گیاه کرچک با نام علمی Ricinus communis L

گیاه کرچک با نام علمی Ricinus communis L. از خانواده فرفیون (Euphorbiaceae)، گیاهی علفی و یک ساله، معمولاً به صورت درختچه یا درخت و به ارتفاع بالغ بر 4 متر است. برگ ها متناوب و بزرگ هستند. گل ها تک جنس، سبز فام، فاقد گلبرگ و میوه آن به شکل کپسول پوشیده از خار و تیغ می باشد.
محل رویش در ایران: گیاه بومی نواحی جنوب ایران است. در خراسان، جنوب ایران و بلوچستان کشت می شود. قسمت مورد استفاده گیاه، روغن دانه های گیاه است.

ترکیبات شیمیایی
- تری گلیسیریدها (ریسینولئیک اسید ricinoleic acid، اسید پالمتیکpalmetic acid، اسید اولئیکoleic acid و اسید لینولنیکlinolenic acid)
- لکتین ها (ریسین-د ricin- D)
- آلکالوییدهای دسته پیریدین (ریسینین ricinine)

موارد مصرف
- مسهل در درمان یبوست های حاد، درمان مسمومیت غذایی و جهت تخلیه روده قبل از  اعمال جراحی یا معاینه راست روده یا عکسبرداری با اشعه X از دستگاه گوارش

بیشتر بخوانید: علل یبوست و راه های درمان آن

سایر موارد مصرف
- نرم کننده در فرآورده های آرایشی و بهداشتی
- ضد کرم

موارد مصرف در طب سنتی و عامه
- به صورت خوراکی به عنوان مسهل قوی
- به صورت موضعی در ترکیب با برخی از داروهای جلدی

 

اثرات
مسهل- ملین- ضد تومور- آنتی هیستامین- ضد آسم- آنتی اکسیدان- ضد التهاب- بهبود دهنده زخم- محافظت کننده کبدی

آثار فارماکولوژیکی گزارش شده
- روغن کرچک یک مسهل از نوع کاهش دهنده کشش سطحی آنیونی است. مکانیسم آن مرطوب ساختن و نرم کردن مواد دفعی است. روغن کرچک با تغییر نفوذپذیری دیواره روده سبب افزایش ترشح الکترولیت ها و آب شده و هم چنین حرکات دودی روده را افزایش می دهد. ماده اصلی مسهل در روغن کرچک اسید ریسینولئیک است که در اثر عمل لیپاز پانکراس در روده باریک آزاد می‌شود. این ماده مهار کننده جذب و محرک ترشحات گوارشی است.
- درصد زیادی از روغن کرچک حاوی اسید آمینه ضروری ریسینولئیک اسید می باشد. این ترکیب قادر به نفوذ به منافذ پوست و فولیکول های مو می‌باشد. ریسینولئیک اسید، رشد فولیکول های مو را به مقدار نرمال باز گردانده و از پوست و مو در برابر تابش آفتاب و آلودگی محافظت می کند. روغن کرچک با نفوذ به لایه های اپیدرم پوست و تحریک فرایند کلاژن سازی، پیر شدن پوست را به تأخیر می‌اندازد. خواص ضد ویروسی، ضد قارچی و آنتی باکتریال گیاه آن را به درمانی موثر در برابر عفونت های پوستی مبدل کرده است.
- بررسی نتایج کار آزمایی های بالینی بر روی بیماران مبتلا به آرتروز که به مدت 4 هفته 3 بار در روز کپسول 9/0 میلی لیتری روغن کرچک را دریافت کردند، نشان داد که علاوه بر قابل تحمل بودن و ایمن بودن دارو، نشانه های بیماری تا حد زیادی کاهش  یافت.

منع مصرف
هنگامی که انسداد روده ای، تهوع، استفراغ و دردهای زیر شکمی وجود دارد، نبایستی روغن کرچک تجویز گردد.

احتیاط مصرف
- مصرف گیاه در مبتلایان به التهاب آپاندیس، انسداد روده و حساسیت به روغن گیاه باید با احتیاط صورت گیرد.
- در مبتلایان به یبوست، مصرف طولانی مدت روغن گیاه حتی به مدت 8 تا 10 روز، می تواند ایجاد وابستگی نماید.
- روغن گیاه می تواند باعث نارسایی در جذب ویتامین های محلول در چربی، مایعات و الکترولیت ها گردد.

