ویتامین D تنها ویتامینی که نقش هورمونی دارد

آنچه در این مقاله میخوانید؛

• مقدار مناسب ویتامین دی
• فرق ویتامین D و D3
• RDA در تغذیه چیست؟ 
• جدول میزان ویتامین D مورد نیاز بدن
• علائم کمبود ویتامین دی چیست؟
• دلایل کمبود ویتامین D
• میزان جذب ویتامین دی در سنین مختلف
• کمبود ویتامین D در ایران
• تاثیر ویتامین D بر بدن

ویتامین D یا کلسی فرول یک اصطلاح کلی است و به گروهی از ترکیبات محلول در چربی با 4 حلقه کلسترول گفته می‌شود. تعداد کمی از غذاها به طور طبیعی حاوی ویتامین D هستند که عبارتند از

• ماهی‌های چرب مانند سالمون
• زرده تخم مرغ
• کبد ماهی

مصرف کبد ماهی به دلیل اینکه کبد برخی از ماهی‌ها دارای مقادیر سمی از ویتامین A است و می‌تواند باعث آسیب کبدی و ایجاد شکستگی شود، توصیه نمی‌شود.

میزان ویتامین D در تخم مرغ و سایر منابع غذایی نیز کم است. پس به نوعی می‌توان گفت که تقریبا تمام ویتامین D دریافتی از غذا، از غلات و محصولات لبنی غنی شده با این ویتامین به دست می آید. ویتامین D در پوست نیز به طور طبیعی تحت تاثیر نور خورشید (اشعه ماورا بنفش UVB) ساخته می‌شود.

مقدار مناسب ویتامین دی

مقدار مناسب نور برای سنتز و نیاز به ویتامین D متفاوت است و بستگی به سن، رنگ پوست، مشکلات پزشکی و ... دارد.

افراد با پوست های تیره برای ساخت مقادیر کافی از ویتامین D، زمان بیشتری را باید در معرض نور خورشید (بخصوص در ماه‌های زمستان) قرار بگیرند.

با وجود اهمیت نور خورشید در سنتز ویتامین D، به منظور کاهش خطر ابتلا به سرطان پوست به افراد توصیه می شود که فقط به مدت چند دقیقه در معرض نور خورشید قرار بگیرند و بعد از آن از ضد آفتاب یا لباس مناسب استفاده کنند.

برنزه کردن پوست نیز سبب سنتز ویتامین D می‌شود اما خطرات مشابهی را برای ابتلا به سرطان پوست ایجاد می‌کند. همچنین این نکته را باید در نظر داشت که نور خورشید از پشت شیشه نمی‌تواند باعث ساخت ویتامین D در پوست شود.

فرق ویتامین D و D3

نوعی دیگر از ویتامین d، ارگوکلسی فرول(D2) است که در گیاهان ساخته می‌شود و نسبت به ویتامین D3 (مواد غذایی حیوانی و سنتز پوستی) اثر ضعیف‌تری دارد. ویتامین D به دست آمده از هر منبعی (رژیم غذایی، مکمل ها یا سنتز پوستی) به طور بیولوژیکی غیرفعال است و برای تولید ترکیبات فعال، نیاز به تبدیل آنزیمی دارد. 

ویتامین D در کبد به 25-هیدروکسی ویتامین (D (25(OH)D تبدیل می‌شود که شکل عمده در گردش خون ویتامین D است و در تست های آزمایشگاهی اندازه گیری می‌شود. ویتامین D اصلی‌ترین تنظیم کننده هموستاز کلسیم در بدن است و به جذب کلسیم از روده کمک می‌کند. 

ویتامین دی در فرایند معدنی شدن استخوان نقش دارد. ویتامین D، تنها ویتامینی است که هورمون هم محسوب می شود و در سلول های سراسر بدن یافت می شود.

RDA در تغذیه چیست؟ 

RDA مخفف عبارت (Recommended Daily Allowance) است و به معنای مقدار میانگین از مواد مغذی که بتواند نیازهای غذایی اکثر افراد سالم (98-97 درصد) را در هر مرحله از زندگی و با هر جنسیت تامین کند، است.

