اثرات مفید پروبیوتیک ها (قسمت اول)

خیابان های یک شهر شلوغ را در صبح یک روز کاری تصور کنید. پیاده روها مملو از افرادی است که برای رفتن به محل کار یا رسیدن به قرارهای ملاقاتشان به سرعت از کنار هم عبور می کنند. اکنون این تصویر را در سطح میکروسکوپی داشته باشید، میکروبیوم ها در داخل بدن انسان ها این گونه اند. بین 10 تا 100 تریلیون سلول میکروبی در بدن هر فرد وجود دارند که به صورت همزیست در کنار یکدیگر قرار گرفته اند و وجودشان نه تنها مضر نیست بلکه می توانند اثرات مثبتی بر سلامتی میزبان نیز داشته باشند. این میکروب ها در بخش های مختلفی از بدن یافت می شوند که دستگاه گوارش یکی از مهم ترین آن ها به حساب می آید. در حال حاضر، از میکروبیوم ها به عنوان "آخرین اندام" انسان یاد می شود.

قبل از اینکه ادامه این متن را بخوانید بهتر است با دو اصطلاح زیر آشنا شوید:
میکروبوتا (microbiota): به گونه های میکروبی ساکن در بدن یا بخش های خاصی از بدن گفته می شود.
میکروبیوم (microbiome): به گونه های میکروبی و مجموعه ژن های این میکروب ها در بدن یا بخش های خاصی از بدن اشاره می کند.
این دو اصطلاح عموما بجای یکدیگر به کار برده می شوند. در این مقاله از میکروبیوم برای ارجاع به هر دو مورد استفاده شده است.

تحقیق بر روی میکروب های موجود در بدن انسان، از سال 1680 توسط آنتونی ون لیوانهوک هلندی شروع شد. او متوجه شد که نوع و ترکیب میکروبی در قسمت های مختلف بدن با هم متفاوت است، این اختلاف در بین افراد سالم و بیمار هم وجود داشت. از آن زمان تا کنون در سرتاسر جهان پروژه های متعددی برای درک نوع و عملکرد این همزیستی انجام شده است. اخیرا با افزایش مطالعات در مورد میکروبیوم در بعضی از موارد از واژه "سوپر ارگانیسم انسانی" هم استفاده شده است، که به معنای هم زیستی سلول های انسانی و میکروبی در کنار هم و ارتقای هر کدام از آن ها است. تصور می شود که نسبت سلول های انسانی و میکروبیوم در بدن برابر باشد به این معنی که به ازای وجود هر یک از سلول های بدن، یکی از انواع میکروبی هم در بدن وجود دارد. 

میکروبیوم روده، مجموعه ای با بیش از 1000 نوع باکتری، ویروس و قارچ است که رابطه متقابل و سودمندی را با انسان برقرار کرده است. این میکروب ها می توانند بر انرژی زایی، سنتز ویتامین ها، بهبود سطح کلسترول، سیستم ایمنی، چاقی، لاغری، برخی اختلالات عصبی، بعضی بیماری های دستگاه گوارش و سرطان اثر گذار باشند.

میکروبیوم روده تحت تاثیر رژیم غذایی، استفاده از آنتی بیوتیک ها، بارداری، نوع زایمان (سزارین یا طبیعی) و بسیاری از عوامل دیگر تغییر می کند. توجه داشته باشید که بدن انسان در زمان تولد استریل است اما بعد از تولد، به سرعت همزیستی میکروبیوم با بدن آغاز می شود. در مدت کوتاهی بعد از تولد، میکروب های زیاد که عموما منشا آن ها بدن و یا شیر مادر است با نوزاد وارد همزیستی می شوند. در حقیقت منشاء دریافت اولیه و نوع تغذیه نوزاد می تواند در رشد میکروبیوم انسان اثرگذار باشد. مطالعات نشان می دهند که نوع میکروبیوم غالب در نوزادانی که به روش سزارین یا زایمان طبیعی به دنیا می آیند یا نوزادانی که از شیر مادر یا شیر خشک تغذیه می کنند با یکدیگر متفاوت است. در طول سال اول، محتوای میکروبی روده شیرخوار به تدریج گسترش می یابد و از سویه بیفیدوباکتری ها (bifidobacteria) به سویه باکتریوئیدها (Bacteriodetes) و فیرمیکوت ها (Firmicutes) تغییر می کند. جالب اینکه در 1 سالگی میکروبیوم کودکان، مشابه بزرگسالان می شود.

مطالعات علمی نشان می دهد کاهش تنوع میکروبی روده در دوران نوزادی می تواند با افزایش خطر بیماری های آلرژیک در سنین بالاتر، بیماری های التهاب روده، اسهال مزمن و انتروکولیت نکروزان همراه باشد. به علاوه، بیماری های التهابی خودایمنی از جمله بیماری سلیاک، دیابت نوع 2 و چاقی با عدم تعادل میکروبی روده مرتبط هستند. بنابراین قرار گرفتن در معرض برخی از باکتری ها در اوایل زندگی و تغییر در تنوع میکروبیوم روده می تواند تأثیر عمیقی بر سلامتی فرد در طول زندگی داشته باشد. 

