پشه آئدس چیست؟ و روش مقابله با آن

پشه آئدس یکی از معروف‌ترین ناقلان بیماری‌های مختلفی همچون تب دنگی، زیکا و چیکونگونیا است. شناخت دقیق این پشه، زیستگاه‌ها، خصوصیات و چرخه زندگی آن می‌تواند در پیشگیری و کنترل بیماری‌های مرتبط با آن مؤثر باشد. در این مقاله به بررسی جامع پشه آئدس و تاثیرات آن بر بهداشت عمومی می‌پردازیم.

فهرست مطالب

• پشه آئدس چیست؟
• پشه آئدس در کجاها یافت می‌شود؟
• پشه آئدس چه خطری دارد؟
• آمار و اطلاعات شیوع بیماری‌های منتقل شده توسط پشه آئدس
• چرخه زندگی پشه آئدس چگونه است؟
• چگونه می‌توان از گزش پشه آئدس جلوگیری کرد؟
• پس از گزش پشه آئدس چه باید کرد؟ (درمان نیش پشه آئدس)
• نشانه های بیماری چند روز پس از گزش پشه آئدس آشکار می شود؟
• سوالات متداول

مدت زمان تقریبی مطالعه: 7 دقیقه

پشه آئدس چیست؟

- معرفی گونه‌های مختلف پشه آئدس

پشه آئدس شامل گونه‌های مختلفی است که معروف‌ترین آن‌ها آئدس آجپتی (Aedes aegypti) و آئدس آلبوپیکتوس (Aedes albopictus) هستند. آئدس آجپتی بیشتر در مناطق شهری یافت می‌شود و به خاطر توانایی بالای انتقال بیماری‌های مختلف به انسان شهرت دارد. آئدس آلبوپیکتوس نیز که به عنوان پشه ببر آسیایی شناخته می‌شود، در مناطق روستایی و نیمه‌روستایی بیشتر مشاهده می‌شود و علاوه بر بیماری‌های انسانی، می‌تواند بیماری‌هایی را نیز به حیوانات منتقل کند.
 

- خصوصیات ظاهری و زیست‌شناختی پشه آئدس

پشه آئدس به خاطر ظاهر خاص خود که شامل نوارهای سفید و سیاه روی بدن و پاها است، به راحتی قابل شناسایی است. این پشه‌ها معمولاً در محیط‌های مرطوب و گرم فعالیت بیشتری دارند و تخم‌های خود را در آب‌های راکد و کوچک می‌گذارند. دوره زندگی پشه آئدس از تخم تا بالغ بین 8 تا 10 روز طول می‌کشد.

پشه‌های آئدس هم در داخل خانه و هم در خارج از آن زندگی می‌کنند. پشه‌های آئدس اجیپتی ترجیح می‌دهند نزدیک انسان‌ها زندگی کنند و بیشتر در داخل خانه یافت می‌شوند، در حالی که پشه‌های آئدس آلبوپیکتوس در فضاهای بازتر مانند باغ‌ها و جنگل‌ها زندگی می‌کنند.

روند بلوغ آئدس آجپتی را نشان می‌دهد که تیره رنگ با نشانه‌های سفید روی پاها و خطوط منحنی و متقاطع است که به شکل حرف "Y" یا "V" بزرگ روی سینه‌اش است.

روند بلوغ آئدس آلبوپیکتوس یا پشه ببر آسیایی را نشان می‌دهد که سیاه با خطوط سفید مشخص روی پاها و یک خط سفید در مرکز سینه‌اش است.

پشه آئدس در کجاها یافت می‌شود؟

- زیستگاه‌ها و مناطق جغرافیایی

پشه آئدس در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری یافت می‌شود. این پشه‌ها در آسیا، آفریقا، آمریکای جنوبی و مرکزی، و بخش‌هایی از استرالیا پراکنده شده‌اند. این پشه‌ها تخم‌های خود را در دیواره‌های داخلی ظروف حاوی آب، مانند سطل‌ها، گلدان‌ها، و لاستیک‌های قدیمی، می‌گذارند. تخم‌ها به دیواره‌ها می‌چسبند و می‌توانند در مقابل خشکی مقاوم باشند.
 