این جدول RDA ویتامین D را برای گروه های سنی مختلف نشان می دهد: 

جدول میزان ویتامین D مورد نیاز بدن

جدول زیر حداکثر مقدار مجاز مصرف ویتامین D در روز را نشان می‌دهد: 

علائم کمبود ویتامین دی چیست؟

کمبود ویتامین D در سراسر جهان شایع است. سطوح ویتامین D کمتر از نرمال نشانه یا علائم قابل رویتی ندارد. البته در برخی افراد کاهش ملایمی در میزان کلسیم خون و افزایش اندکی در هورمون پاراتیروئید (PTH) دیده می‌شود.

با این حال کمبود ویتامین D با کاهش دانسیته استخوانی (استئوپنی و استئوپروز) مرتبط است و سبب افزایش احتمال شکستگی می‌شود که به طور جدی می‌تواند کیفیت زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد.

کمبود شدید و طولانی مدت ویتامین D می تواند سبب مینرالیزاسیون ناکافی یا دمینرالیزاسیون توده استخوانی شود و به بیماری ریکتز (در کودکان) و استئومالاسی (در بزرگسالان) منجر شود. این افراد دارای استخوان‌های شکننده، نرم و نازک هستند.

دلایل کمبود ویتامین D

- در معرض نورخورشید قرار نگرفتن

- ناتوانی در تولید ویتامین D فعال از کبد و کلیه

- کمبود ویتامین D به دلیل رژیم غذایی نامناسب

- جراحی‌هایی که بخش‌هایی از معده و روده برداشته می‌شود (بای پس معده و ...) 

- ناتوانی در جذب ویتامین D از روده به دلیل بیماری‌های خاص مانند سلیاک، بیماری کرون، نارسایی پانکراس، سیستیک فیبروزیس

- آنزیم‌هایی در کبد و کلیه وجود دارد که سبب ساختن فرم فعال ویتامین D می شوند. در بیماران مزمن کلیوی و کبدی به دلیل اینکه سطح این آنزیم‌ها کاهش می‌یابد میزان ویتامین D فعال کم می شود.

افراد مبتلا به بیماری‌های کبدی و کلیوی باید از فرم فعال ویتامین D که بصورت دارو است، استفاده کنند.

بیشتر بخوانید: کمبود ویتامین D و عوارض آن

میزان جذب ویتامین دی در سنین مختلف

گروه های سنی خاصی که ممکن است به اندازه کافی ویتامین D دریافت نکنند: 

قطره ویتامین D برای کودکان

نوزادانی که فقط از شیر مادر تغیه می‌کنند، میزان ویتامین D در شیر مادر کم است. در مورد نوزادانی که از شیر خشک استفاده می‌کنند، با اینکه شیرخشک‌ها حاوی ویتامین D هستند اما این مقدار برای تامین نیاز نوزاد کافی نیست. از این رو استفاده از قطره ویتامین D چند روز پس از تولد برای همه نوزادان توصیه می‌شود.

کمبود ویتامین D در افراد مسن

افراد مسن به طور منظم در معرض نور آفتاب قرار نمی‌گیرند، همچنین پوست آنها نمی‌تواند ویتامین D را به خوبی تولید کند. از طرف دیگر توانایی کلیه برای تولید فرم فعال ویتامین D کاهش می‌یابد. از این رو برای این افراد استفاده از مکمل ویتامین D در دوز 600-800 واحد به صورت روزانه توصیه می شود. 

ویتامین d در افراد با پوست تیره

افراد با پوست تیره زمان بیشتری را باید در معرض نور خورشید قرار بگیرند.

تاثیر چاقی بر ویتامین D

چربی بدن افراد چاق به تعدادی از مولکول های ویتامین D متصل می‌شود و از ورود آن‌ها به خون جلوگیری می‌کند. به همین دلیل کمبود ویتامین دی در افراد چاق بیش‌تر رواج دارد.

کمبود ویتامین D در ایران

متاسفانه کمبود ویتامین D در کشور ما نیز شایع است. در مطالعه ای در سال 2001 در تهران بر روی 1210 نفر افراد 69-20 ساله انجام شد و سطح 25-هیدروکسی ویتامین D در خون آنها اندازه گیری شد.

فقط 18.7 درصد افراد مقدار ویتامین D نرمال داشتند و بقیه افراد، درجات مختلفی از کمبود ویتامین D را نشان دادند. در مطالعه ای مشابه که در همان سال در شهرهای تهران، تبریز، مشهد، شیراز و بوشهر بر روی 5232 نفر افراد 69-20 ساله انجام شد بیشترین شیوع کمبود ویتامین D در تهران و کمترین شیوع آن در بوشهر گزارش شد.

