همه چیز درباره ویتامین B1 یا تیامین

آنچه در این مقاله می‌خوانید:

• تیامین چیست؟
• در چه مواد غذایی ویتامین B1 (تیامین) وجود دارد؟ 
• مکانیسم اثر تیامین
• کمبود ویتامین B1 (تیامین) در گذر زمان
• علائم کمبود تیامین (ویتامین B1)
• چه کسانی در معرض کمبود ویتامین B1 قرار دارند؟
• خواص تیامین
• عوارض جانبی تیامین
• تداخلات دارویی قرص ویتامین B1
• سوالات پرتکرار در مورد تیامین

تیامین چیست؟

تیامین (ویتامین B1)، ویتامین محلول در آبی است که نقش مهمی در سوخت و ساز انرژی دارد. این ویتامین همچنین در رشد و نمو و عملکرد سلولی نقش دارد. همه سلول های بدن از تیامین استفاده می کنند. هر چه میزان متابولیسم بیشتر باشد میزان مورد نیاز تیامین افزایش می یابد. کسانی که فعالیت های ورزشی سخت انجام می دهند انرژی بیشتری می سوزانند بنابراین به مقدار بیشتری تیامین نیاز دارند.

انسان ها تیامین را عمدتا در کبد در مقادیر خیلی کم ذخیره می کنند. به طور کلی در بدن یک فرد بزرگسال 30-25 میلی گرم ویتامین B1 وجود دارد. نیمه عمر بیولوژیکی این ویتامین حدود 20-10 روز است. از آنجا که این ویتامین نیمه عمر کمی دارد به طور مداوم باید در رژیم غذایی مصرف شود.

RDA چیست؟
مقدار میانگین از مواد مغذی که بتواند نیازهای غذایی اکثر افراد سالم (98-97 درصد) را در هر مرحله از زندگی و با هر جنسیتی تامین کند.

جدول زیر Recommended Daily Allowance (RDA) تیامین را برای گروه های سنی مختلف نشان می دهد:

Adequate Intake (AI) *

در چه مواد غذایی ویتامین B1 (تیامین) وجود دارد؟ 

منابع غذایی تیامین، شامل غلات سبوس دار (برنج سبوس دار، آرد سبوس دار و ...)، گوشت، ماهی، دانه ها (آفتابگردان، کنجد)، نخود سبز، مارچوبه، حبوبات و آجیل می باشد.
پوسته خارجی غلات سرشار از ویتامین B1 است، جدا کردن پوسته سبب کاهش تیامین موجود در غلات می شود. به عنوان مثال برنج سفید 1/10 برنج قهوه ای تیامین دارد.

بیشتر بخوانید: همه چیز درباره ویتامین B2 (ریبوفلاوین)

مولکول تیامین در درجه حرارت بالا و یا pH زیاد از بین می رود. پخت و پز، فرآوری های غذایی (پاستوریزه کردن، تهیه کنسرو، خشک کردن، انجماد و ...) سبب از بین رفتن تیامین مواد غذایی می شود. به عنوان مثال نان 20-30 درصد کمتر از مواد تشکیل دهنده اش تیامین دارد. به دلیل آن که تیامین در آب حل می شود مقدار قابل توجهی از آن هنگامی که با آب پخته می شود شسته می شود و از بین می رود. بنابراین برای حفظ این ویتامین بخارپز کردن مواد غذایی، استفاده از آب کم برای پخت و نیز مصرف آبی است که در پخت غذا استفاده می شود، بهترین راهکار است. به عنوان مثال هر چقدر برنج کمتر آبکش شود و بیشتر به صورت کته (دمی) پخته شود، ارزش غذایی آن بیشتر حفظ می شود زیرا زمانی که برنج آبکش می‌شود تیامین موجود در آن شسته می شود.
جالب است بدانید محصولات لبنی، میوه و سبزیجات منابع ضعیفی از ویتامین B1 هستند.

