گیاه کنگر فرنگی با نام علمی L.Cynara scolymus

آرتیشو یا کنگرفرنگی با نام علمی L.Cynara scolymus گیاهی است چند ساله، پایا و حساس به سرما که ارتفاع آن به 2 متر می‌رسد. برگ‌های گیاه بسیار بزرگ متمایل به سفید، بدون خار یا دارای دندانه‌های نوک‌تیز است. مجموعه گل‌های آن بسیار بزرگ است. نهنج ضخیم و گوشت‌دار آن شامل گل‌های زیبایی به رنگ آبی یا آبی مایل به بنفش است.
کنگرفرنگی به صورت خودرو مشاهده نشده و به نظر می رسد منشا آن گونه Cynara cardanculus می باشد. گونه ای از کنگر که در ایران وجود دارد، Cynara syriaca است که به صورت خودرو دیده می شود. این گونه سال ها توسط افراد محلی جمع آوری و به عنوان گیاه دارویی مصرف می شده است. در حالی که گونه دارویی کنگرفرنگی C. scolymus است و به صورت محدود تنها در برخی از مناطق کشور نظیر استان‌های مرکزی و خوزستان کشت می‌شود. برگ‌های کنگرفرنگی به‌ عنوان اندام دارویی گیاه مصرف می‌شوند.               

ترکیبات شیمیایی
- سزکویی‌ترپن لاکتون‌ها (سیناروپیکرین، گروشیمین، آگوئرین  Bو ...)
- مشتقات کافئیک اسید (کلروژنیک اسید، هیدروکسی سینامیک اسید، سینارین و ...)
- فلاونوئیدها (لوتئولین، روتین، سیناروزوید، اسکولیموزید و ...)
- اسیدهای گیاهی (اسید سیتریک، اسید مالیک، اسید لاکتیک و ...)
- کارتنوئیدها
- تانن‌ها
- فیتوسترول

موارد مصرف
- مشکلات کبد و کیسه صفرا
- سوء هاضمه عملکردی و کاهش نشانه های سندروم روده تحریک پذیر
- درمان کمکی در هایپرکلسترولمی خفیف تا متوسط
- برای کاهش قند خون
- بی اشتهایی

موارد مصرف در طب سنتی و عامه
- به دلیل وجود نداشتن گیاه در ایران، در طب سنتی ناشناخته است.
- مصرف گیاه به زمان روم باستان برمی گردد که به عنوان مدر و صفراآور مورد توجه بود. اروپاییان در طی قرون 16 تا 19 میلادی از آرتیشو در درمان مشکلات گوارشی و نارسائی کبدی استفاده می کرده اند.
- در آمریکای جنوبی از کنگرفرنگی در درمان آرتریت، آنمی، آسم، نارسایی کبدی، رماتیسم و ... استفاده می شده است.

اثرات گزارش شده
- سینارین (Cynarine) و اسید کافئیک (caffeic acid) در مقابل آسیب کبدی ایجاد شده توسط تتراکلریدکربن، اثر محافظتی داشته است. این اثر حفاظتی برای عصاره کنگر نیز نشان داده شده است و مرتبط به خواص آنتی اکسیدانی گیاه است. هم چنین اثر نوزایی کبدی برای عصاره های آبی کنگرفرنگی که به صورت خوراکی و پس از برداشتن بخش هایی از کبد موش های صحرایی تجویز شده بود، گزارش شده است.

- یکی از راهکارهای موثر در درمان سوءهاضمه، افزایش ترشح صفرا توسط کبد است. سینارین و کلروژنیک اسید (chlorogenic acid) موجود در کنگرفرنگی موجب افزایش ترشح صفرا می شوند و بدین ترتیب عصاره برگ های گیاه در درمان سوهاضمه کاربرد دارد.

- سیناروپیکرین (cynaropicrin) و سایر سزکویی‌ترپن لاکتون ها (sesquiterpene lactones) دارای اثرات کاهش دهنده قند و چربی خون هستند.