مصرف در دوران بارداری
مصرف روغن کرچک به علت ایجاد پرخونی در ناحیه لگن می تواند منجر به سقط جنین شود. از این رو استفاده از آن در دوران بارداری ممنوع است.

مصرف در دوران شیردهی
مصرف روغن کرچک در دوران شیردهی ممنوع است. ریسینولئیک اسید موجود در کرچک، در شیر مادر ترشح می گردد و باعث ایجاد اسهال شدید در نوزاد می شود.

اثرات جانبی
- کرامپ های شکمی، بثورات جلدی، اسهال، تهوع، تحریک پوست اطراف ناحیه مقعد
- از دست دادن آب و الکترولیت ها، واکنش های آلرژیک در صورت مصرف طولانی مدت
- مصرف دانه های گیاه به صورت خام و تهیه شده از بازار جایز نیست. در صورت روغن کشی نامناسب ترکیب ریسینD وارد روغن می شود که می تواند باعث بروز تهوع، اسپاسم، اسهال، ناراحتی کلیه، تشنج و مرگ گردد. مصرف حتی 2 تا 4 دانه می تواند در بزرگسالان سمیت خطرناکی ایجاد کند و مصرف 8 دانه گیاه، می تواند مرگ آور باشد.

تداخلات دارویی
- مصرف طولانی مدت روغن کرچک به علت از دست دادن پتاسیم می تواند اثر داروهای استروئیدی موثر بر قلب، ضد آرتیمی ها، دیورتیک ها و مسهل ها را افزایش دهد. این افزایش اثر می تواند با علائمی همچون گیجی، ضعف و اختلال ریتم قلبی همراه باشد.
- داروهای محلول در چربی دفع کننده کرم مثل سرخس- افزایش اثردهی

فرآورده های حاوی گیاه کرچک در بازار دارویی
ژلاکس1000 (شرکت دانا)
لاگزاریسین (شرکت دینه)
کاستورکس (باریج اسانس)
لوبری تیدی (شرکت تولید دارو)

منابع:
نوری نگین، خانقاهی ابیانه الهام، امین غلامرضا. داروهای گیاهی رسمی ایران. مرکز تحقیقات پزشکی قانونی: 1395: 480-483.
وزیریان مهدی، تحویل زاده مینا، نیروند چراغی محمد، یوسف بیک فاطمه، امین غلامرضا. گیاه درمانی با رایج ترین گیاهان دارویی. برای فردا: 1390: 183-186.
ضیایی علی، مسگرپور بیتا، شیستری آیدا. احتیاط مصرف و تداخلات دارویی گیاهان دارویی بر اساس شواهد و مستندات. انتشارات تیمورزاده، 1394: 216-217.
خلیقی سیگارودی فرحناز، جاروندی صغری، تقی زاده میترا. کاربردهای درمانی گیاهان دارویی. ارجمند: 1392: 218-221.
قاسمی دهکردی ن. فارماکوپه گیاهی ایران. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، معاونت غذا و دارو، 1381(ج 2): 623-631.

Gruenwald J, Brendler J, Jaenicke C et al. PDR for Herbal Medicines. Medical Economics Company, 2004: 167-168
Heinrich M, Barnes J, Gibbons S, Williamson M. FUNDAMENTALS OF PHARMACOGNOSY AND PHYTOTHERAPY. Elsevier Ltd. 2012: 187
Evans WC. Trease and Evans Pharmacognosy. Elsevier. 2009; 2(16): 190-19.
Jena J, Kumar Gupta A. RICINUS COMMUNIS LINN: A PHYTOPHARMACOLOGICAL REVIEW. International Journal of Pharmacy and Pharmaceutical Sciences. 2012; 4(4): 25-29
Momoh AO, Oladunmoye MK, Adebolu T. Evaluation of the Antimicrobial and Phytochemical Properties of Oil from Castor Seeds (Ricinus communis Linn). Bulletin of Environment, Pharmacology and Life Sciences. 2012; 1(10): 21– 27
Haan P, Reidinga-Saenen LM, Korporaal-Heijman JA. Intoxication by ingestion of castor beans. Netherlands Journal of Critical Care. 2016; 24(2): 20-22
Medhi B, Kishore K, Singh U, Seth SD. Comparative clinical trial of castor oil and diclofenac sodium in patients with osteoarthritis. Phytother Res. 2009; 23(10): 1469-73
Vieira C, Evangelista S, Cirillo R. Effect of ricinoleic acid in acute and subchronic experimental models of inflammation. Mediators Inflamm. 2000; 9(5): 223-228