در ابلاغیه ای که در سال 1393 توسط وزارت بهداشت منتشر شد از شیوع بالای کمبود ویتامین D در بزرگسالان کشور خبر داد. به نحوی که بیش از نیمی از زنان کشور با کمبود ویتامین D مواجه بودند و در مردان بزرگسال نیز شیوع کمبود ویتامین D قابل توجه بوده است. به همین جهت برنامه مکمل یاری با ویتامین D بدون اندازه گیری سطح سرمی آن در دستور این وزارت خانه قرار گرفت: 

1-کلیه مردان و زنان 30-59 ساله: ماهیانه یک دوز 50/000 مصرف کنند. (12 دوز در طول یک سال) 

2-افراد بالای 60 سال: ماهیانه یک دوز 50/000 مصرف کنند. (12 دوز در طول یک سال)

همچنین بهتر است این افراد روزانه یک عدد مکمل کلسیم (500 میلی گرم) یا کلسیم + ویتامین D (500 میلی گرم کلسیم + 400 واحد ویتامین D) نیز مصرف کنند. اجرای این برنامه تا زمان غنی سازی آرد با ویتامین D ادامه دارد.

برای مشاهده مکمل های ویتامین D در داروکده اینجا کلیک کنید.

تاثیر ویتامین D بر بدن

علاوه بر نقش ویتامین D بر هموستاز کلسیم و سلامت استخوان، این ویتامین بر عملکرد ماهیچه، سلول های سرطانی، سیستم ایمنی، سیستم قلبی عروقی و سیستم متابولیکی نیز می‌تواند تاثیرگذار باشد.

کمبود ویتامین D و سرطان

مطالعات مشاهده ای در انسان نشان داده اند که بین سطح پایین ویتامین D و افزایش خطر ابتلا به برخی سرطان‌ها رابطه‌ای وجود دارد. اما سازمان بهداشت جهانی (WHO) نشان داد بیشترین خطر با سطح پایین ویتامین D مربوط سرطان کولون است. به طوری که هر 4ng/ml افزایش در سطح ویتامین D سبب کاهش 6 درصد خطر ابتلا به سرطان کولون می شود. 

تقویت سیستم ایمنی با ویتامین D

ویتامین D اثرات عمده ای تقریبا بر تمام سلول های ایمنی دارد. مطالعات نشان می‌دهد که بین کمبود ویتامین D و بیماری های اتوایمیون (دیابت نوع 1، MS, IBS و ...) رابطه وجود دارد. با این وجود هیچ گونه کارآزمایی تصادفی اثر مکمل ویتامین D را در پیشگیری از بیماری های اتوایمیون تایید نکرده است.

حفظ عملکرد ماهیچه به کمک ویتامین D

مطالعات پیشنهاد کردند که بین سطح پایین ویتامین D (کمتر از 20ng/ml) و ضعف عضلانی در بچه ها و افراد مسن رابطه وجود دارد. با این حال در کارآزمایی هایی بالینی این رابطه به وضوح نشان داده نشده است و بهترین غلظت 25-هیدروکسی ویتامین D برای عملکرد ماهیچه مشخص نیست. 

نتیجه‌گیری

اگر چه مطالعات مشاهده ای نشان می دهد که بین سطح پایین ویتامین D و افزایش خطر فشار خون و حوادث قلبی عروقی ارتباط وجود دارد اما اکثر مطالعات این نتایج را تایید نکرده اند.

به طور کلی می توان گفت اگرچه تعداد زیادی داده های اپیدمیولوژیک وجود دارد که نشان می دهد خطر سرطان، عفونت، بیماری های اتوایمیون و بیماری های قلبی عروقی هنگامی که سطح 25-هیدروکسی ویتامین D کمتر از 20ng/ml باشد بیشتر است و با غلظت های بالاتر، این خطرات کاهش می یابد.

با این وجود هیچ مطالعه تصادفی قانع کننده ای وجود ندارد که مکمل های ویتامین D می تواند خطر ابتلا به سرطان، عفونت، بیماری های اتوایمیون، بیماری های قلبی عروقی را کاهش می دهد.