گیاه سرخارگل با نام علمی Echinacea purpureae

سرخارگل با نام علمی Echinacea purpureae از خانواده گل مینا (compositae) گیاهی چند ساله، به ارتفاع حدود 90-40 سانتی متر با ساقه ای راست می‌باشد. برگ ها نسبتاً بزرگ، به صورت متقابل یا متناوب، با حاشیه صاف و رگبرگ های طولی مشخص می باشند. گل های زبانی به رنگ ارغوانی- قرمز که معمولاً به شکل آویخته قرار می گیرند و گل های لوله ای به ظاهر خار مانند در بالا قرار دارند. مخروط گل این گیاه نیزه ای شکل است و به جوجه تیغی شباهت دارد.
سرخارگل در شرق و مرکز ایالت متحده به صورت خودرو می روید و در اروپا نیز کشت داده می شود. قسمت های هوایی خشک شده اندام دارویی گیاه را تشکیل می دهند.

ترکیبات شیمیایی
- پلی ساکاریدها (متیل آرابینوگالاکتان methylglucuronoarabinoxylan، آرابینورامنوگالاکتان اسیدی arabinorhamnogalactan)
- گلیکوزیدهای فنلی (اکیناسین echinacin، اکیناکوزید echinacoside، مشتقات فرولیک اسید ferulic acid مانند شیکوریک اسید cichoric acid، مشتقات متیل استر شیکوریک اسید، کلروژنیک اسید chlorogenic acid و...)
- فلاونوییدها (لوتئولین luteolin، کامفرول kaempferol، کوئرستین quercetin و...)
- آلکامیدها (اکیناسئین echinacein)
- آلکالوییدها (بتائین betaine، توسیلاگین tussilagine و...)
- پلی استیلن ها
- اسانس ها (کاریوفیلنCaryophyllene، ژرماکرنGermacrene، بورنئول Borneol، بورنیل استات Bornyl acetate و ...)

اثرات
- ضد ویروسی، ضد باکتری، ضد قارچی و ضد عفونی کننده
- محرک سیستم ایمنی
- آنتی اکسیدانی
- ضد التهاب
- بهبود دهنده زخم

موارد مصرف
- مصرف خوراکی گیاه درمان حمایتی در سرما خوردگی و عفونت های دستگاه تنفسی و ادراری به دلیل تحریک سیستم ایمنی بدن
- مصرف موضعی در جهت افزایش بهبودی زخم و درمان بیماری های التهابی پوستی

 موارد مصرف در طب سنتی و عامه
درمان سوختگی، اگزما، زخم های چرکی، تبخال، عفونت لثه، عفونت های ریوی، گزیدگی حشرات و ضد زهر در مار گزیدگی، اسپاسم معده و آرتریت روماتویید

آثار فارماکولوژیکی گزارش شده
مطالعات بالینی متعددی بر روی گیاه سرخارگل با هدف بررسی اثر پیشگیری کننده یا درمان عفونت ها و اثر تعدیل کننده سیستم ایمنی انجام شده است. این پژوهش ها مدعی شده اند که فرآورده های محتوی گیاه دارای اثر مسلم و قطعی تحریک کننده قدرت دفاعی و ایمنی بدن می باشند. این اثرات به محتوای آلکامیدی، مشتقات اسیدهای کافئیک و پلی ساکاریدهای گیاه باز می گردد که از طریق تحریک فاگوسیتوز گرانولوسیت های انسانی بروز می یابند.

عصاره گیاه سرخارگل خاصیت ضد ویروسی قوی علیه ویروس‌های آنفلوآنزای انسانی از خود نشان داده است. عصاره ی این گیاه با مهار اتصال هماگلوتینین ویروس آنفلوآنزا به گیرنده میزبان و مهار فعالیت نورآمینیدازی ویروس از ورود آن به داخل سلول و ایجاد عفونت جلوگیری و از گسترش آن ممانعت به عمل می‌آورد. به نظر می‌رسد که عصاره اکیناسه با تحت تأثیر قرار دادن فاکتورهای رونویسی که مسئول رونویسی ژن‌های سایتوکاین‌ها به ویژه کموکاین‌ها هستند، در مدولاسیون کموکاین‌ها و سایتوکاین‌ها مؤثر است. با توجه به عدم مشاهده مقاومت ویروسی در نسل‌های بعدی ویروس‌های تیمار شده با عصاره اکیناسه می‌توان انتظار داشت که استفاده مداوم از این عصاره برخلاف داروهای ضد ویروس موجود، موجب تولید گونه‌های مقاوم ویروس نگردد. عصاره اکیناسه تأثیر زیادی علیه ویروس‌های درون سلولی ندارد از این رو این عصاره می‌تواند طی تماس‌های اولیه با ویروس اثر خود را اعمال نماید به این معنی که در آغاز و شروع عفونت یا طی انتقال ویروس از سلول‌های آلوده به سلول‌های دیگر می‌تواند بر ویروس اثر کند. بنابراین مصرف این فرآورده به عنوان پیشگیری‌ کننده، قبل و در ابتدای ابتلا به سرما خوردگی و آنفولانزا می‌تواند بیشترین تأثیر خود را داشته باشد.