پروبیوتیک، پری بیوتیک، سین بیوتیک، پست بیوتیک
استفاده از روش تخمیری برای نگهداری طولانی مدت مواد غذایی در تمدن های خاورمیانه و مصر باستان معمول بوده است. با این حال تنها در اوایل سال های 1900 بود که برای اولین بار ارتباط بین طول عمر و مصرف ماست مشاهده شد. ماست حاوی یکی از گونه های باکتری (لاکتوباسیلوس) است که باعث تخمیر می شود. تقریبا در همین زمان بود که این نظریه مطرح شد که محصولات تخمیر شده با تغییر میکروبیوم روده می توانند باعث کاهش تولید مواد سمی در روده شوند. در ابتدای قرن بیست برای اولین بار باکتری بیفیدوباکتریوم جدا سازی و خواص ضد بیماری آن مطرح شد و در سال های 1960 از واژه "پروبیوتیک" برای نامیدن گونه های باکتریای مفید دستگاه گوارش استفاده شد. بالاخره در سال 2001 سازمان بهداشت جهانی پروبیوتیک را به "عنوان میکروارگانسیم های زنده ای که اگر به میزان کافی دریافت شوند می توانند اثرات سودمندی برای میزبان داشته باشند" تعریف کرد.

برای مطالعه بیشتر: پروبیوتیک ها و نقش آنها در بدن

علاوه بر پروبیوتیک ها اصلاحات دیگری هم وجود دارد که تعریف آن ها در زیر آمده است:
پری بیوتیک: مواد غذایی خاصی که توسط سیستم گوارشی انسان به طور کامل هضم نمی شوند و می توانند به طور انتخابی باعث رشد گونه های مفید باکتریای شوند.
سین بیوتیک: ترکیبی از پروبیوتیک ها و محصولات پری بیوتیک هستند که به تقویت فلور طبیعی روده کمک می کنند.
پست بیوتیک: تحقیقات اخیر نشان می دهد که محصولات حاصل از فعالیت باکتریایی در غیاب میکرو ارگانیسم های زنده ممکن است اثرات مشابهی در مسیرهای سیگنالینگ و عملکرد سلولی داشته باشند؛ این محصولات پست بیوتیک نامیده می شوند.

منابع غذایی پروبیوتیک و پری بیوتیک ها
همان طور که در بالا اشاره شد، پروبیوتیک ها با پری بیوتیک ها متفاوت هستند. پروبیوتیک ها باکتری های مفید هستند، در حالی که پری بیوتیک ها مواد غذایی هستند که پروبیوتیک ها از آنها تغذیه می کنند. منابع غذایی متعدد وجود دارند که می توانند حاوی پروبیوتیک ها باشند از جمله ماست، غذاهای تخمیری مانند کفیر، کلم ترش و انواع ترشی ها و خیار شور، نان های تولید شده از خمیر ترش.

در حالی که پری بیوتیک ها در بیشتر سبزی ها، میوه ها و حبوبات وجود دارند. لوبیا، نخود فرنگی، جو دوسر، موز، توت، کنگر فرنگی، مارچوبه، سیر، تره فرنگی و پیاز از منابع خوب پری بیوتیک طبقه بندی می شوند.

بهتر است افرادی که قصد استفاده از مکمل پروبیوتیک را دارند این نکات را در ذهن داشته باشند:
- دوز پیشنهادی مصرف پروبیوتیک ها از 1 میلیارد تا 10 میلیارد واحد تشکیل دهنده کلونی (CFU) است که بهتر است دوز 1 میلیارد شروع شود و به تدریج افزایش پیدا کند.
- مصرف روزانه پروبیوتیک به مدت یک تا دو هفته ممکن است موجب بهبود اسهال عفونی یا اسهال مربوط به آنتی بیوتیک شود.
- میکروارگانیسم های موجود در مکمل های پروبیوتیک هنگام مصرف آنها باید زنده باشند. این میکروارگانیسم ها ممکن است در معرض گرما، رطوبت یا هوا از بین بروند. بعضی از پروبیوتیک ها نیاز به نگهداری در دمای یخچال دارند.

برای خرید و مشاهده محصولات پروبیوتیک اینجا کلیک کنید.

به طور خلاصه می توان گفت 
مطالعات انسانی و حیوانی نشان می دهند که پروبیوتیک ها و پری بیوتیک ها می توانند مزایای زیادی از جمله کاهش علائم بیماری های گوارشی، بهبود سطح کلسترول و پروفایل لیپیدی، حذف مواد سمی و آلاینده موجود در مواد غذایی، کاهش فشار خون، کمک به کنترل سطح گلوکز خون و بهبود وضعیت دیابت، تقویت عملکرد شناختی و ذهنی داشته باشد. در قسمت دوم به تفصیل به بررسی تعدادی از این اثرات مفید می پردازیم.