- سینارین از طریق افزایش دفع صفراوی استرول ها و افزایش ترشح و تخلیه صفرا کلسترول سرم را کاهش می دهد اما برای مشاهده ی اثربخشی، نیاز به استفاده از دوزهای بالا در مدت زمان طولانی است. برخی محققین اثر تنظیمی کنگرفرنگی بر ترشح صفرا را از مشتقات مونو کافئیل کینیک (mono caffeoylquinic acid) نظیر اسید کلروژنیک و اسید نئوکلروژنیک (neochlorogenic acid) دانسته و برخی این اثر را به مخلوط اسیدهای موجود در گیاه نسبت داده اند.

- عصاره برگ کنگرفرنگی با مهار سنتز کلسترول و مهار اکسیداسیون LDL موجب پیشگیری از تصلب شرائین می شود.
- اثرات بازدارنده ی کنگرفرنگی بر تشکیل تومورهای پوستی در موش سوری ناشی از فیتوسترول (Phytosterol) های گیاه به نام تاراکساترول (Taraxerol) و فارادیول (faradiol) است.

- ترکیبات فنلی موجود در کنگرفرنگی دارای اثرات ضد میکروبی می باشند. در این میان کلروژنیک اسید، سینارین، لوتئولین- 7- روتینوزید و سیناروزید (cynaroside) نسبت به سایرین اثرات بارزتری دارند.

- عصاره گیاه کنگرفرنگی به عنوان منبعی از آنتی اکسیدان های طبیعی شناخته می شود. این آنتی اکسیدان ها شامل ویتامین C، هیدروکسی سینامیک اسید و فلاوون ها می باشند.

- تزریق سینارین موجب مهار افزایش اسیدهای چرب استریفیه ناشی از مصرف اتانول شده و میزان این چربی ها را کاهش می دهد. نتایج مطالعات حیوانی حاکی از این است که عصاره ی کنگر فرنگی اثرات محافظتی قابل توجهی در مقابل آسیب کبدی ایجاد شده توسط الکل، نشان می دهد. علت این امر به توانایی کنگر فرنگی در کاهش استرس اکسیداتیو و سرکوب مسیر التهابی  TLR4/NF-κB نسبت داده شده است.

مطالعات بالینی
- در یک بررسی 2 ماهه، 208 بیمار مبتلا به سندروم روده تحریک پذیر (IBS) که به سوءهاضمه نیز مبتلا بودند از 320 تا 640 میلی گرم، عصاره استاندارد شده برگ کنگرفرنگی (ALE) استفاده کردند. بعد از درمان؛ کاهش قابل توجه در علائم IBS به میزان 4/26%، بهبود کیفیت زندگی 20% و هم چنین تغییر الگوی اجابت مزاج از حالت اسهال- یبوست متناوب به حالت نرمال مشاهده شد. در مطالعه ای دیگر بر روی گروهی از بیماران مبتلا به IBS که همزمان سوء هاضمه داشتند، به مدت 6 هفته ALE مصرف کردند. نتایج کاهش قابل توجهی در شدت علائم نشان داد. علاوه بر این 96% بیماران تاثیر ALE را بهتر یا حداقل معادل درمان های قبلی ارزیابی کردند و تحمل ALE بسیار خوب بود.

- در یک مطالعه بالینی بر روی 553 بیمار مبتلا به سوء هاضمه (dyspepsia) انجام شد، مشخص شد که افزایش جریان صفرا در درمان این بیماری می تواند موثر واقع شود. مصرف سه بار در روز، 320-640 میلی گرم عصاره شاخص استاندارد برگ کنگرفرنگی باعث کاهش تهوع، درد شکم، یبوست و نفخ در 70% بیماران شد. در بررسی دیگر 640 میلی گرم ALE روزی 3 بار به مدت 6 هفته توسط بیماران مبتلا به سوء هاضمه مصرف شد. نتایج بهبود کلی علائم و کیفیت زندگی در بیماران را نشان داد.