مکانیسم اثر تیامین

به طور عمده حدود 80 درصد از تیامین در سلول ها به شکل کوآنزیم فعال آن وجود دارد که تیامین پیروفسفات (تیامین دی فسفات) نامیده می شود. تیامین پیروفسفات به عنوان کوفاکتور ضروری در پنج آنزیم دخیل در متابولیسم چربی ها، آمینو اسیدها و گلوکز است. این فرم فسفریله تیامین کوفاکتور مهمی برای آنزیم های دخیل در متابولیسم کربوهیدرات و اسید آمینه های شاخه دار است. تیامین به عنوان کاتالیزور در تبدیل پیرووات به استیل کوآنزیم A نقش دارد و در بسیاری از فعالیت های دیگر متابولیکی سلول، مانند چرخه کربس دخیل است.
به علاوه تیامین محل اختصاصی روی غشای سلول های عصبی اشغال می کند و نقش ناشناخته ای در انتشار ایمپالس عصبی دارد. این ویژگی تیامین غیر وابسته به عملکرد کوآنزیمی آن است.

کمبود ویتامین B1 (تیامین) در گذر زمان

در طول قرن ها، بیماری مرموزی در آسیا انسان ها را در همه سنین مبتلا می کرد و عضلات را از بین می برد. تایلندی های مبتلا به این بیماری، که سعی داشتند بایستند گریه می کردند و می گفتند "بری بری" به معنی من نمی توانم! من نمی توانم! این عبارت به مرور تبدیل شد به نام یک بیماری جدی که سیستم عضلانی و عصبی را تحت تاثیر قرار می داد. در دهه 1980 کشف کردند که بیماری بری بری در نتیجه مصرف برنج سفید است و مصرف برنج قهوه ای سبب پیشگیری و درمان آن می شود. محققان بعدا متوجه شدند که ماده ای که در پیشگیری و درمان بری بری نقش دارد تیامین یا همام ویتامین B1 است که در پوسته غلات سبوس دار وجود دارد.
کمبود تیامین اغلب در جمعیت هایی گزارش شده است که رژیم غذایی آن ها اغلب برنج سفید و یا آرد سفید است و ماهی خام مصرف می کنند. بری بری هنوز در مناطقی از جهان مانند آسیا وجود دارد؛ جایی که غذای اصلی عمدتا برنج سفید است. مصرف بسیار زیاد ماهی خام نیز می تواند بری بری ایجاد کند، ماهی خام به طور طبیعی حاوی آنزیم تیامیناز است که تیامین را از بین می برد. این آنزیم در افرادی که گاهی اوقات از سوشی یا ماهی خام استفاده می کنند مشکلی ایجاد نمی کند.

علائم کمبود تیامین (ویتامین B1)

کمبود تیامین می تواند سبب کاهش اشتها، کاهش وزن، سرگیجه، از دست دادن حافظه، ضعف عضلانی و مشکلات قلبی شود.
کمبود شدید تیامین در دراز مدت باعث بیماری بری بری می شود.

بیماری بری بری شامل سه نوع می باشد:

1) بری بری خشک: تاثیر بر سیستم عصبی و ایجاد تحلیل شدید و فلج عضلات
2) بری بری مرطوب: تاثیر بر عملکرد قلبی و تضعیف عضله قلب و سیستم عروقی
3) بری بری مغزی یا سندرم ورنیکه کورساکف: کمبود شدید تیامین می تواند سبب بری بری مغزی شود. این سندرم بیشتر در افرادی که به صورت مزمن مقادیر زیادی الکل استفاده می کنند دیده می شود. علائم این سندرم شامل از دست دادن حافظه، گیجی شدید و آتاکسی (ناهماهنگی و بی نظمی در حرکت عضلات) می باشد.

چه کسانی در معرض کمبود ویتامین B1 قرار دارند؟

 افراد الکلی: 

به نظر می رسد مصرف مزمن الکل، شایع ترین علت کمبود تیامین در کشورهای صنعتی است. مطالعات نشان داده، تا 80 درصد افرادی که طولانی مدت الکل مصرف می کنند کمبود تیامین دارند زیرا اتانول جذب گوارشی، ذخایر کبدی و فسفریلاسیون تیامین را کاهش می دهد. به علاوه مصرف و تنوع غذای مصرفی توسط بسیاری از افراد الکلی محدود است. پس این افراد ممکن است تیامین کافی دریافت نکنند.
به عنوان یک اقدام پیشگیرانه توصیه می شود بزرگسالانی که طولانی مدت مقدار زیادی الکل مصرف می کنند، روزانه 100 mg تیامین به صورت خوراکی مصرف نمایند.