- تأثیرات تغییرات آب و هوایی بر پراکندگی پشه آئدس

تغییرات آب و هوایی و افزایش دما باعث گسترش زیستگاه‌های پشه آئدس به مناطق جدید شده است. افزایش دما و تغییرات الگوی بارش‌ها باعث افزایش تولید مثل و پراکندگی این پشه‌ها می‌شود و مناطق جدیدی که قبلاً برای پشه آئدس نامناسب بوده‌اند، اکنون محل‌های مناسبی برای زندگی و تکثیر آن‌ها شده‌اند. متاسفانه درحال حاضر این پشه در استان های مختلف ایران مشاهده شده است.

پشه آئدس چه خطری دارد؟

- بیماری‌های دنگی، زیکا، چیکونگونیا و فیلوویروس

پشه آئدس ناقل اصلی بیماری‌های دنگی، زیکا، چیکونگونیا و فیلوویروس است. هر کدام از این بیماری‌ها علائم و نشانه‌های خاص خود را دارند و می‌توانند عوارض جدی برای سلامتی انسان به همراه داشته باشند.
 

- علائم و نشانه‌های بیماری‌های منتقل شده توسط پشه آئدس

• دنگی: تب بالا، درد شدید در عضلات و مفاصل، سردرد، و راش‌های پوستی.

• زیکا: تب خفیف، راش‌های پوستی، درد عضلات و مفاصل، و التهاب چشم.

• چیکونگونیا: تب بالا، درد شدید در مفاصل، راش‌های پوستی، و التهاب مفاصل.

• فیلوویروس: تب، درد عضلات و مفاصل، و خونریزی از بینی و لثه‌ها.

آمار و اطلاعات شیوع بیماری‌های منتقل شده توسط پشه آئدس

آمارها نشان می‌دهد که بیماری‌های منتقل شده توسط پشه آئدس در سال‌های اخیر در بسیاری از نقاط جهان افزایش یافته‌اند. مثلاً شیوع زیکا در سال 2015-2016 در آمریکا به یک بحران بهداشتی تبدیل شد و باعث نگرانی‌های بسیاری در سطح جهانی شد.

جدول رشد بیماری‌های مرتبط با پشه آئدس (2014-2023) به همراه میزان مرگ و میر

نمودار رشد بیماری‌های مرتبط با پشه آئدس (2014-2023) به همراه میزان مرگ و میر

این جدول نشان‌دهنده تعداد موارد هر بیماری مرتبط با پشه آئدس (دنگی، زیکا، چیکونگونیا و تب زرد) و میزان مرگ و میر کل در جهان از سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۳ است. تحلیل این جدول به ما کمک می‌کند تا روند رشد و گسترش این بیماری‌ها را درک کنیم.

- تحلیل روند بیماری‌ها

1. دنگی:

• تعداد موارد دنگی از ۳,۹۰۰,۰۰۰ در سال ۲۰۱۴ به ۸,۵۰۰,۰۰۰ در سال ۲۰۲۳ افزایش یافته است.
• این افزایش مداوم نشان‌دهنده گسترش قابل توجه این بیماری در طی دهه گذشته است.
• افزایش مداوم موارد دنگی ممکن است به عواملی مانند افزایش جمعیت پشه آئدس، تغییرات آب و هوایی و گسترش مناطق مستعد ابتلا مرتبط باشد.

2. زیکا:

• تعداد موارد زیکا نیز از ۵۰۰,۰۰۰ در سال ۲۰۱۴ به ۱,۴۰۰,۰۰۰ در سال ۲۰۲۳ افزایش یافته است.
• افزایش موارد زیکا ممکن است به افزایش آگاهی و تشخیص بهتر این بیماری و همچنین گسترش پشه‌های ناقل آن مربوط باشد.

