رزماری، گیاهی با نام علمی Rosmarinus officinalis L

اکلیل کوهی یا رزماری، گیاهی با نام علمی Rosmarinus officinalis L. از خانواده لابیاته (نعناعیان)، گیاهی بوته ای و همیشه سبز تا ارتفاع 2 متر می باشد. برگ ها متقابل کشیده  نخی، بدون دمبرگ و به رنگ سبز روشن هستند. گل ها به صورت دسته های چندتایی در خوشه هایی که در طول محور پراکنده‌اند، آرایش یافته‌اند. جام گل به رنگ آبی روشن و به ندرت صورتی و یا سفید است. میوه مجموعه‌ای از چهار فندقه (هستک) و قهوه ای رنگ می باشد. نام رزماری برگرفته از کلمات لاتین ros به معنای شبنم و marinus به معنای دریا است.
مصریان، عبری‌ها، یونانی‌ها و رومی‌ها رزماری را به عنوان گیاهی مقدس می شناختند. این گیاه در قرون وسطی برای دور کردن ارواح شیطانی و محافظت در برابر طاعون مورد استفاده قرار می‌گرفت.
 پرورش گیاه رزماری در بیشتر نواحی ایران معمول است. این گیاه به حالت خودرو در مناطق مدیترانه و همچنین جنوب فرانسه و به موازات ساحل اسپانیا می روید. برگ و سرشاخه‌های گلدار اندام دارویی رزماری را تشکیل می دهند.

ترکیبات شیمیایی
- مشتقات کافئیک اسید (رزمارینیک اسیدrosemarinic acid)
- فلاویونیدها (هسپریدینhesperidin، سیرسیمارینcirsimarin، دیوسمین diosmin و...)
- دی ترپن های تلخ (پیکروسالوینpicrosalvin، ایزورزمانولisorosmanol، رزمادیال rosmadial و...)
- ترپن ها (اولئانیک اسید oleanic acid، اورسلیک اسید ursolic acid و...)
- اسانس (1و8- سینئول cineol -1,8، آلفا پیننalpha pinen، کامفورcamphor، بورنیل استات bornyl acetate و...)
- تانن ها

اثرات
- آنتی اکسیدانی قوی
- تقویت کننده رویش مو
- ضدشوره
- مهار سمیت کبدی و صفرا آور
- افزایش دهنده اشتها و ضد نفخ
- ضد اسپاسم و آرامبخش
- آنتی میکروبی و ضد عفونی کننده
- اثرات ضد التهابی
- تقویت کننده حافظه

موارد مصرف
- مصرف خوراکی گیاه برای مشکلات سوء هاضمه، کاهش اشتها و فشار خون
- مصرف موضعی به عنوان درمان حمایتی برای بیماری های روماتیسمی

 موارد مصرف در طب سنتی و عامه
مصرف خوراکی: قابض- آرامبخش، برطرف کننده سردرد و محرک حافظه- درمان روماتیسم- درمان آسم- هضم کننده غذا، ضد نفخ و صفرا آور
مصرف موضعی: در اگزما، تحریک رشد مو و ممانعت از طاسی- دهانشویه گیاه برای بیماری‌های لثه و بوی بد دهان

آثار فارماکولوژیکی گزارش شده
ترپن ها و ترپنوئید های موجود در رزماری سبب باز شدن رگ ها، بهبود گردش خون محیطی و تغذیه بهتر فولیکول مو می شوند. ترکیب رزمارینیک اسید تولید پروستاگلاندین E2 را در پوست سر افزایش می‌دهد و سبب اتساع رگ ها می شود. همچنین با تقویت خون رسانی به پیاز مو سبب رشد مو می شود. مطالعه بررسی های بالینی نشان می‌دهد استفاده از اسانس رزماری درمان مطمئن و مؤثری برای طاسی منطقه ای است و درمان با آن به طور قابل توجهی مؤثرتر از روغن های حامل مانند روغن جوجوبا و هسته انگور به تنهایی است. استفاده از رزماری در درمان آلوپسی آرئاتا (ریزش موی سکه ای) مشابه داروی ماینوکسیدیل اثربخش است. با توجه به این که درمان به وسیله رزماری مؤثر و مقرون به صرفه است می‌توان این گیاه را برای درمان بیماران مبتلا به ریزش موی سکه ای پیشنهاد نمود.