مواد مؤثر موجود در عصاره گیاه  با خاصیت آنتی باکتریال قوی بر باکتری‌های مولد عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی و تحتانی مانند سینوزیت، برونشیت، پنومونیا و التهاب لوزه تأثیر می‌گذارند. از آنجایی که آلوده شدن سلول به ویروس‌هایی مانند راینوویروس‌ها، ویروس سین سیشیال تنفسی و ویروس آنفلوآنزا امکان آلوده شدن به باکتری‌های خاصی مانند هموفیلوس آنفلوآنزا و استافیلوکوکوس پنومونیا (و نیز برعکس) را افزایش می‌دهند، عصاره اکیناسه با قابلیت غیر فعال‌ سازی ویروس‌ها و باکتری‌ها و جلوگیری از ورود آن‌ها به درون سلول میزبان، از عفونت‌های هم‌ زمان ویروسی و باکتریایی جلوگیری می‌نماید.

گیاه اکیناسه دارای چندین خاصیت فارماکولوژیکی مشخص می باشد که عبارتند از: تأثیر روی آنزیم های مؤثر در پدیده التهاب، تکثیر و تحریک فعالیت گلبول های چند هسته ای، حفاظت سلول ها در مقابل ضایعات ناشی از رادیکال های آزاد و فعالسازی منوسیت ها در تولید سایتوکاین ها. تجارب آزمایشگاهی نشان داده اند که ماده مؤثره آلکامید در عصاره این گیاه موجب وقفه آنزیم های سیکلواکسیژناز و لیپواکسیژناز می شود. این دو آنزیم در پیدایش التهاب دارای نقش کلیدی هستند و بدین ترتیب سرخارگل در پیشگیری و درمان التهاب مؤثر است. هم چنین، فرمولاسیون های موضعی از گیاه وجود دارد که منجر به مهار هیالورونیداز شده و در بهبود زخم موثر هستند. داده های بالینی بسیاری اثرات ضد التهابی و بهبود دهنده زخم گیاه را تایید کرده اند و بدین ترتیب WHO (سازمان بهداشت جهانی) این گیاه را به عنوانی درمانی ایمن در صورت استفاده منطقی و در دوزهای مجاز، در رفع این مشکلات معرفی کرده است.

منع مصرف
- در مصرف موضعی: آلرژی نسبت به گیاهان خانواده کاسنی
- در مصرف خوراکی: در شرایط حاد و پیشرفته ای مثل ایدز و عفونت HIV، به دلیل حضور ترکیبات آرابینوگالاکتان در گیاه، منع مصرف دارد. این ترکیبات به واسطه ی ماکروفاژها، موجب القای ترشح اینترفرون آلفا، فاکتور نکروز توموری آلفاTNF-α  و سایتوکاین هایی که به طور معمول در سرم بیماران مبتلا به ایدز بالا هستند (و به نظر می رسد که در فرآیند بیماری با سرکوب سلول های CD4 و افزایش تکثیر HIV نقش داشته باشند)، می شوند.
مصرف گیاه در شرایط حاد و پیشرفته ای چون سل مجاز نمی باشد.  ممکن است آرابینوگالاکتان های موجود در گیاه شبیه به آرابینوگالاکتان های یافت شده در دیواره سلولی مایکوباکتریوم باشند که در نتیجه تضعیف پاسخ های لنفوسیتی ایجاد می شود.
در شرایط پیشرفته مثل مالتیپل اسکلروزیس (multiple sclerosis) و کلاژنوزیس (collagenosis) به دلیل اثرات احتمالی تحریکی بر فیبروبلاست ها منع مصرف دارد.
مصرف گیاه در بیمارهای خودایمنی و لوکوزیس (leukocytosis) مجاز نمی باشد. چرا که به واسطه ی حضور ترکیبات آرابینوگالاکتانی، تحریک غیر اختصاصی پاسخ ایمنی مشاهده می گردد.

احتیاط مصرف
- مصرف خوراکی و موضعی گیاه بیش از 8 هفته توصیه نمی شود.
- در بیماران دیابتی تجویز فرم تزریقی گیاه باید با احتیاط صورت بگیرد.

مصرف در دوران بارداری
هر چند تحقیقات اندکی بی ضرری این گیاه را در دوز های رایج در بارداری و شیردهی نشان داده است، اما اطلاعات بیشتری در مورد مصرف اکیناسه در طی دوران بارداری نیاز است. بهتر است با مشورت پزشک مصرف شود.

مصرف در دوران شیردهی
به دلیل نبود مستندات علمی کافی بهتر است با مشورت پزشک مصرف شود.

مصرف در کودکان
- مصرف خوراکی فرآورده های حاوی گیاه در خردسالان، بدون مشورت پزشک توصیه نمی گردد.
- در صورت مصرف، درصد کمی از کودکان ممکن است بثوراتی را تجربه کنند که می تواند ناشی از واکنش حساسیت زا باشد. بعضی نگرانی ها وجود دارد که واکنش های حساسیت زا به اکیناسه می تواند در بعضی کودکان بسیار شدید تر باشد. به همین دلیل، بعضی نهادهای ناظر توصیه می کنند اکیناسه به کودکان زیر 12 سال هم تجویز نشود.