3. چیکونگونیا:

• تعداد موارد چیکونگونیا از ۳۰۰,۰۰۰ در سال ۲۰۱۴ به ۷۵۰,۰۰۰ در سال ۲۰۲۳ افزایش یافته است.
• این افزایش نشان‌دهنده رشد نسبتاً کندتر این بیماری نسبت به دنگی و زیکا است، اما همچنان روند رو به رشدی را نشان می‌دهد.

4. تب زرد:

• تعداد موارد تب زرد از ۲۰۰,۰۰۰ در سال ۲۰۱۴ به ۳۸۰,۰۰۰ در سال ۲۰۲۳ افزایش یافته است.
• اگرچه تعداد موارد تب زرد نسبت به سایر بیماری‌ها کمتر است، اما همچنان روند افزایشی دارد.

5. مرگ و میر کل:

• میزان مرگ و میر کل از ۲۰,۰۰۰ در سال ۲۰۱۴ به ۳۸,۰۰۰ در سال ۲۰۲۳ افزایش یافته است.
• این افزایش نشان‌دهنده تاثیرات جدی این بیماری‌ها بر سلامت جهانی است.

چرخه زندگی پشه آئدس چگونه است؟

- مراحل مختلف زندگی پشه آئدس

پشه آئدس چهار مرحله اصلی در چرخه زندگی خود دارد: تخم، لارو، پوپا و بالغ.

• تخم

پشه‌های ماده تخم‌های خود را در آب‌های راکد و کوچک می‌گذارند. تخم‌ها می‌توانند تا چند ماه در حالت خفته باقی بمانند و زمانی که شرایط محیطی مناسب شود (مثلاً در صورت بارندگی)، به سرعت به لارو تبدیل شوند. تخم‌ها می‌توانند تا ۸ ماه در شرایط خشکی زنده بمانند و با تماس آب مجدداً فعال شوند.
 

• لارو

لاروها در آب‌های راکد زندگی می‌کنند و از مواد آلی موجود در آب تغذیه می‌کنند. این مرحله معمولاً بین 4 تا 14 روز طول می‌کشد.
 

• پوپا

مرحله پوپا که قبل از تبدیل به پشه بالغ است، پوپا نیز در آب انجام می‌شود و معمولاً چند روز طول می‌کشد.
 

• بالغ

پشه‌های بالغ پس از خروج از پوپا به سرعت به جستجوی خون برای تغذیه و تولید مثل می‌پردازند. پشه‌های ماده به طور خاص به دنبال خون برای تخم‌گذاری می‌گردند.
 

- زمان‌بندی و شرایط لازم برای تکامل هر مرحله

دمای محیط و دسترسی به آب‌های راکد دو عامل اصلی در تکامل و رشد پشه آئدس هستند. هرچه دما بالاتر باشد، چرخه زندگی سریع‌تر طی می‌شود و تولید مثل بیشتری رخ می‌دهد. در دمای زیر 25 معمولا پشه گزش انجام نمی دهد.

چگونه می‌توان از گزش پشه آئدس جلوگیری کرد؟

- راه‌های پیشگیری فردی و جمعی

• استفاده از دافع حشره

استفاده از اسپری‌های دافع حشره (before the bite) یکی از راه‌های مؤثر برای پیشگیری از نیش پشه آئدس است. این اسپری‌ها معمولاً حاوی مواد دافع حشرات هستند که پشه‌ها را از نیش زدن باز می‌دارند.

• استفاده از توری‌های پشه

استفاده از توری‌های پشه در پنجره‌ها و درب‌ها می‌تواند ورود پشه‌ها به داخل خانه را محدود کند و محیط امن‌تری را فراهم کند.

• پوشیدن لباس‌های مناسب

پوشیدن لباس‌های بلند و روشن نیز می‌تواند از نیش پشه‌ها جلوگیری کند. پشه‌ها به خصوص به لباس‌های تیره علاقه دارند و پوشیدن لباس‌های روشن می‌تواند آن‌ها را دور نگه دارد.