 افراد مسن: 

تا 20-30 درصد افراد مسن، درجات مختلفی از کمبود تیامین را دارند. دلایل احتمالی شامل موارد زیر می باشند:
مصرف کم تیامین، بیماری های مزمن، مصرف همزمان داروهای متعدد، کاهش جذب تیامین به دلیل افزایش سن
برخی مطالعات کوچک نشان داده اند که خطر کمبود تیامین به خصوص در افرادی که در خانه سالمندان اقامت دارند بیشتر است.

 افراد مبتلا به عفونت HIV و بیماری ایذر: 

افراد مبتلا به بیماری ایذر در خطر ابتلا به کمبود تیامین و عوارض آن از جمله بری بری و سندرم ورنیکه کورساکوف هستند. برخی متخصصین عقیده دارند که کمبود تیامین در این افراد کمتر تشخیص داده می شود. کمبود تیامین در این افراد احتمالا به علت سو تغذیه به عنوان نتیجه کاتابولیکی مرتبط با ایذر است.

افراد مبتلا به دیابت: 

برخی مطالعات کوچک نشان می دهد که سطح پلاسمایی تیامین در بیماران مبتلا به دیابت نوع I تا 76 درصد و در نوع II 50-75 درصد کمتر از افراد سالم است. این مقدار تیامین کمتر ممکن است به علت دفع کلیوی بیشتر آن باشد.

 افرادی که جراحی های چاقی انجام داده اند: 

جراحی های چاقی (Bariatric surgery) که به منظور کاهش وزن انجام می شود با برخی عوارض مانند سو جذب تیامین و در نتیجه کمبود شدید آن همراه هستند. این کمبود می تواند به بری بری یا انسفالوپاتی ورنیکه منجر شود. مکمل های حاوی تیامین همچون کپسول ب1 پلاس، تقریبا همیشه برای این بیماران جهت جلوگیری از کمبود تیامین توصیه می شود.

سایر افرادی که ممکن است در معرض خطر کمبود ویتامین B1 قرار بگیرند:

- افرادی که به علت بیماری کلیوی دیالیز می شوند
- افرادی که طولانی مدت تغذیه وریدی دریافت می کنند
- استفراغ های مکرر
- بی اشتهایی عصبی
- اختلالات ژنتیکی نادر

خواص تیامین

تیامین در شرایط زیر می تواند مفید واقع شود:

تاثیر تیامین بر دیابت: 

افراد دیابتی اغلب سطح تیامین خونشان پایین است. محققان در حال مطالعه اثر مکمل های تیامین در بهبود سطح قند خون و تحمل گلوکز در دیابت نوع II هستند. همچنین مطالعاتی درباره اثر مکمل بنفوتیامین benfotiamine (فرم صناعی تیامین) در آسیب های عصبی ناشی از دیابت در حال انجام است.

اثرات تیامین بر نارسایی قلبی:

 بسیاری از افراد با نارسایی قلبی سطح تیامین پایینی دارند. در مطالعات مختلف، کمبود تیامین در بیماران نارسایی قلبی بین 98-21 درصد گزارش شده است. این سطح وسیع کمبود به دلیل مصرف ناکافی تیامین، سن، بیماری های همراه، درمان با دیورتیک ها و بستری های مکرر می باشد. در 2 مطالعه نشان داده شده است که مصرف مکمل های تیامین به طور قابل توجهی کسر تخلیه بطن چپ را بهبود می بخشد. تحقیقات بیشتری مورد نیاز است تا مشخص شود که آیا استفاده از مکمل های تیامین می تواند در افراد نارسایی قلبی و حتی در افرادی که سطح تیامین نرمال دارند مفید واقع شود یا خیر.

فواید تیامین در آلزایمر: 

مطابق مدل های حیوانی، کمبود تیامین می تواند در ایجاد بیماری آلزایمر نقش داشته باشد. به عنوان مثال کمبود تیامین می تواند سبب استرس اکسیداتیو در نورون، مرگ نورون، تغییر در متابولیسم گلوکز، تشکیل پلاک و از دست دادن حافظه شود. همچنین مطالعات کالبدشکافی نشان داده اند که آنزیم ترنس کتولاز و سایر آنزیم های وابسته به تیامین، فعالیتشان در مغز افراد مبتلا به بیماری آلزایمر کاهش یافته است. از آنجا که مطالعات معدودی شیوع کمبود تیامین را در افراد مبتلا به آلزایمر بررسی کرده اند، مطالعات بیشتری در این زمینه باید صورت گیرد.

