گیاه گل ساعتی با نام علمی Passiflora incarnata

گیاه گل ساعتی با نام علمی Passiflora incarnata از خانواده گل ساعتی (پاسی فلوراسه)، گیاهی علفی، دارای ساقه‌ای پیچان و نخ مانند و برگ‌های متناوب و بزرگ است. گل‌هایی درشت، معطر و منتهی به دم گل دراز دارد. گل ها با زواید رشته ای بنفش یا آبی و پرچم هایی دارای بساک هایی درشت به رنگ زرد طلایی و کلاله های چند شاخه ای که در انتها به طور افقی و به حالت گسترده بر سطح گل قرار می گیرند، منظره ای مشابه صفحه ساعت به گل می دهند. میوه های آن تخم مرغی شکل و به رنگ نارنجی روشن (پس از رسیدن) و محتوی دانه های متعدد و سیاه رنگ است.

گل ساعتی توسط سیاحان اسپانیایی در پرو در سال 1569 کشف شد. این گل در پرو سمبل مصیبت حضرت مسیح بود و مردم پرو اعتقاد داشتند روییدن گل ساعتی در سرزمین آن ها نشان می دهد که آن حضرت از شیوه ی زندگی آنان راضی است . یکی از معانی Passion در زبان انگلیسی، مصیبت حضرت مسیح است. منشا هر دو نام علمی و عمومی گیاه نیز همین باور می باشد. بر پایه ی این باور عمومی، این گونه تصور می شود که قسمت گل دار گیاه، نمایانگر تصلیب عیسی مسیح است. سه مادگی سه میخ کوبیده شده به دست ها و پاهای مسیح و پنج پرچم، پنج زخم روی بدن آن حضرت را نشان می دهد. مادگی گیاه شبیه چکش و تاج خورشیدی گل، همانند تاجی از خار بر روی سر مسیح است. گل برگ ها، نماینده ی ده تن از حواریون راستین هستند و رنگ های سفید و بنفش متمایل به آبی، نشانگر خلوص، پاکی و بهشت است.
گل ساعتی به حالت خودرو در جنوب اتازونی، برزیل و نواحی دیگر آمریکا می روید. این گیاه در نواحی شمال ایران به عنوان گل زینتی کشت داده می شود. قسمت های هوایی خشک شده گیاه اندام دارویی را تشکیل می دهند.

ترکیبات شیمیایی
- فلاونوییدها (ویتکسین vitexin، ایزوویتکسین isovitexin، اسکافتوزید schaftoside و ...)
- گلیکوزیدهای سیانوژنیک (ژینوکاردین gynocardine)
- ایندول آلکالوییدها (هارمول harmol، هارمالینharmaline، هارمین harmine و هارمولول harmalol)
- مشتقات گاما-پیرول (مالتول maltol و اتیل مالتول ethyl maltol)
- مشتقات کومارین
- اسیدهای چرب
- فیتوسترول ها
- روغن فرار

اثرات
- اثرات ضد افسردگی
- اثرات آرام بخش و ضد اسپاسم
- اثرات ضد التهابی
- اثرات ضد باکتریایی
- اثرات ضد آرتیمی و گشادکنندگی عروق کرنر

موارد مصرف
گل ساعتی دارای اثرات مسکن و آرام بخش بوده و در موارد بی خوابی، اضطراب مصرف می شود.

موارد مصرف در طب سنتی و عامه
- درمان افسردگی، تشنج و هیستری
- ضد درد، ضد اسپاسم، محرک خفیف
- درمان اسهال
- درمان قاعدگی دردناک و علائم یائسگی
- مصرف موضعی در هموروئید

آثار فارماکولوژیکی گزارش شده
- بررسی نتایج کار آزمای های بالینی متعدد نشان می دهد، مصرف 2 گرم اندام هوایی خشک شده ی گیاه گل ساعتی به صورت چای کیسه ای به مدت یک هفته سبب بهبود بی خوابی ، کاهش زمان به خواب رفتن و کیفیت خواب می گردد.
- در یک کار آزمایی بالینی بر روی مبتلایان به اختلال اضطراب فراگیر مشخص گردید، مصرف روزانه 45 قطره گل ساعتی (400 میلی گرم) به مدت 4 هفته می تواند در کاهش علائم اضطرابی به اندازه ی اگزازپام موثر باشد و هیچ تفاوت معنا داری بین این دو شیوه ی درمان مشاهده نمی شود. البته اگزازپام شروع اثر سریعتری دارد، اما اختلال عملکرد شغلی در افرادی که اگزازپام دریافت کردند، بیشتر دیده می شود. سایر مطالعات بالینی حاکی از اثر بخشی گل ساعتی در ترکیب با سایر عصاره های گیاهی در درمان اختلال انطباقی با خلق مضطرب بوده است. مالتول و اتیل مالتول موجود در گیاه، با پوشاندن آثار تحریکی آلکالوئیدی موجب آثار آرامش بخش عصبی می‌شوند. فلاونوئیدهای موجود در این گیاه از جمله کریزین Chrysin با اثر آگونیستی بر روی گیرنده های بنزودیازپینی سبب بروز آثار تسکینی، کاهش عملکرد حرکتی و ضد اضطراب می‌شوند.

 - مطالعات بالینی اندکی به اثرات ضد افسردگی گل ساعتی اشاره دارد. بررسی این کار آزمایی ها نشان می دهد که مصرف 2 گرم اندام هوایی خشک شده ی گیاه گل ساعتی به همراه گیاه علف چای به صورت چای کیسه ای 4 بار در روز، می تواند در درمان افسردگی موثر باشد. علت این اثربخشی به آلکالوئیدهای گیاه باز می گردد که از طریق مهار آنزیم مونوآمین اکسیداز سبب آثار تحریکی مغز می می‌شوند.