• مراقبت بیشتر در زمان‌های اوج فعالیت پشه‌ها

پشه آئدس بیشتر در ساعات صبح و غروب فعالیت می‌کند. بنابراین، در این ساعات باید بیشتر مراقب بود.
 

- روش‌های کنترل جمعیت پشه‌ها

راه‌های پیشگیری جمعی:

1. کنترل آب‌های راکد: پشه آئدس در آب‌های راکد تخم‌گذاری می‌کند. بنابراین، تخلیه آب‌های راکد در محیط‌های باز، گلدان‌ها، بشکه‌ها و مخازن آب می‌تواند از تکثیر پشه‌ها جلوگیری کند.

2. پاکسازی محیط: حذف زباله‌ها و اشیاء بلااستفاده که می‌توانند محل تجمع آب شوند، از اهمیت بالایی برخوردار است.

3. اطلاع‌رسانی عمومی: آموزش و اطلاع‌رسانی به مردم درباره راه‌های پیشگیری از تکثیر پشه‌ها و مقابله با آن‌ها می‌تواند تاثیر زیادی در کاهش شیوع بیماری‌های مرتبط داشته باشد.

4. اقدامات بهداشتی شهری: شهرداری‌ها و ارگان‌های بهداشتی می‌توانند با برنامه‌ریزی منظم برای سم‌پاشی و کنترل پشه‌ها در مناطق شهری و روستایی، میزان انتشار پشه آئدس را کاهش دهند.

5. استفاده از پشه‌های عقیم: یکی از روش‌های جدید برای کنترل جمعیت پشه‌ها، استفاده از پشه‌های عقیم است. در این روش، پشه‌های نر عقیم شده به محیط طبیعی رها می‌شوند تا با پشه‌های ماده جفت‌گیری کنند و تخم‌های غیرقابل تولیدی را بگذارند.

6. روش‌های بیولوژیکی و شیمیایی: استفاده از باکتری‌ها و انگل‌های خاص که به پشه‌ها آسیب می‌رسانند و همچنین استفاده از مواد شیمیایی مانند لاروکش‌ها می‌تواند به کاهش جمعیت پشه‌ها کمک کند.

این اقدامات به طور کلی می‌توانند به کاهش خطر نیش پشه آئدس و انتقال بیماری‌های وابسته به آن کمک کنند.

پس از گزش پشه آئدس چه باید کرد؟ (درمان نیش پشه آئدس)

پس از گزش پشه آئدس، برای درمان نیش پشه اقدامات زیر را برای کاهش خطر عفونت و مدیریت علائم انجام دهید:

1. شستن محل گزش: محل گزش را با آب و صابون شستشو دهید تا هر گونه آلودگی یا بزاق پشه که ممکن است باقی مانده باشد، پاک شود.
2. استفاده از یخ: برای کاهش تورم و خارش، یک تکه یخ را در پارچه‌ای بپیچید و روی محل گزش قرار دهید. این کار می‌تواند به تسکین درد نیز کمک کند.
3. استفاده از کرم‌های ضد خارش: کرم‌های ضد خارش یا لوسیون‌هایی که حاوی هیدروکورتیزون یا کالامین هستند، می‌توانند به کاهش خارش و تورم کمک کنند.
4. خودداری از خاراندن محل گزش: خاراندن محل گزش می‌تواند منجر به عفونت شود. سعی کنید از خاراندن خودداری کنید و از روش‌های تسکین دهنده استفاده کنید.
5. نوشیدن مایعات زیاد: در صورت بروز تب یا علائم دیگر، نوشیدن مایعات زیاد کمک می‌کند تا بدنتان هیدراته بماند.
6. مشاهده علائم: اگر پس از گزش پشه، علائمی مانند تب، سردرد شدید، درد مفاصل و عضلات، بثورات پوستی یا خستگی بروز کرد، سریعاً به پزشک مراجعه کنید. این علائم می‌توانند نشان دهنده بیماری‌هایی مانند دنگی، زیکا یا چیکونگونیا باشند.