رزماری با افزایش گردش خون موضعی، شل کردن عضله مورد نظر و خاصیت ضد التهابی قادر است در تسکین علائم روماتیسم نقش به سزایی داشته باشد. سینئول و بورنئول موجود در اسانس گیاه خاصیت شل کنندگی عضلانی دارند که به اثر آنتاگونیستی این مواد به رسپتورهای استیل کولین نسبت داده می شود. اثر آنتی اکسیدانی دو ترکیب موجود در اسانس رزماری به نام‌های کارنوزول و اورسلیک اسید نشان می دهد که عوارض التهابی مفاصلی که بر اثر عوامل اکسید کننده در بدن پدید می‌آیند، توسط این دو ترکیب برطرف می شود. اثر ضد التهابی اورسلیک اسید از طریق مهار آنزیم لیپواکسیژنار و سیلکواکسیژناز و همچنین به دلیل توقف ترشح هیستامین اعمال می‌شود. اثرات ضد التهابی اسانس گیاه رزماری حتی در مواردی با کورتیکواسترویید دگزامتازون برابری نموده است. به نظر می رسد این آثار با مهار مهاجرت لکوسیت ها اتفاق می افتد.
بررسی مطالعات بر روی ترکیب رزمارینیک اسید گیاه رزماری نشان می دهد که این ماده در درمان آلرژی فصلی  (رینوکونژکتیویت فصلی (SAR) بسیار مؤثر است. در مطالعات صورت گرفته بر روی بیماران مبتلا به SAR، اسید رزمارینیک در مقایسه با پلاسبو توانسته است اثر مهاری بر روی تولید اینترلوکین B1، اینترلوکین γ و هیستامین داشته باشد. در گروه مصرف کننده رزمارینیک اسید، تعداد نوتروفیل ها و ائوزینوفیل های ترشحات بینی به طور محسوسی کاهش یافته است. همچنین علائم بیماران اعم از خارش بینی، خارش چشم ها، آبریزش بینی و آبریزش چشم ها به طور محسوسی کاهش یافته است.

منع مصرف
از مصرف گیاه در دوران بارداری، افراد مبتلا به تشنج، بیماران مبتلا به فشار خون و همچنین روی پوست آسیب دیده اجتناب شود.

احتیاط مصرف
بیمارانی که نسبت به گیاه حساسیت دارند و خانم هایی که خونریزی رحمی زیادی دارند بهتر است از مصرف گیاه خودداری نمایند.

مصرف در دوران بارداری
در دوران بارداری به علت امکان ایجاد اثرات جانبی بر روی جنین و رحم از مصرف گیاه باید اجتناب نمود.

مصرف در دوران شیردهی
با توجه به نبود مستندات کافی بهتر است با مشورت پزشک مصرف شود.

مصرف در کودکان
مصرف اسانس گیاه در کودکان و نوزادان ممنوع است.

اثرات جانبی
- التهاب معده و روده در صورت مصرف دوزهای بالای اسانس گیاه
- حساسیت و قرمزی پوست و سایر واکنش های آلرژیک در افراد حساس به گیاه
- تشنج در صورت مصرف دوزهای بالا

تداخلات دارویی
- در مصرف همزمان فرآورده‌های حاوی الکل، امکان ایجاد واکنش های شبه دی سولفیرام با رزماری وجود دارد.
- مصرف همزمان رزماری با داروهای مهار کننده های ACE مانند لیزینوپریل، کاپتوپریل، انالاپریل و ... که در درمان فشار خون بالا استفاده می شوند می تواند سبب تشدید اثر دارو گردد.
- مصرف همزمان با دیورتیک ها مانند فوروزماید، هیدروکلروتیازید و... سبب تقویت اثر دارو می گردد.
- مصرف همزمان گیاه با برخی داروهای ضد انعقاد مانند وارفارین، کلوپیدوگرل و ... ممکن است تداخل داشته باشد.
- در صورت مصرف همزمان با داروی لیتیم، با توجه به اثر دیورتیکی رزماری، ممکن است سطح غلظت خونی لیتیم بیش از حد مجاز شود.

فرآورده های حاوی رزماری در بازار دارویی ایران
برای مشاهده محصولات بر روی نام آنها کلیک کنید.