اثرات جانبی
- واکنش های آلرژیک، تب، تاکی فیلاکسی
- تهوع، استفراغ، عوارض خفیف گوارشی، افزایش ادرار

تداخلات دارویی
- در صورت مصرف همزمان فرآورده های حاوی الکل گیاه با دی سولفیرام، امکان ایجاد واکنش های شبه دی سولفیرام وجود دارد.
- سرخارگل می تواند فعالیت سیستم ایمنی را افزایش دهد. مصرف اکیناسه همراه با بعضی داروهای مهار کننده ی سیستم ایمنی (مثل آزاتیوپورین، سیکلوسپورین، مایکوفنولات، تاکرولیموس، پردنیزولون، کورتیکواستروئیدها و ...) ممکن است اثرات این داروها را کاهش دهد.
- مصرف همزمان سرخارگل با داروهای هپاتوتوکسیک، به علت افزایش سطح آنزیم های کبدی، موجب سمیت کبدی می گردد.
- در صورت مصرف همزمان با برخی داروهای ضد انعقاد مانند وارفارین، افزایش زمان خونریزی مشاهده می گردد.
- در صورت مصرف طولانی مدت و به طور همزمان با استروئیدهای آنابولیک، کتوکونازول و آمیودارون، سمیت کبدی مشاهده می گردد.

فرآورده های حاوی سرخارگل در بازار دارویی ایران

برای مشاهده و محصولات بر روی نام آنها کلیک کنید.
عصاره اکیناسه
ساپلاس مدز (اکیناسه + ویتامین C + زینک)
کپسول یوروسپاسمد
فیتوکلد
ایمواستیم
ایمونستیم طلایی
اکینافورت
ویتاکلد آرایکس
ایمونوساپورت
هرباکلد
ایمونیل فلور
پروپولید پروپول بیبی
اورتو اکینید
اکیناید فریز
ایموکپ
اکی پل
فیتوگریپ
اسپری ضد التهاب اکینید
اکیناسه به همراه ویتامین C و روی (زینک)

منابع

نوری نگین، خانقاهی ابیانه الهام، امین غلامرضا. داروهای گیاهی رسمی ایران. مرکز تحقیقات پزشکی قانونی: 1395: 65-67.
وزیریان م، تحویل زاده م، نیروند چراغی م، یوسف بیک ف، امین غ. گیاه درمانی با رایج ترین گیاهان دارویی. برای فردا: 1390: 131-134.
خلیقی سیگارودی فرحناز، جاروندی صغری، تقی زاده میترا. کاربردهای درمانی گیاهان دارویی. ارجمند: 1392: 110-114.
ضیایی ع، مسگرپور ب. احتیاط مصرف و تداخلات دارویی گیاهان دارویی بر اساس شواهد و مستندات. انتشارات تیمورزاده، 1394: 89-91.

Gruenwald J, Brendler J, Jaenicke C et al. PDR for Herbal Medicines. Medical Economics Company, 2004: 267-274.
Heinrich M, Barnes J, Gibbons S, Williamson M. FUNDAMENTALS OF PHARMACOGNOSY AND PHYTOTHERAPY. Elsevier Ltd, 2012: 285.
Braun L, Cohen M. Herbs and natural supplements: an evidence-based guide. Churchill Livingstone, 2015; 2: 123.
Bauer R, Wagner H. Echinacea species as potential immunostimulatory drugs. In: Economic and Medicinal Plant Research, Wagner H (Ed), Academic Press, London 1991. p.253.
Mullins RJ, Heddle R. Adverse reactions associated with echinacea: the Australian experience. Ann Allergy Asthma Immunol 2002; 88:42-53.
Sharma M, Anderson SA, Schoop R, Hudson JB. Induction of multiple pro-inflammatory cytokines by respiratory viruses and reversal by standardized Echinacea, a potent antiviral herbal extract. Antiviral Res 2009; 83:165-172.
Chen Y, Fu T, Tao T. Macrophage activating effects of new alkamides from the roots of Echiancea species. J Nat Prod 2005; 68: 773-7.
Basch E, Ulbricht C, Vora M. An Evidence-Based Systematic Review of Echinacea (angustifolia, pallida, purpurea) by Natural Standard Research Collaboration. Journal of Herbal Pharmacotherapy, 2005; 5(2):57-88.
Driggins S, Whalen M, Myles L. The inhibitory effect of Echinacea purpurea and Echinacea pallida on BT-549 and natural killer cells.  MOJ Cell Science & Report, 2017; 4(3): 88-96.
Ghorbaniyekta B, Ahmadzadehfar N, Yazdanjoo S. Effect of Echinacea Purpurea Extract on Anxiety- Like Behaviors in Neonatal Rats. Galen Medical Journal2017; 6(1): 52-60.
Tharun G, Ramana G, Sandhya R, Shravani M. Phytochemical and Pharmacological Review on Echinacea. Journal of Pharmacy Research, 2017; 11(3): 249-256