خواص تیامین در سندرم ورنیکه کورساکوف: 

سندرم ورنیکه کورساکوف نوعی اختلال مغزی ناشی از کمبود تیامین است. اعتیاد به الکل یا مصرف مداوم آن شایع ترین علت سندرم ورنیکه کورساکوف است. این سندرم یکی از شدیدترین عوارض عصبی سو مصرف الکل است دوز مناسب، مدت زمان تجویز و روش مصرف تیامین برای پیشگیری و یا درمان این سندرم در افراد الکلی به وضوح مشخص نشده است. بعید به نظر می رسد که مصرف مکمل های خوراکی بتواند در درمان انسفالوپاتی ورنیکه و بالا بردن سطح تیامین خون موثر واقع شود؛ لذا در درمان انسفالوپاتی ورنیکه توصیه می شود که 200mg  تیامین سه بار در روز ترجیحا به صورت وریدی (600mg/day) همراه با یک رژیم غذایی متعادل تا زمانی که علائم متوقف شوند استفاده شود. در کسانی که علائم انسفالوپاتی ورنیکه را ندارند و یا تیامین کافی مصرف می کنند، تجویز 100mg تیامین سه بار در روز به صورت خوراکی پیشنهاد می شود. اگر چه متخصصان استفاده از فرم تزریقی تیامین را در افراد با ریسک بالا (سرگیجه، عدم تعادل، سومصرف مزمن الکل) ترجیح می دهند.

عوارض جانبی تیامین

عوارض جانبی با مصرف زیاد تیامین گزارش نشده است و حداکثر مقدار مجاز برای آن تعیین نشده است؛ زیرا تیامین اضافی از طریق ادرار دفع می شود. اگرچه تیامین غیرسمی است اما هیچ دلیل منطقی برای مصرف مکمل در افراد سالم وجود ندارد. به طور کلی توصیه می شود یک مولتی ویتامین حاوی ویتامین های گروه B استفاده شود.

تداخلات دارویی قرص ویتامین B1

- فلواوراسیل (5 FU) داروی شیمی درمانی است که برای درمان تومورهای جامد استفاده می شود. مواردی از بری بری و انسفالوپاتی ورنیکه در بیماران تحت درمان با این دارو گزارش شده است. احتمال داده می شود این دارو متابولیسم تیامین را افزایش می دهد و تشکیل تیامین پیروفسفات (فرم فعال تیامین) را مهار می کند. مکمل های تیامین می توانند برخی از این عوارض را کاهش دهند.
- مصرف طولانی مدت لوپ دیورتیک ها (فوروزماید، Bumetanide و ...) در افراد که نارسایی احتقانی قلب دارند می تواند منجر به کمبود تیامین شود.

سوالات پرتکرار در مورد تیامین

1. کمبود تیامین (ویتامین B1) با کدام تست آزمایشگاهی قابل تشخیص است؟

مقدار تیامین خون شاخص قابل اعتمادی از وضعیت تیامین بدن نیست. از دو شاخص زیر جهت بررسی وضعیت تیامین بدن استفاده می شود:
- بررسی فعالیت آنزیم ترنس کتولاز (transketolase) گلبول قرمز
- دفع کلیوی تیامین (نشان دهنده مصرف روزانه تیامین است نه ذخایر آن)

2. در دوران بارداری و شیردهی چه مقدار ویتامین B1 (تیامین) نیاز است؟

به طور کلی ویتامین های محلول در آب از جفت عبور می کنند. نیاز به تیامین در دوران بارداری و شیردهی افزایش می یابد. تهوع و استفراغ شدید حاملگی ممکن است به کمبود تیامین منجر شود و به صورت انسفالوپاتی ورنیکه بروز کند. تیامین در شیر مادر یافت می شود و غلظت آن ثابت است.

سخن آخر 

تیامین یک ویتامین محلول در آب است که در غلات سبوس دار، گوشت، ماهی، حبوبات و آجیل یافت می‌شود. تیامین به سوخت و ساز و افزایش سطح انرژی، بهبود عملکرد سیستم عصبی و تقویت سلامت قلب و عروق  کمک می‌کند.برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد ویتامین  B1 سوالات خود را از طریق کامنت با ما به اشتراک بگذارید...