 لوسیون رزماری (زردبند)
لوسیون موضعی رزماری (زردبند)
لوسیون تقویت مو و ابروی رزماری (زردبند)
اسپری رزماری (زردبند)
قطره رزماری (زردبند)
ژل موی رزماری (باریج اسانس)
شامپو گل رز و رزماری (شون)
کرم رزماری (پرهام)
کرم دموآرنیکا و رزماری (لافارر)
کرم دموپلاس آرنیکا و رزماری (لافارر)
کرم رزمارینیدین (دینه)
شامپو متعادل کننده رزماری (هگر)
پماد رزماری (گل دارو)
آرتمیس (گل دارو)
تیدی رز (تولید دارو)
رمارن (گیاه اسانس)
مارینتول (رازک)
شامپو رزماری (پرژک)
شامپو ضد ریزش رزماری (میس ادن)
شیرپاک‌کن رزماری (ژاندارسل)
سولاپروست (پلانتا)
شربت اپتایزر (فیشر کیندر)

منابع
- نوری نگین، خانقاهی ابیانه الهام، امین غلامرضا. داروهای گیاهی رسمی ایران. مرکز تحقیقات پزشکی قانونی: 1395: 130-135.
- قاسمی دهکردی نصرالله. فارماکوپه گیاهی ایران. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، معاونت غذا و دارو، 1381: 334-341.
- خلیقی سیگارودی فرحناز، جاروندی صغری، تقی زاده میترا. کاربردهای درمانی گیاهان دارویی. ارجمند: 1392:  228-231.
- ضیایی ع، مسگرپور ب. احتیاط مصرف و تداخلات دارویی گیاهان دارویی بر اساس شواهد و مستندات. انتشارات تیمورزاده، 1394: 217-218.
- وزیریان م، تحویل زاده م، نیروند چراغی م، یوسف بیک ف، امین غ. گیاه درمانی با رایج ترین گیاهان دارویی. برای فردا: 1390: 103-106.

Gruenwald J, Brendler J, Jaenicke C et al. PDR for Herbal Medicines. Medical Economics Company, 2004: 645/646
Heinrich M, Barnes J, Gibbons S, Williamson M. FUNDAMENTALS OF PHARMACOGNOSY AND PHYTOTHERAPY. Elsevier Ltd, 2012: 241.
Mukherjee P K, Houghton P J. Evaluation of Herbal Medicinal Products. Pharmaceutical Press, 2009:  208.
Evans WC. Trease and Evans Pharmacognosy. Elsevier. 2009: 2(16); 270.
Braun L, Cohen M. Herbs and natural supplements: an evidence-based guide. Churchill Livingstone, 2015; 2:  160
Barnes  J, Anderson L.A, Phillipson J,D. Herbal Medicines. Pharmaceutical Press, 2007: 3; 508-511
Ulbricht C, Abrams TR, Brigham A, Ceurvels J, Clubb J, Curtiss W, Kirkwood CD, Giese N, Hoehn K, Iovin R, Isaac R, Rusie E, Serrano JM, Varghese M, Weissner W, Windsor RC. An evidence-based systematic review of rosemary (Rosmarinus officinalis) by the Natural Standard Research Collaboration. J Diet Suppl. 2010: 7(4); 351-413.
Panahi Y, Taghizadeh M, Marzony ET, Sahebkar A. Rosemary oil vs minoxidil 2% for the treatment of androgenetic alopecia: a randomized comparative trial. Skinmed. 2015: 13(1); 15-21.
Guangtao X,Wanga H, Min F. Carnosic acid (CA) attenuates collagen-induced arthritis in db/db mice via inflammation suppression by regulating ROS-dependent p38 pathway. Free Radical Biology and Medicine. 2017: 108; 418-432.
Osakabe N, Takano H, Sanbongi C, Yasuda A, Yanagisawa R, Inoue KI, Yoshikawa T. Anti-inflammatory and anti-allergic effect of rosmarinic acid (RA); inhibition of seasonal allergic rhinoconjunctivitis (SAR) and its mechanism. Bio Factors, 2004: 21; 127-131.
Ulbricht C, Abrams T, Brigham A, Ceurvels J, Clubb J, Curtiss W, Kirkwood C, Windsor R. An Evidence-Based Systematic Review of Rosemary (Rosmarinus officinalis) by the Natural Standard Research Collaboration. Journal of Dietary Supplements, 2010: 7(4); 351-413.
Ozarowski M, Mikolajczak PL, Bogacz A, Gryszczynska A, Czerny B, Kujawska M, Jodynis-Liebert J, Mrozikiewicz PM. Rosmarinus officinalis L. leaf extract improves memory impairment and affects acetylcholinesterase and butyrylcholinesterase activities in rat brain. Fitoterapia, 2013: 91; 261-271.
Pengelly A, Snow J, Mills SY, Scholey A, Wesnes K, Butler LR. Short-term study on the effects of rosemary on cognitive function in an elderly population. J Med Food. 2012: 15(1); 10-17.