منع مصرف:
- حساسیت به گیاه
- دوران بارداری

احتیاط مصرف:
افراد با ناراحتی های شدید کبدی و کلیوی بهتر است از مصرف گیاه اجتناب نمایند.

مصرف در دوران بارداری:
به خاطر اثرات قاعده آور و سقط آور و محرک اعمال رحمی که ناشی از آلکالوییدهای هارمان و هارمالین و هم چنین وجود گلیکوزیدهای سیانوژنیک ژینوکاردین منع مصرف دارد.

مصرف در دوران شیردهی:
با توجه به نبود مستندات علمی، بهتر است با احتیاط مصرف شود.

اثرات جانبی:
- خواب آلودگی، سردرد و گیجی
- عوارض گوارشی خفیف مانند اسهال یا درد های شکمی
- کهیر یا خارش در افراد حساس

تداخلات دارویی:
- مصرف همزمان با داروهای ضد انعقاد و ضد پلاکت ها، ممکن است سبب خونریزی شود.
- در مصرف همزمان سیکلوسپورین با گل ساعتی در اثر افزایش متابولیسم، کاهش اثر دارو مشاهده می شود.
- مصرف همزمان با مهارکننده های مونو آمین اکسیداز می تواند سبب تشدید اثر دارو گردد.
- مصرف همزمان با ضعیف کننده های سیستم اعصاب مرکزی (اپیوییدها، باربیتورات ها، بنزودیازپین ها)، سبب افزایش اثر آرام بخشی دارو می شود که ممکن است منجر به کما گردد.

فرآورده های حاوی گل ساعتی در بازار دارویی ایران
برای مشاهده محصولات بر روی نام آنها کلیک کنید.

پاسی پی (شرکت ایران داروک)
پاسیفلورین (لابراتوار پورسینا)
سداسل (شرکت اهورا)
والی فلور (شرکت نیاک)
ترانکی وال (شرکت دینه)
های رست (سپید طب)
ول مود (سپید طب)
سدانر (سینا فرآور)  
بی بی اسلیپ (سپیداج)
دیپ اسلیپ (نیچر لینک)
ریلکس هرب (بهتا دارو)
استرس کالم (ناتیریس)
استرس کالم نایت (ناتیریس)

منابع
- نوری نگین، خانقاهی ابیانه الهام، امین غلامرضا. داروهای گیاهی رسمی ایران. مرکز تحقیقات پزشکی قانونی: 1395: 247-250.
- قاسمی دهکردی نصرالله. فارماکوپه گیاهی ایران. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، معاونت غذا و دارو، 1381(ج 2): 702-709.
- صالحی سورمقی محمد حسین. گیاهان دارویی و گیاه درمانی. دنیای تغذیه، 1393: 333-336.
- خلیقی سیگارودی فرحناز، جاروندی صغری، تقی زاده میترا. کاربردهای درمانی گیاهان دارویی. ارجمند: 1392: 196-192.
- ضیایی ع، مسگرپور ب. احتیاط مصرف و تداخلات دارویی گیاهان دارویی بر اساس شواهد و مستندات. انتشارات تیمورزاده، 1394: 175-176.
- وزیریان م، تحویل زاده م، نیروند چراغی م، یوسف بیک ف، امین غ. گیاه درمانی با رایج ترین گیاهان دارویی. برای فردا: 1390: 203-205.

Gruenwald J, Brendler J, Jaenicke C et al. PDR for Herbal Medicines. Medical Economics Company, 2004: 573-575
Heinrich M, Barnes J, Gibbons S, Williamson M. FUNDAMENTALS OF PHARMACOGNOSY AND PHYTOTHERAPY. Elsevier Ltd, 2012: 243-244
Mills E, Duguoa J, Perri D, Koren G. Herbal Medicines in Pregnancy and Lactation An Evidence- Based Approach. Taylor & Francis Medical, 2006: 231-233
Baxter k. Stockley’s Drug Interactions Pocket Companion. Pharmaceutical Press, 2009: 307-308
Mukherjee P K, Houghton P J. Evaluation of Herbal Medicinal Products. Pharmaceutical Press, 2009:  439
Braun L, Cohen M. Herbs and natural supplements: an evidence-based guide. Churchill Livingstone, 2015; 2:  729- 733
Fisher AA, Purcell P, Le Couteur DG. Toxicity of Passiflora incarnata L. J. Toxicol, 2000; 38: 6306
Bouzin M, Bougerol T, Guitton B and Broutin, E. A combination of plant extracts in the treatment of outpatients with adjustment disorder with anxious mood: controlled study versus placebo. Fundam. Clin. Pharmacol, 1997; 11: 127-32
 Miyasaka OS, Atallah AN, Soares B. Passiflora for anxiety disorder, Cochrane Database, 2007;(1): 4518
Miroddi M, Calapai G, Navarra M, Minciullo P, Gangemi S. Passiflora incarnata L.: Ethnopharmacology, clinical application, safety and evaluation of clinical trials. Journal of Ethnopharmacology, 2013; 150(3): 791-804
Ngan A,Conduit R. A Double?blind, Placebo?controlled Investigation of the Effects of Passiflora incarnata (Passionflower) Herbal Tea on Subjective Sleep Quality. PHYTOTHERAPY RESEARCH Phytother. Res,  2011; 25: 1153–1159