- در مطالعه دیگری 75 فرد مبتلا به به هایپرکلسترولمی خفیف تا متوسط، که از نظر سایر بیماری ها سالم بودند، 1280 میلی‌گرم ALE را روزانه به مدت 12 هفته دریافت کردند. در پایان بررسی کلسترول تام پلاسما در این گروه به طور متوسط 4/2% کاهش یافت. اما در گروه دارونما 1/3% افزایش مشاهده شد و این تفاوت بین دو گروه از نظر آماری معنی دار بود. در این بررسی تفاوت قابل توجه آماری بین دو گروه از نظر LDL یا HDL یا تری گلیسیرید مشاهده نشد. محققان نتیجه گرفتند عصاره برگ کنگرفرنگی سبب کاهش متوسط، اما مطلوب کلسترول تام می گردد.

- 30 بیمار زن و مرد مبتلا به دیابت نوع 2 در طیف سنی 45-35 سال در 2 گروه درمانی و کنترل به مدت 90 روز بررسی شدند. گروه درمانی (15 نفر) بیسگویت گندم حاوی 6 گرم پودر کنگرفرنگی را 2عدد صبح و 2عدد شب بصورت میان وعده مصرف نمودند. نتایج مطالعه نشانگر کاهش قابل توجهی در قند خون ناشتا و قند خون بعد از غذا، کلسترول تام، تری گلیسیرید و LDL و افزایش قابل توجهی در میزان HDL در گروه درمانی بود.

- مطالعه ای بالینی بر روی 17 بیمار مبتلا به هپاتیت مزمن C انجام شد و بیماران به مدت 12 هفته، روزانه 3200 میلی گرم ALE دریافت کردند. نتایج این مطالعه اثربخشی مطلوبی را نشان نداد.

منع مصرف
به خاطر اثر محرک دارو بر روی مجاری صفراوی، در صورت وجود انسداد این مجاری نباید مصرف شود. در صورت وجود سنگ‌های صفراوی احتمال بروز کولیک وجود دارد.
احتیاط مصرف
به دلیل فقدان اطلاعات کافی مصرف برگ آرتیشو در دوران بارداری، شیردهی و در کودکان زیر 12 سال با احتیاط مصرف گردد.
مصرف در دوران بارداری
با توجه به نبود مستندات علمی، بهتر است با احتیاط مصرف شود.
مصرف در دوران شیردهی
با توجه به نبود مستندات علمی، بهتر است با احتیاط مصرف شود.
اثرات جانبی
- احتمال بروز عوارض گوارشی مانند اسهال همراه انقباضات ناحیه شکمی دستگاه گوارش و قسمت‌های بالاتر به همراه سوزش سردل و تهوع وجود دارد.
- واکنش های آلرژیک در صورت تماس مداوم ممکن است بروز کند.
سم شناسی
تحمل و سلامت آرتیشو طی آزمایشات گسترده بالینی کاملا تایید گردیده است. در بررسی های انجام گرفته روی حیوانات آزمایشگاهی سمیت و عارضه خاصی گزارش نشده است. همچنین در تزریق داخل صفاقی موش های صحرایی LD50 عصاره تام بیش از 1000 میلی گرم و عصاره های خالص سازی شده 265 میلی گرم به ازای کیلوگرم می باشد.

تداخلات دارویی
در مصرف هم زمان با داروهای شبه کومارینی ضد لخته (وارفارین) ممکن است سبب افزایش احتمال خونریزی شود.

فرآورده‌های حاوی گیاه کنگرفرنگی در بازار دارویی
سینار (لابراتوار پورسینا)
سینارول (شرکت نیاک)
آترومد-بی (شرکت باریج اسانس)
تیشوک (شرکت گل‌دارو)
لیپوهرب (شرکت گل‌دارو)
سینابایل (شرکت باریج اسانس)
پرولیو (شرکت باریج اسانس)
سینارکول (شرکت دینه)
لیپوران (شرکت اهورا)
لیوروفیت (ایران داروک)