معدنی ضروری مثل پتاسیم، منیزیم، کلسیم، روی و آهن 9 درصد کل وزن خشک اسپیرولینا را تشکیل می دهد. مقادیر ویتامین های موجود در  اسپیرولینا در جدول زیر آمده است: 

برخی از خواص اثبات شده ی اسپیرولینا عبارتند از:
- آنتی اکسیدان
- تقویت عملکرد سیستم ایمنی بدن
- محافظت در برابر فلزات سنگین مانند جیوه و سرب
- کاهش هیپرلیپیدمیا و چاقی
- افزایش لاکتوباسیل های روده
- افزایش انرژی بدن و کمک به رفع خستگی مزمن
- پیشگیری از سرطان و ضد تومور
- پیشگیری از آترواسکلروزیس (تصلب شرایین)
- ضد آلرژی
- کاهش فشار خون
- کمک به درمان آنمی (کم خونی)
- موثر در درمان ناباروری
اسپیرولینا یا عصاره محیط کشت آن می تواند درمان زخم ها را تسریع نماید. مطالعات دیگر بیانگر این است که اسپیرولینا، متابولیسم پوست را تسریع نموده و از پوسته پوسته شدن آن جلوگیری می کند.
اسپیرولینا دارای خاصیت ضد توموری می باشد. مطالعات نشان داده که بتا کاروتن، یک کاروتنوئید غیر سمی می باشد که اثر سیتواستاتیک و سیتوتوکسیک دارد و این اثر بر روی خطوط سلول های توموری انسان مطالعه شده است.
اسپیرولینا حاوی مقدار زیادی اسید گاما لینولئیک به عنوان یک اسید چرب ضروری و پیش ساز پروستاگلاندین های بدن است. رژیم غذایی حاوی این اسید چرب می تواند به بهبود آرتروز، چاقی، بیماری قلبی و کمبود روی کمک نماید.
مطالعات حاکی از این است که مصرف حداقل 2.8 گرم اسپیرولینا 3 بار در روز، به مدت 4 هفته اثر بسیار چشمگیری در کاهش وزن بدن در بیماران مبتلا به چاقی داشته است.
اسپیرولینا به دلیل ارزش غذایی بالا در برخی رژیم های درمان ناباروری استفاده می شود. همچنین گزارشاتی حاکی از اثرگذاری آن بر افزایش تولید و تحرک اسپرم وجود دارد.

عوارض جانبی
نفخ و کرامپ های گوارشی- تهوع و استفراغ- اسهال و تغییر رنگ مدفوع- سردرد

هشدار مصرف
- جلبک ها، ارگانیسم های تک سلولی غنی از اسید نوکلئیک هستند به همین دلیل در افرادی که جلبک را به عنوان ماده غذایی در مقادیر خیلی زیاد و طولانی مدت مصرف می کنند مقدار اسید اوریک افزایش یافته و می تواند سنگ کلیه یا نقرس ایجاد شود.
- به دلیل وجود فنیل آلانین در اسپیرولینا، در صورت ابتلا به بیماری فنیل کتونوری (PKU) با احتیاط مصرف شود.
- در صورت ابتلا به بیماری های اتوایمیون (نظیر آرتریت روماتوئید، MS، لوپوس و...) با پزشک مشورت نمایید.
- در دوران بارداری و شیردهی قبل از مصرف با پزشک مشورت نمایید.
- در صورت مصرف همزمان با داروهای ضد انعقاد خون، با نظر پزشک مصرف گردد.
- در صورت بروز علایم گوارشی مصرف را از مقادیر کمتر شروع و به مرور مقدار دریافتی را افزایش دهید.

فرآورده های دارویی کلرلا موجود در بازار دارویی ایران

برای مشاهده محصولات بر روی نام آنها کلیک کنید.

اسپیرولینا مارکوس روهرر
اسپیرولینا
اسپیروویت

تفاوت جلبک اسپیرولینا و کلرلا
- کلرلا تقریبا دارای 3 تا 5 درصد کلروفیل می باشد که بالاترین مقدار در بین ریز جلبک ها (تقریبا 10 برابر بیشتر کلروفیل در اسپیرولینا) و به طور قابل توجهی بیش از هر گیاه سبز دیگری است.
- اسپیرولینا به طور طبیعی دارای یک دیواره سلولی کاملا قابل هضم است که هضم بلافاصله آن را برای بدن آسان تر کرده و مواد مغذی آن جذب می شود.
- کلرلا برخلاف اسپیرولینا به سبب داشتن دیواره هسته، از قدرت سم زدایی قوی تری برخوردار است. این ویژگی علاوه بر کمک به سم زدایی، با اتصال به فلزات سنگین مثل کادمیم، اورانیوم، جیوه و حتی مواد رادیواکتیو باعث زدودن آن ها از بدن می شود.