نشانه های بیماری چند روز پس از گزش پشه آئدس آشکار می شود؟

نشانه‌های بیماری‌هایی که توسط پشه آئدس منتقل می‌شوند، مانند دنگی، زیکا و چیکونگونیا، معمولاً چند روز پس از گزش پشه آشکار می‌شوند. به طور کلی، این نشانه‌ها می‌توانند به شرح زیر باشند:

1. دنگی: نشانه‌های دنگی معمولاً بین 4 تا 10 روز پس از گزش پشه ظاهر می‌شوند. این نشانه‌ها شامل تب بالا، سردرد شدید، درد پشت چشم، درد مفاصل و عضلات، خستگی، تهوع، استفراغ و در برخی موارد بثورات پوستی می‌باشد.
2. زیکا: نشانه‌های زیکا معمولاً بین 3 تا 14 روز پس از گزش پشه ظاهر می‌شوند. نشانه‌ها شامل تب خفیف، بثورات پوستی، درد مفاصل (به ویژه در دست‌ها و پاها)، قرمزی چشم‌ها (کنژنکتیویت)، سردرد و خستگی می‌باشد.
3. چیکونگونیا: نشانه‌های چیکونگونیا معمولاً بین 4 تا 8 روز پس از گزش پشه ظاهر می‌شوند. این نشانه‌ها شامل تب بالا، درد شدید مفاصل (به ویژه در دست‌ها و پاها)، سردرد، بثورات پوستی و خستگی می‌باشد.

در صورت مشاهده هر یک از این نشانه‌ها پس از گزش پشه، مراجعه به پزشک ضروری است. همچنین، اقدامات پیشگیرانه مانند استفاده از دفع کننده‌های حشرات، پوشیدن لباس‌های پوشیده و استفاده از توری‌ها در محیط‌های مستعد گزش پشه توصیه می‌شود.

پاسخ به سوالات متداول

1- پشه آئدس چیست؟
پشه آئدس یکی از گونه‌های پشه است که به خاطر توانایی بالای انتقال بیماری‌های مختلف به انسان شناخته می‌شود. دو گونه معروف آن آئدس آجپتی و آئدس آلبوپیکتوس هستند.

2- پشه آئدس در کجاها یافت می‌شود؟
پشه آئدس در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری مانند آسیا، آفریقا، آمریکای جنوبی و مرکزی، و بخش‌هایی از استرالیا یافت می‌شود.

3- پشه آئدس چه بیماری‌هایی را منتقل می‌کند؟
پشه آئدس ناقل بیماری‌های دنگی، زیکا، چیکونگونیا و فیلوویروس است.

4- چرخه زندگی پشه آئدس چگونه است؟
چرخه زندگی پشه آئدس شامل چهار مرحله تخم، لارو، پوپا و بالغ است. این مراحل در مجموع بین 8 تا 10 روز طول می‌کشند.

5- چگونه می‌توان از گزش پشه آئدس جلوگیری کرد؟
می‌توان از راه‌های مختلفی مانند استفاده از اسپری‌های حشره‌کش، توری‌های پشه، پوشیدن لباس‌های مناسب و استفاده از روش‌های کنترل جمعیت پشه‌ها مانند پشه‌های عقیم و روش‌های بیولوژیکی و شیمیایی استفاده کرد.

نتیجه‌گیری

پشه آئدس یکی از مهم‌ترین عوامل انتقال بیماری‌های خطرناک به انسان است. شناخت دقیق این پشه، زیستگاه‌ها، خصوصیات و چرخه زندگی آن می‌تواند در پیشگیری و کنترل بیماری‌های مرتبط با آن مؤثر باشد. آگاهی‌رسانی عمومی و تحقیقات علمی نقش مهمی در کاهش شیوع این بیماری‌ها دارند و می‌توانند به بهبود بهداشت عمومی و کاهش تأثیرات اقتصادی منفی کمک کنند.