برای مطالعه بیشتر: جلبک Clorella vulgaris

- هر دو ریز جلبک کلرلا و اسپیرولینا از غنی ترین منابع مواد مغذی روی زمین هستند، اما اسپیرولینا گوی سبقت را از نظر تنوع و غنی بودن از کلرلا ربوده است. اسپیرولینا دارای پروتئین و آهن بیشتری است، همچنین تمام هشت اسید آمینه ضروری، مواد معدنی ضروری (مانند روی، کلسیم و پتاسیم)، ویتامین های گروه B و ویتامین های C، D و E را داراست. اسپیرولینا نسبت به کلرلا دارای کارتنوئید بیشتر بوده و منبعی برای گاما لینولنیک اسید (GLA) به شمار می آید.
- کلرلا دارای یک فاکتور خاص برای رشد است که می تواند در بازسازی بافت های آسیب دیده عصب کمک کند و برای افرادی که دارای ناهنجاری های اعصاب و بیماری تحلیلی مغز هستند، بسیار مناسب است.
- اسپیرولینا دارای یک ماده فیتوشیمی به نام فیکوسیانین است که طیف وسیعی از عملکردهای بدن را پشتیبانی کرده و بافت های بدن را از اکسیداسیون محافظت می کند.
- کلرلا به علت دارا بودن ویتامین K ممکن است اثر ضد انعقادی داروهایی مانند وارفارین را کاهش دهد.

منابع
Misbahuddin M, Islam AZ, Khandker S, Al-Mahmud I, Islam N. Efficacy of spirulina extract plus zinc in patients of chronic arsenic poisoning: a randomized placebo-controlled study. Clinical Toxicology, 2006; 44(2): 135–141.
Mao TK, Water J, Gershwin ME. Effects of a Spirulina-based dietary supplement on cytokine production fromallergic rhinitis patients. Journal of Medicinal Food, 2005; 8(1): 27–30.
Bhat  VB,  Madyastha  M. scavenging  of Peroxynitrite  by  phycocyanin  and  phycocyanobilin from Spirulina platensis: protection against  oxidative damage  to  DNA: Biochemical  and  Biophysical Research Communications, 2001; 285: 262-266.
Palaniswamy R, Veluchamy C. Therapeutic herapeutic uses of spirulina: a review. International Journal of Current Innovation Research, 2018; 4(1): 975-979.
Akao, Y. and Ebihara, T. Enhancement of antitumor natural killer cell activation by orally administered Spirulina extract in mice. Cancer Sci, 2009; 100: 1494-1501.
Blinkova, LP, Gorobets OB, Baturo AP. Biological activity of Spirulina. Zh Mikrobiol Epidemiol Immunobiol. 2001; 2: 114-118.
Desai K, Sivakami A. Spirulina the Wonder Food of the 21st Century. APBN, 2004; 8(23): 1298-1302.
Sharoba MA. Nutritional value of spirulina and its use in the preparation of some complementary baby food formulas. J. Agroaliment. Proc. Technol, 2014; 20(4): 330-350.
Chamorro G, Salazar M, Favila L, Bourges H. Pharmacology and toxicology of Spirulina alga. Rev Invest Clin. 1996; 48(5): 389-99.
Ravi M, Azharuddin S, Solomon P. The benefcial effects of spirulina focusing on its immunomodulatory and antioxidant properties. Nutrition and Dietary Supplements, 2010; 2: 73-83.
Mohan A, Misra N, Srivastav D, Umapathy D, Kumar S. Spirulina-The Nature’s Wonder: A Review. Scholars Journal of Applied Medical Sciences, 2014; 2(4):1334-1339.
Deng R, Chow T. Hypolipidemic, Antioxidant and Antiinflammatory Activities of Microalgae Spirulina. Cardiovasc Ther. 2010; 28(4): 33–45.